زونا چیست ؛ علائم، علل، تشخیص و درمان بیماری زونا

اگر در کودکی به آبله‌مرغان مبتلا شده باشیم، این بیماری را می‌شناسیم. آبله‌مرغان یک بیماری ویروسی و واگیردار است که بیشتر در کودکان اتفاق می‌افتد اما ممکن است گریبان بزرگسالان را هم بگیرد.

وقتی به آبله‌مرغان مبتلا می‌شویم، بعد از اتمام بیماری، ویروس آبله‌مرغان در ناحیه‌ای از دستگاه عصبی در نزدیکی ستون فقرات جا خوش می‌کند. بعد از گذشت سال‌ها، اگر شرایط بروز بیماری فراهم باشد، مثلا شدیداً خسته باشیم یا حال عمومی خوبی نداشته باشیم، ویروس زونا دوباره فعال می‌شود و بیماری زونا را شکل می‌دهد.

زونا چیست؟

زونا یک بیماری ویروسی است که با ضایعات پوستی دردناک و تاول خودش را نشان می­دهد. زونا در هر قسمتی از بدن می­تواند ظاهر شود اما معمولا ضایعات بیماری زونا به صورت تاول­‌هایی در یک ردیف خطی در یک سمت تنه ایجاد می­شوند.

بیماری زونا و آبله مرغان هر دو توسط یک نوع  ویروس به نام واریسلا زوستر ایجاد می­‌شوند. آبله مرغان فاز اولیه و حاد بیماری ویروسی است .

بعد از بهبود آبله مرغان ویروس در ریشه­‌های عصبی نخاع به صورت نهفته باقی می­‌ماند تا زمانی که برخی عوامل مثل اختلال در سیستم ایمنی بدن شرایط را برای بروز دوباره ویروس فراهم می‌­کند؛ که دراین صورت به شکل بیماری زونا ظاهر می‌­شود.

علائم زونا چیست؟

اولین علامت اختصاصی بیماری زونا معمولا احساس درد و سوزش است. درد اغلب در یک طرف بدن و در محدوده مشخصی وجود دارد. در مرحله بعد راش‌­های قرمز رنگ روی پوست ظاهر می­‌شود. هر چند این راش­‌های پوستی ممکن است همیشه قرمز نباشد و در افراد با رنگ پوست متفاوت خود را به رنگ صورتی، قهوه‌­ای یا بنفش نشان دهد.

این که می­‌گوییم درد و علائم زونا در یک منطقه محدودی از تنه ایجاد می­‌شود به این خاطر است که ویروس عامل زونا در ریشه‌­های عصبی نخاع به صورت نهفته وجود دارد و وقتی مجددا فعال می‌­شود فقط منطقه زیر پوشش همان عصب را درگیر می‌­کند.

علائم اولیه بیماری زونا شامل موارد زیر است:

• تب و لرز
• احساس خستگی
• سر درد
• احساس ناراحتی در معده

سایر علائم که معمولا چند روز بعد ظاهر می‌­شود به شرح زیر است:

• احساس سوزش و خارش در محدوده مشخصی از بدن
• قرمزی پوست ناحیه درگیر
• به وجود آمدن راش در قسمت درگیر
• تاول­‌های پر از مایع که به راحتی پاره می‌­شوند.
• درد خفیف تا متوسط

علت بیماری زونا چیست؟

گفتیم زونا توسط ویروس واریسلا زوستر ایجاد می­‌شود. این ویروس همان عامل به وجود آمدن بیماری آبله مرغان است.

اگر قبلا به آبله مرغان مبتلا شده باشیم، در صورت فعال شدن مجدد ویروس در بدن دچار بیماری زونا می‌­شویم.

اینکه چرا ویروس در برخی افراد دوباره فعال می‌­شود ولی در برخی دیگر خیر هنوز مشخص نیست. بیماری زونا در افراد مسن به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی بیشتر دیده می­‌شود.

عوامل خطر احتمالی ابتلا به زونا شامل موارد زیر است:

• ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن
• استرس­‌های عاطفی
• افزایش سن
• مرحله درمان سرطان
• جراحی­‌های سنگین

چگونه زونا را تشخیص دهیم؟

پزشک معالج زونا را بر اساس شرح حال (بیان درد یک طرفه) و مشاهده تاول­‌ها و ضایعات تشخیص می­‌دهد.

گاهی اوقات پزشک برای تشخیص نیاز به گرفتن نمونه از پوست یا مایع موجود در تاول­‌ها دارد.

آیا زونا خطرناک است؟

زونا معمولا خطرناک نیست مگر در موارد خاصی که در ادامه آن­‌ها را بیان می‌­کنیم.

اگر راش‌­های مربط به زونا در کنار چشم ایجاد شوند، ممکن است با درگیری چشم منجر به آسیب چشم و از دست دادن دائمی بینایی شود.

احتمال عفونت پوستی ثانویه در زونا به خاطر تاول‌­ها وجود دارد که می‌­تواند شدید باشد.

اگر زونا اعصاب صورت را درگیر کند باعث ایجاد فلج یک طرفه­ صورت و از دست دادن حس شنوایی می­‌شود که اگر در عرض ۷۲ ساعت درمان شروع شود این عارضه به طور کامل بهبود پیدا می­‌کند.

