اگر در کودکی به آبله‌مرغان مبتلا شده باشیم، این بیماری را می‌شناسیم. آبله‌مرغان یک بیماری ویروسی و واگیردار است که بیشتر در کودکان اتفاق می‌افتد اما ممکن است گریبان بزرگسالان را هم بگیرد.
وقتی به آبله‌مرغان مبتلا می‌شویم، بعد از اتمام بیماری، ویروس آبله‌مرغان در ناحیه‌ای از دستگاه عصبی در نزدیکی ستون فقرات جا خوش می‌کند. بعد از گذشت سال‌ها، اگر شرایط بروز بیماری فراهم باشد، مثلا شدیداً خسته باشیم یا حال عمومی خوبی نداشته باشیم، ویروس زونا دوباره فعال می‌شود و بیماری زونا را شکل میدهد.
زونا چیست؟
زونا یک بیماری ویروسی است که با ضایعات پوستی دردناک و تاول خودش را نشان میدهد.زونا در هر قسمتی از بدن میتواند ظاهر شود اما معمولا ضایعات بیماری زونا به صورت تاول‌هایی در یک ردیف خطی در یک سمت تنه ایجاد میشوند.
بیماری زونا و آبله مرغان هر دو توسط یک نوع ویروس به نام واریسلا زوستر ایجاد میشوند. آبله مرغان فاز اولیه و حاد بیماری ویروسی است .
بعد از بهبود آبله مرغان ویروس در ریشه‌های عصبی نخاع به صورت نهفته باقی می‌ماند تا زمانی که برخی عوامل مثل اختلال در سیستم ایمنی بدن شرایط را برای بروز دوباره ویروس فراهم می‌کند؛ که دراین صورت به شکل بیماری زونا ظاهر می‌شود.
علائم زونا چیست؟
اولین علامت اختصاصی بیماری زونا معمولا احساس درد و سوزش است. درد اغلب در یک طرف بدن و در محدوده مشخصی وجود دارد.در مرحله بعد راش‌های قرمز رنگ روی پوست ظاهر می‌شود. هر چند این راش‌های پوستی ممکن است همیشه قرمز نباشد و در افراد با رنگ پوست متفاوت خود را به رنگ صورتی، قهوه‌ای یا بنفش نشان دهد.
این که می‌گوییم درد و علائم زونا در یک منطقه محدودی از تنه ایجاد می‌شود به این خاطر است که ویروس عامل زونا در ریشه‌های عصبی نخاع به صورت نهفته وجود دارد و وقتی مجددا فعال می‌شود فقط منطقه زیر پوشش همان عصب را درگیر می‌کند.
علائم اولیه بیماری زونا شامل موارد زیر است:
- تب و لرز
- احساس خستگی
- سر درد
- احساس ناراحتی در معده
سایر علائم که معمولا چند روز بعد ظاهر می‌شود به شرح زیر است:
- احساس سوزش و خارش در محدوده مشخصی از بدن
- قرمزی پوست ناحیه درگیر
- به وجود آمدن راش در قسمت درگیر
- تاول‌های پر از مایع که به راحتی پاره میشوند.
- درد خفیف تا متوسط
علت بیماری زونا چیست؟
گفتیم زونا توسط ویروس واریسلا زوستر ایجاد می‌شود. این ویروس همان عامل به وجود آمدن بیماری آبله مرغان است.
اگر قبلا به آبله مرغان مبتلا شده باشیم، در صورت فعال شدن مجدد ویروس در بدن دچار بیماری زونا می‌شویم.
اینکه چرا ویروس در برخی افراد دوباره فعال می‌شود ولی در برخی دیگر خیر هنوز مشخص نیست. بیماری زونا در افراد مسن به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی بیشتر دیده می‌شود.
عوامل خطر احتمالی ابتلا به زونا شامل موارد زیر است:
- ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن
- استرس‌های عاطفی
- افزایش سن
- مرحله درمان سرطان
و
- جراحی‌های سنگین
چگونه زونا را تشخیص دهیم؟
پزشک معالج زونا را بر اساس شرح حال (بیان درد یک طرفه) و مشاهده تاول‌ها و ضایعات تشخیص میدهد.
گاهی اوقات پزشک برای تشخیص نیاز به گرفتن نمونه از پوست یا مایع موجود در تاول‌ها دارد.
آیا زونا خطرناک است؟
زونا معمولا خطرناک نیست مگر در موارد خاصی که در ادامه آن‌ها را بیان می‌کنیم.
اگر راش‌های مربط به زونا در کنار چشم ایجاد شوند، ممکن است با درگیری چشم منجر به آسیب چشم و از دست دادن دائمی بینایی شود.
احتمال عفونت پوستی ثانویه در زونا به خاطر تاول‌ها وجود دارد که میتواند شدید باشد.
اگر زونا اعصاب صورت را درگیر کند باعث ایجاد فلج یک طرفه صورت و از دست دادن حس شنوایی می‌شود که اگر در عرض ۷۲ ساعت درمان شروع شود این عارضه به طور کامل بهبود پیدا می‌کند.
