بیماری فیبرومیالژیا چیست ؛ علائم، تشخیص و درمان آن

قبل از تعریف بیماری فیبرومیالژیا نیاز است که بدانیم «سندروم» چیست؟

به مجموعه‌ای از نشانه‌ها و عوارض که با یکدیگر مرتبط هستند سندرم گفته می­‌شود.

فیبرومیالژیا (Fibromyalgia) سندرومی مزمن است که با درد در نقاط مشخص، سختی مفاصل در زمان حرکت، احساس خستگی، اختلال خواب، افسردگی و اضطراب همراه است.

این نشانه­‌ها و عوارض تنها در صورتی به سندرم فیبرومیالژیا نسبت داده می‌­شوند که با بیماری مشخص و شناخته شده در عضوی از بدن مرتبط نباشند.

فیبرومیالژیا چیست؟

فیبرومیالژیا اختلالی است که باعث ایجاد درد پراکنده در سراسر بدن، مشکلات خواب، خستگی و مشکلات خلقی می‌شود. افراد مبتلا به فیبرومیالژیا به دلیل پردازش غیرطبیعی درد در مغز، معمولا نسبت به افراد دیگر به درد حساس‌تر هستند.

علائم سندروم فیبرومیالژیا

فیبرومیالژیا علائم زیادی دارد که در افراد مختلف متفاوت است.  این علائم ممکن است در هر سنی بروز پیدا کند هر چند معمولا در سنین ٣٠ تا  ٥٠ سالگی مشاهده می‌شود. مهمترین علامت آن درد منتشر بدن می‌باشد.

سه مورد از مهمترین علائم فیبرومیالژیا به شرح زیر است:

• درد منتشر بدن

منظور از درد منتشر، دردی است که هر دو سمت بدن و همچنین قسمت بالای بدن و پایین آن را درگیر کند. هر چند ممکن است در برخی نواحی درد شدیدتر باشد.

درد باید حداقل به مدت ٣ ماه وجود داشته باشد تا بتوان آن را به فیبرومیالژیا نسبت داد.

• خستگی

افراد مبتلا به فیبرومیالژیا با وجود این که ممکن است مدت طولانی خوابیده باشند، همچنان در زمان بیداری احساس خستگی می‌کنند.

• اختلالات شناختی

یکی از علائم شایع فیبرومیالژیا است که به اصطلاح به آن “مه مغزی” (Fibro fog) می‌گویند، از نشانه‌های آن اختلال در تفکر، تمرکز، توجه و حافظه است.

سایر علائم آن شامل موارد زیر می‌باشد:

• سفتی عضلات و مفاصل بعد از بیدار شدن از خواب
• سردرد
• الگوی خواب نامنظم
• احساس سوزن سوزن شدن یا بی حسی در دست‌ها و پاها
• سندرم پای بی‌قرار
• حساسیت نسبت به گرما و سرما
• سندرم روده تحریک پذیر
• اضطراب
• استرس
• اختلالات ریتم قلب
• اختلالات مثانه
• اختلال در مفصل فک تحتانی
• افزایش وزن ناگهانی

بیشتر بخوانید : بدن درد بعد از ورزش خوب است یا بد؟

علل ایجاد فیبرومیالژیا

علت بروز این سندرم کاملا مشخص نیست اما به صورت کلی می‌توان سیستم عصبی مرکزی، هورمون­‌ها، انتقال دهنده­‌های عصبی، دستگاه ایمنی، محرک‌­های خارجی، جنبه‌­های روانی و دیگر موارد را به عنوان عوامل بروز این سندرم نام برد که در ادامه با جزئیات بیشتری نقش این عوامل را بررسی خواهیم کرد.