از دیگر عوارض خطرناک زونا می‌­توان به پنومونی (ذات الریه) و انسفالیت (التهاب مغز) اشاره کرد.

چه عواملی احتمال بروز به زونا را افزایش می دهند؟

زونا می‌­تواند در هر فردی که قبلا به آبله مرغان مبتلا شده اتفاق بیافتد. هر چند یک سری از عوامل هستند که ما را در معرض ابتلا به زونا قرار می‌­دهند.

این عوامل عبارنتد از:

• سن ۶۰ سال و بزرگتر
• شرایطی که باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی می‌­شود مثل ایدز و سرطان
• طی زمان­‌هایی که تحت شیمی درمانی و رادیو تراپی قرار داریم.
• استفاده از داروهایی که سیستم ایمنی را ضعیف می­‌کند مثل استروئیدها
• سابقه ابتلای قبلی به زونا

آیا بیماری زونا واگیردار و مسری است؟

خود بیماری زونا قابل سرایت نیست. یعنی اگر مبتلا به زونا شویم، کسی از ما زونا نخواهد گرفت. بلکه ویروس واریسلا زوستر منتقل شده و می‌­تواند آبله مرغان ایجاد کند.

راه های انتقال زونا

گفتیم فقط ویروس واریسلا زوستر است که می­‌تواند از طریق تماس پوستی مستقیم با ضایعات منتقل ­شود و باعث ایجاد آبله مرغان در افرادی که تا به حال مبتلا نشده‌اند می­‌شود.

احتمال انتقال واریسلا زوستر از طریق تنفس بسیار کم است.

در صورتی که ضایعات پوستیمان در مرحله تاول قرار دارد، بهتر است از افرادی که آبله مرغان نگرفته‌­اند یا واکسن آن را نزده‌­اند دوری کنیم و روی ضایعات را بپوشانیم.

درمان بیماری زونا

بیماری زونا درمان ندارد. با استفاده از داروهای ضد ویروس در ابتدای شروع بیماری می­‌توان سرعت بهبود بیماری را زیاد کرده و منجر به کاهش بروز عوارض آن شد.

برای کاهش درد می‌­توانیم از داروهای مسکنی که بدون نسخه پزشک قابل مصرف هستند مثل استامینوفن استفاده کنیم.

در صورت عفونی شدن تاول­‌ها باید با نظر پزشک آنتی بیوتیک مصرف کنیم.

چگونه از ابتلا به بیماری زونا پیشگیری کنیم؟

تزریق واکسن واریسلا زوستر می‌­تواند از ایجاد بیماری شدید و عوارض آن جلوگیری کند. در واقع زدن واکسن به این معنا نیست که قطعا بیمار نمی‌­شویم بلکه احتمال ابتلا به بیماری کم شده و در صورتی که بیمار شویم علائم‌مان خفیف خواهد بود.

تزریق واکسن واریسلا زوستر در تمام افراد ۶۰ سال و بزرگتر توصیه می­‌شود.

اما چه کسانی نباید واکسن واریسلا زوستر بزنند:

• خانم‌­های باردار یا شیرده
• کسانی که در حال حاضر دچار بیماری زونا هستند.
• کسانی که سابقه حساسیت در پی تزریق واکسن داشته‌­اند.
• کسی که بیمار است و تب دارد.
• کسی که تا به حال آبله مرغان نگرفته است.

علاوه بر تزریق واکسن اقدامات زیر برای پیشگیری از پخش ویروس توصیه می­‌شود:

• پوشاندن ضایعات پوستی
• شستشوی مکرر دست‌­ها
• پرهیز از لمس و خاراندن ضایعات
• تا زمانی که تاول­‌ها کامل خشک نشده اند نباید با نوزادان نارس، افراد بارداری که سابقه ابتلا به آبله مرغان ندارند و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف تماس داشته باشیم.

عوارض بیماری زونا

هر چند بیماری زونا می‌­تواند بسیار دردناک و آزار دهنده باشد اما باید حتما علائمی که نشان دهنده بروز عوارض است مورد توجه قرار بگیرد.

این عوارض عبارتند از:

• آسیب به چشم­‌ها و حتی نابینایی دائمی در صورتی که تاول‌­ها در اطراف چشم­‌ها ایجاد شوند.
• عفونت‌­های پوستی ثانویه به تاول‌­های ایجاد شده که می‌­تواند شدید شود.
• احتمال آسیب به گوش و فلج صورت
• التهاب مغز و نخاع
• احتمال ابتلا به پنومونی (ذات­‌الریه)
• نورالژی یا درد پس از هرپس: یکی از عوارض ابتلا به زونا نورالژی پس از هرپس است که در وافع درد مداوم و آزار دهنده­‌ای است که در محل ایجاد ضایعات زونا ایجاد شده و می‌­تواند ماه‌­ها و یا حتی سال­‌ها باقی بماند.

نورالژی پس از هرپس می‌­تواند باعث کاهش وزن، افسردگی، اضطراب و بی­خوابی شود.

پزشک برای درمان نورالژی پس از هرپس ممکن است از برخی داروهای ضد تشنج، داروهای ضد افسردگی و بی حس کننده‌­های موضعی استفاده کند.

منابع:
msdmanuals , mayoclinic.org , medicalnewstoday , cdc.go , healthline , clevelandclinic

IR-0125-ABD-9324-AS