از دیگر عوارض خطرناک زونا می‌توان به پنومونی (ذات الریه) و انسفالیت (التهاب مغز) اشاره کرد.
چه عواملی احتمال بروز به زونا را افزایش می دهند؟
زونا میتواند در هر فردی که قبلا به آبله مرغان مبتلا شده اتفاق بیافتد. هر چند یک سری از عوامل هستند که ما را در معرض ابتلا به زونا قرار می‌دهند.
این عوامل عبارنتد از:
- سن ۶۰ سال و بزرگتر
- شرایطی که باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی می‌شود مثل ایدز و سرطان
- طی زمان‌هایی که تحت شیمی درمانی و رادیو تراپی قرار داریم.
- استفاده از داروهایی که سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند مثل استروئیدها
- سابقه ابتلای قبلی به زونا
آیا بیماری زونا واگیردار و مسری است؟
خود بیماری زونا قابل سرایت نیست. یعنی اگر مبتلا به زونا شویم، کسی از ما زونا نخواهد گرفت. بلکه ویروس واریسلا زوستر منتقل شده و میتواند آبله مرغان ایجاد کند.
راه های انتقال زونا
گفتیم فقط ویروس واریسلا زوستر است که میتواند از طریق تماس پوستی مستقیم با ضایعات منتقل شود و باعث ایجاد آبله مرغان در افرادی که تا به حال مبتلا نشده‌اند می‌شود.
احتمال انتقال واریسلا زوستر از طریق تنفس بسیار کم است.
در صورتی که ضایعات پوستیمان در مرحله تاول قرار دارد، بهتر است از افرادی که آبله مرغان نگرفته‌اند یا واکسن آن را نزده‌اند دوری کنیم و روی ضایعات را بپوشانیم.
درمان بیماری زونا
بیماری زونا درمان ندارد. با استفاده از داروهای ضد ویروس در ابتدای شروع بیماری می‌توان سرعت بهبود بیماری را زیاد کرده و منجر به کاهش بروز عوارض آن شد.
برای کاهش درد می‌توانیم از داروهای مسکنی که بدون نسخه پزشک قابل مصرف هستند مثل استامینوفن استفاده کنیم.
در صورت عفونی شدن تاول‌ها باید با نظر پزشک آنتی بیوتیک مصرف کنیم.
چگونه از ابتلا به بیماری زونا پیشگیری کنیم؟
تزریق واکسن واریسلا زوستر میتواند از ایجاد بیماری شدید و عوارض آن جلوگیری کند. در واقع زدن واکسن به این معنا نیست که قطعا بیمار نمی‌شویم بلکه احتمال ابتلا به بیماری کم شده و در صورتی که بیمار شویم علائم‌مان خفیف خواهد بود.
تزریق واکسن واریسلا زوستر در تمام افراد ۶۰ سال و بزرگتر توصیه می‌شود.
اما چه کسانی نباید واکسن واریسلا زوستر بزنند:
- خانم‌های باردار یا شیرده
- کسانی که در حال حاضر دچار بیماری زونا هستند.
- کسانی که سابقه حساسیت در پی تزریق واکسن داشته‌اند.
- کسی که بیمار است و تب دارد.
- کسی که تا به حال آبله مرغان نگرفته است.
علاوه بر تزریق واکسن اقدامات زیر برای پیشگیری از پخش ویروس توصیه می‌شود:
- پوشاندن ضایعات پوستی
- شستشوی مکرر دست‌ها
- پرهیز از لمس و خاراندن ضایعات
- تا زمانی که تاول‌ها کامل خشک نشده اند نباید با نوزادان نارس، افراد بارداری که سابقه ابتلا به آبله مرغان ندارند و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف تماس داشته باشیم.
عوارض بیماری زونا
هر چند بیماری زونا میتواند بسیار دردناک و آزار دهنده باشد اما باید حتما علائمی که نشان دهنده بروز عوارض است مورد توجه قرار بگیرد.
این عوارض عبارتند از:
- آسیب به چشم‌ها و حتی نابینایی دائمی در صورتی که تاول‌ها در اطراف چشم‌ها ایجاد شوند.
- عفونت‌های پوستی ثانویه به تاول‌های ایجاد شده که میتواند شدید شود.
- احتمال آسیب به گوش و فلج صورت
- التهاب مغز و نخاع
- احتمال ابتلا به پنومونی (ذاتالریه)
- نورالژی یا درد پس از هرپس: یکی از عوارض ابتلا به زونا نورالژی پس از هرپس است که در وافع درد مداوم و آزار دهنده‌ای است که در محل ایجاد ضایعات زونا ایجاد شده و میتواند ماه‌ها و یا حتی سال‌ها باقی بماند.
نورالژی پس از هرپس میتواند باعث کاهش وزن، افسردگی، اضطراب و بیخوابی شود.
پزشک برای درمان نورالژی پس از هرپس ممکن است از برخی داروهای ضد تشنج، داروهای ضد افسردگی و بی حس کننده‌های موضعی استفاده کند.
منابع:
msdmanuals , mayoclinic.org , medicalnewstoday , cdc.go , healthline , clevelandclinic
IR-0125-ABD-9324-AS