• انتقال دهنده­‌های عصبی: مولکول‌هایی هستند که پیام­‌های شیمیایی را بین سلول­‌های عصبی منتقل می­‌کنند. نقش انتقال‌دهنده­‌های عصبی بسیار پیچیده است. تغییر در میزان انتقال‌دهنده‌های عصبی می­‌تواند به آشکار شدن نشانه‌­های این سندرم کمک کند.
• هورمون­‌ها: مولکول­‌های انتقال‌دهنده‌­ای هستند که در جریان خون رها می‌­شوند تا پیام‌­ها و دستورات متنوعی را بین بخش‌­های مختلف بدن ما انتقال دهند. احتمال مشاهده اختلالات هورمونی در بیماران مبتلا به سندرم فیبرومیالژیا زیاد است. به عنوان مثال، مشاهده شده که چرخه روزانه هورمون رشد در افراد مبتلا به این سندرم می­‌تواند نامنظم باشد.
• اختلالات خواب: به کاهش کیفیت خواب گفته می­‌شود که شامل کاهش زمان خواب، عمق خواب و بیدار شدن­‌های متوالی می­‌باشد. افراد مبتلا به فیبرومیالژیا معمولاً از مشکلات خواب شکایت دارند.
• عوامل وراثتی (ژنتیک): این عوامل نقش پیچیده ای در بروز سندرم فیبرومیالژیا دارند.
• جنبه­‌های روانی: مطالعات نشان می­‌دهند که مشکلات مربوط به روان مثل استرس و تجربه پشت سر گذاشتن ترومای سخت به بروز فیبرومیالژیا دامن می‌زند. اختلالات روانی در میان افرادی که درگیر فیبرومیالژیا هستند در مقایسه با بیمارانی که از دیگر بیماری­‌های روماتولوژیک شکایت دارند، بیشتر است.
• عفونت‌ها: سابقه ابتلا به برخی عفونت‌ها می‌تواند باعث ایجاد فیبرومیالژیا و یا تشدید علائم آن شود.از جمله:

1. آنفلوآنزا
2. ذات‌الریه
3. ویروس اپشتین بار که باعث ایجاد بیماری مونونوکلئوز عفونی می‌شود.
4. عفونت‌های دستگاه گوارش

درمان فیبرومیالژیا چگونه است؟

دلیل ایجاد فیبرومیالژیا به درستی مشخص نیست و پزشکان معمولاً با ترکیبی از درمان‌ها روند درمان فیبرومیالژیا را مدیریت می‌کنند. این درمان‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

درمان دارویی: از جمله داروهای نسخه‌ای و مسکن‌های بدون نیاز به نسخه (مسکن‌ها باید با مشورت پزشک مصرف شوند)

ورزش: توصیه می‌شود که بزرگسالان به مدت ۱۵۰ دقیقه (دو ساعت و نیم) در هفته فعالیت فیزیکی متوسطی داشته باشند.

خوب است اگر بتوانیم روزی ۳۰ دقیقه، پنج روز در هفته پیاده روی، شنا یا دوچرخه سواری کنیم. این ۳۰ دقیقه را می‌توانیم به سه جلسه ده دقیقه‌ای جداگانه در طول روز تقسیم کنیم.

فعالیت بدنی منظم همچنین می‌تواند خطر ابتلا به سایر بیماری‌های مزمن، مانند بیماری‌های قلبی و دیابت را کاهش دهد.

استفاده از تکنیک های مدیریت استرس: مانند مدیتیشن، یوگا و ماساژ

برنامه‌ریزی برای ساعت خواب: داشتن برنامه منظم برای خواب می‌تواند به بهبود کیفیت خواب منجر شود.

درمان شناختی رفتاری (Cognitive behavioral therapy): CBT یک نوع گفتار درمانی است که برای تغییر نحوه رفتار یا تفکر افراد استفاده می‌‌شود. این درمان به ما کمک می‌کند تا طرز تفکر خود را عوض کنیم و در نتیجه آن برخورد مناسب‌تری با اتفاقات پیرامون خود داشته باشیم.

افراد ممکن است بتوانند با رعایت این موارد، درد و ناتوانی ناشی از فیبرومیالژیا را کاهش دهند و فعالیت‌های روزمره خود را دنبال کنند.

در نهایت اثر بخشی روش‌­های درمانی با کاهش احساس درد بیماران و بهبود عملکرد آنها در فعالیت­‌های روزانه سنجیده می­شود.

برخی منابع روش‌­هایی نظیر طب سوزنی را نیز موثر دانسته‌­اند.

تشخیص بیماری فیبرومیالژیا

هیچ آزمایشی وجود ندارد که به سادگی بر اساس نتیجه آن، پزشک بتواند به  تشخیص قطعی فیبرومیالژیا برسد. به عبارت دیگر، نمی‌توان در آزمایش خون یا عکس رادیولوژی چیزی را یافت و بر پایه آن تشخیص فیبرومیالژیا را حتمی دانست یا رد کرد.

به‌ جز فیبرومیالژیا، برخی بیماری‌های دیگر هم می‌توانند همین علائم را ایجاد کنند. بنابراین اساس تشخیص این بیماری رد کردن سایر بیماری‌ها است.

پزشک برای رد کردن سایر بیماری‌هایی که علائمی مشابه فیبرومیالژیا دارند، علاوه بر بررسی شرح حال و انجام معاینه بالینی، ممکن است برخی آزمایش‌ها و تصویربرداری پزشکی مانند رادیولوژی درخواست نماید. به عنوان مثال از آزمایش خون برای بررسی کم خونی و یا کم کاری تیروئید که هر دو باعث ایجاد خستگی می‌شوند، استفاده می‌شود.

