نقش تغذیه در درمان زخم معده

زخم گوارشی یک ضایعه در لایه داخلی (یا همان مخاطِ) دستگاه گوارش فوقانی (شامل مری، معده و دوازدهه یا ابتدای روده) است که به دلیل عدم تعادل بین عوامل آسیب‌رسان به مخاط (مانند اسید و آنزیم‌ها) و محافظان این لایه (موکوس یا ترشحات مخاطی) به وجود می‌آید.

برای سهولت درک مطلب در این مقاله از عبارت «زخم معده» جهت اطلاق به همه انواع زخم دستگاه گوارش فوقانی استفاده می‌کنیم.

تردیدی نیست که عفونت معده با یک باکتری به نام «هلیکوباکتر پیلوری» یکی از عوامل ایجاد زخم معده است.

زخم معده یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در محدود سنی 30 تا 60 سال به شمار می‌رود که در صورت عدم درمان موفق، عوارض آن به کیفیت زندگی افراد صدمه زده و حتی گاهی به مرگ منجر می‌شود. زخم معده یک بیماری چندعلتی است، یعنی عوامل متعددی می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند، مانند:

• عوامل ژنتیکی
• عوامل کاهش‌دهنده موکوس (ترشحات مخاطی حفاظت کننده از مخاط) مانند نیکوتین سیگار
• عوامل افزایش‌دهنده اسید معده مانند الکل و استرس
• عفونت با هلیکوباکتر پیلوری
• مصرف برخی داروها برای مدت طولانی

بیشتر بخوانیم: زخم معده چیست؟ | علائم، علل، تشخیص و درمان زخم معده

چرا تغذیه در بهبود زخم معده مهم است؟

شکی نیست که رعایت نکات مهم تغذیه و داشتن یک برنامه غذایی متعادل و سالم در افزایش سطح سلامتی بدن و پیشگیری و درمان تقریبا همه بیماری‌ها نقشی اساسی ایفا می‌کند. در مورد زخم معده هم این امر صدق می‌کند و پیروی از برنامه غذایی متوازن با مزایای زیر در پیشگیری و درمان زخم معده تاثیر بسیاری دارد:

• بهبود حفاظت از مخاط معده و دستگاه گوارشی
• تسریع ترمیم ضایعات معده
• تسهیل هضم غذا
• تسکین درد

زخم معده یک بیماری مزمن است که به طور متناوب بهبود می‌یابد و دوباره عود می‌کند. بنابراین، تغییر عادات غذایی در درازمدت و دقت در مصرف غذای مناسب برای برآورده کردن نیاز بدن به مواد ضروری در طولانی‌مدت بسیار اهمیت دارد.

کدام مواد ضروری در ترمیم زخم معده اهمیت دارند؟

برخی مواد برای ترمیم هر نوع زخم در بدن مانند زخم معده باید در سطح ایده‌آل در خون و در بافت وجود داشته باشند که «پروتئین» مهم‌ترین آنهاست. برخی از سایر مواد لازم عبارتند از:

• روی (زینک): برای بهبود فعالیت سیستم ایمنی و به عنوان یک آنتی‌اکسیدان
• سلنیوم: برای تسریع التیام ضایعه
• ویتامین آ: در مقادیر کم برای ترمیم بهتر (هویج از منابع خوب ویتامین آ به شمار می‌آید.)

برنامه غذایی فرد از جهت ترکیب کلی کربوهیدرات، پروتیین و چربی، با رژیم غذایی عادی افراد تفاوتی ندارد، اما تامین مواد بالا باید با مشورت با کارشناس تغذیه یا مصرف متعادل مکمل غذایی در اولویت قرار گیرد.

نقش فیبر غذایی در بهبود زخم معده

فیبر غذایی بخشی از غذاهای گیاهی است که دستگاه گوارش توانایی هضم آن را ندارد. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی فیبر به گونه‌ای است که آثار متفاوتی در بدن ما به وجود می‌آورد.

فیبر محلول در سیب، گلابی و جو دوسر به وفور وجود دارد و به عنوان نمونه، غلظت محتویات روده را افزایش می‌دهد.

فیبر غیرمحلول به‌خصوص در غلات دارای سبوس زیاد است و باعث افزایش حجم مدفوع، افزایش سرعت گذشتن محتویات از روده بزرگ و سهولت دفع مدفوع می‌شود.

فیبرها نقش مهمی در تنظیم کارکرد دستگاه گوارش دارند و به همین دلیل برای سلامتی همه ما (افراد سالم و مبتلایان به زخم معده) از اهمیت بالایی برخوردارند.

مصرف بیشتر فیبر غذایی باعث کاهش علائم زخم معده مانند نفخ، ناراحتی و درد در معده می‌شود و در مطالعات مختلف، تاثیرات مفید آن به اثبات رسیده است.

نقش پروبیوتیک‌ها در بهبود زخم معده

پروبیوتیک‌ها گروهی از موجودات زنده میکروسکوپی (میکروب‌های مفید) هستند که با ایجاد تعادل بین جمعیت‌های میکروبی دستگاه گوارش، مزایای گوناگونی برای سلامتی ما به ارمغان می‌آورند.

شواهد علمی نشان می‌دهند افزودن برخی پروبیوتیک‌ها به برنامه غذایی، باعث کاهش تعداد هلیکوباکتر پیلوری در معده و تاثیر بهتر آنتی‌بیوتیک‌ها در نابودی هلیکوباکترپیلوری می‌شود و به کاهش علائم زخم معده کمک می‌کند.

در مطالعات انجام شده ماست محتوی پروبیوتیک با نتایج خوبی در بهبود زخم معده همراه بوده است.

بیشتر بخوانیم: پروبیوتیک‌ چیست؟

نقش آنتی‌اکسیدان‌ها در ترمیم زخم معده

به نظر می‌رسد آنتی‌اکسیدان‌ها در رفع زخم معده و برطرف شدن عفونت معده با هلیکوباکتر پیلوری، نقش مثبتی ایفا می‌کنند. ویتامین ث یکی از آنتی‌اکسیدان‌هاست که روی آن تحقیقات بیشتری صورت گرفته است.

مطالعات روی نقش مصرف ویتامین ث در بهبود زخم معده نشان می‌دهد دوز کم ویتامین ث (و نه دوز زیاد آن) در افزایش تاثیر آنتی‌بیوتیک‌ها در نابودی هلیکوباکتر پیلوری مفید است.

پرهیز غذایی در زخم معده

بجز ترک سیگار و دخانیات که نقش مهمی در بهبود و پیشگیری از عود زخم معده دارد، برخی از مواد غذایی هستند که تقریبا در همه افراد مبتلا به زخم معده زیان‌بار است. نوشیدنی‌های الکلی در صدر این فهرست قرار دارند. بقیه مواردی که برای زخم معده مضر هستند و باید در مصرف آنها احتیاط کرد، عبارتند از:

• غذاهای سرخ‌کرده
• لیموترش
• فلفل‌های تند
• شکلات
• قهوه، چای و نوشابه‌های گازدار یا حاوی کولا
• دانه خردل

دقت کنیم که هریک از مبتلایان به زخم معده، باید در مصرف مواد غذایی دقت داشته باشند و اگر غذایی باعث تشدید علائم آنها می‌شود، در مصرف آن احتیاط نمایند. بنابراین ممکن است برای هر شخص، مواد غذایی دیگری با تشدید علائم همراه باشد.

منابع:
National Center for Biotechnology Information (NCBI), Health Link BC