در نهایت، پزشکان بر این باورند که در صورت وجود همزمان هر سه مورد زیر، می‌توان تشخیص فیبرومیالژیا را مطرح کرد:

• درد در نقاط متعدد و پراکنده بدن، برای مدت بیشتر از سه ماه
• وجود سایر علائم مانند خستگی، بی‌حالی (حتی در لحظه بیدار شدن از خواب) و دشوار بودن تفکر
• عدم یافتن هیچ مشکل یا بیماری دیگری که این علائم را توجیه کند

درد سندروم فیبرومیالژیا چگونه است؟

همان طور که قبلا گفتیم درد مهم ترین علامت فیبرومیالژیا است. درد در اکثر نواحی بدن وجود داشته و شدت آن در افراد مختلف، متفاوت است. به عبارتی درد ناشی از فیبرومیالژیا منتشر بوده و به مدت حداقل ٣ ماه طول می‌کشد.

شایع‌ترین نواحی که درد ناشی از فیبرومیالژیا در آن جا احساس می‌شود، شامل موارد زیر است:

• قفسه سینه
• کمر
• پاها

فیبرومیالژیا چه عوارضی دارد؟

فیبرومیالژیا می‌تواند باعث درد، ناتوانی و کیفیت پایین زندگی شود. ابتلا به فیبرومیالژیا همچنین می‌تواند مشکلات زیر را به دنبال داشته باشد:

احتمال بستری شدن در افراد مبتلا به فیبرومیالژیا دو برابر بیشتر از سایر افراد است.

میزان ابتلا به افسردگی در این افراد سه برابر بیشتر از سایر افراد است.

میزان مرگ و میر ناشی از خودکشی و جراحات در بین بیماران فیبرومیالژیا بیشتر است، هرچند میزان کلی مرگ و میر در بزرگسالان مبتلا به به این بیماری مثل سایر افراد جامعه است.

افراد مبتلا به فیبرومیالژیا، به میزان بیشتری به سایر بیماری‌های روماتیسمی مبتلا می‌شوند. فیبرومیالژیا اغلب با انواع دیگر آرتریت مانند آرتروز، آرتریت روماتوئید، بیماری لوپوس و … همراه است.

بیشتر بخوانید: علت و علائم سکته مغزی چیست؟

چه عواملی فیبرومیالژیا را تشدید میکنند؟

در برخی افراد، علائم فیبرومیالژیا به فاصله کوتاهی پس از یک واقعه ناخوشایند و استرس‌زای جسمی یا روحی آغاز می‌گردد، مانند یک تصادف دلخراش.

به همین ترتیب، کسانی که به اختلال استرس پس از سانحه (که به PTSD هم معروف است) دچار هستند، بیشتر در معرض ابتلا به فیبرومیالژیا قرار دارند. بنابراین، ممکن است پزشک معالج درباره وقایع ناخوشایند و استرس‌زا از ما سوال بپرسد.

احتمال وجود یک زمینه ژنتیکی در بروز فیبرومیالژیا بسیار زیاد است. بدیهی است که پزشک درباره تاریخچه ابتلای سایر اعضای خانواده به فیبرومیالژیا از ما سوال خواهد پرسید.

برای تشخیص فیبرومیالژیا پزشک همه اطلاعات بالا را طی چندین جلسه ویزیت تجزیه و تحلیل خواهد کرد تا بتواند عامل ایجاد درد و علائم را به درستی تشخیص دهد.

بدون تشخیص درست، تجویز درمان موثرغیرممکن است. بنابرین پیگیری و ادامه مراجعه به پزشک برای تشخیص موارد فیبرومیالژیا از نکات بسیار مهم به شمار می‌رود.

پیشگیری از بیماری فیبرومیالژیا

با توجه به اینکه مکانیسم‌ ایجاد فیبرومیالژیا کاملاً شناخته شده نیست، هیچ راهکار قطعی برای پیش‌بینی یا جلوگیری از شروع آن وجود ندارد.

مراقبت از خود، برای مدیریت علائم و نشانه‌های فیبرومیالژیا و حفظ کیفیت زندگی بسیار مهم است.

حفظ سلامت کلی بدن از طریق اقدامات زیر به ما کمک می‌کند شدت علائم فیبرومیالژیا کم‎‌تر شود:

• مدیریت استرس
• داشتن رژیم غذایی سالم و ورزش کردن به طور منظم
• داشتن خواب کافی

تشخیص زود هنگام این بیماری به ما و پزشک معالج کمک می‌کند تا مدیریت زودهنگام آن را شروع کرده و بتوانیم کیفیت زندگی خود را حفظ کنیم.