فیبرومیالژیا از آن دست بیماری‌هایی است که کمتر درباره آن اطلاع‌رسانی شده و بسیاری از مردم حتی تا به حال اسم این بیماری دردناک نیز به گوششان نخورده است.
در این مطلب تلاشمان را کرده‌ایم تا با توضیحاتی مختصر و دقیق بیماری فیبرومیالژیا و علائم و درمانش را به شما معرفی کنیم.
قبل از تعریف بیماری فیبرومیالژیا نیاز است که بدانیم «سندرم» چیست؟
به مجموعه‌ای از نشانه‌ها و عوارض که با یکدیگر مرتبط هستند سندرم گفته میشود.
فیبرومیالژیا سندرمی بلند‌مدت یا مزمن است که می‌تواند با درد در نقاط مشخص، سختی مفاصل در زمان حرکت، احساس خستگی، اختلال خواب، افسردگی و اضطراب همراه باشد.
این نشانه‌ها و عوارض تنها در صورتی به سندرم فیبرومیالژیا نسبت داده می‌شوند که با بیماری مشخص و شناخته شده در عضوی از بدن مرتبط نباشند.
فیبرومیالژیا به چه میزان شایع است؟
این سندرم در 3.4% زنان و %0.5 مردان دیده میشود اما باید توجه داشت که به علت دشواری تشخیص و درک این بیماری برای افراد مبتلا و پزشکان، آمار و اعداد مرتبط با میزان شیوع این بیماری، تخمینی هستند و نمیتوان اعداد دقیقی ارائه داد.
فیبرومیالژیا چگونه ایجاد میشود؟
همان‌طور که در بالا اشاره کردیم علت بروز این سندرم به شکل کامل مشخص نیست اما به صورت کلی میتوان سیستم عصبی مرکزی و غیرارادی، هورمون‌ها، انتقال دهنده‌های عصبی، دستگاه ایمنی، محرک‌های خارجی، جنبه‌های روانی و دیگر عوامل، را به عنوان عوامل بروز این سندرم نام برد که در ادامه با جزئیات بیشتری نقش این عوامل را بررسی خواهیم کرد.
- دستگاه عصبی مرکزی: میزان حساسیت این دستگاه، تعیین کننده‌‌ی میزان درک ما از درد و شدت آن است. برای این منظور، دستگاه عصبی مرکزی از راه‌ها و روشهایی استفاده می‌کند که نارسایی آنها می‌تواند منجر به فیبرومیالژیا شود.
- انتقال دهنده‌های عصبی: مولکول‌هایی هستند که پیام‌های شیمیایی را بین سلول‌های عصبی منتقل می‌کنند. نقش انتقال‌دهنده‌های عصبی بسیار پیچیده است. تغییرات در میزان انتقال‌دهنده‌های عصبی می‌تواند به آشکار شدن نشانه‌های این سندرم کمک کند.
- هورمون‌ها: مولکول‌های انتقال‌دهنده‌ای هستند که در جریان خون رها می‌شوند تا پیام‌ها و دستورات متنوعی را بین بخش‌های مختلف بدن ما انتقال دهند. احتمال مشاهده اختلالات هورمونی در بیماران مبتلا به سندرم فیبرومیالژیا زیاد است. به عنوان مثال، مشاهده شده که چرخه روزانه هورمون رشد در افراد مبتلا به این سندرم می‌تواند نامنظم باشد.
- اختلالات خواب: به کاهش کیفیت خواب گفته میشود که شامل کاهش زمان خواب، عمق خواب و بیدار شدن‌های متوالی می‌باشد. افراد مبتلا به فیبرومیالژیا معمولاً از مشکلات خواب شکایت دارند.
- عوامل وراثتی (ژنتیک): این عوامل نقش پیچیده ای در بروز سندرم فیبرومیالژیا دارند.
- جنبه‌های روانی: مطالعات نشان می‌دهند که مشکلات روانی به بروز فیبرومیالژیا دامن می‌زند. اختلالات روانی در میان افرادی که درگیر فیبرومیالژیا هستند در مقایسه با بیمارانی که از دیگر بیماری‌های روماتولوژیک شکایت دارند، بیشتر است.
فیبرومیالژیا چگونه تشخیص داده میشود؟
در بیشتر موارد تشخیص فیبرومیالژیا با استفاده از فهرست استاندارد علامت‌ها، کاری سخت به‌شمار می‌آید.
از‌این‌رو اکثر متخصصان با رد موارد دیگر به تشخیص این سندرم می‌رسند.
تشخیص فیبرومیالژیا دشوار است و این سندرم در بسیاری از موارد تشخیص داده نمی‌شود.
با این وجود، سه نشانه توسط اکثر مبتلایان به این سندرم گزارش میشود: درد، احساس خستگی و اختلال خواب.
درد ناشی از فیبرومیالژیا با درد ناشی از بیماری‌های دیگر تفاوت دارد.
درد ناشی از فیبرومیالژیا، پراکنده، چندنقطه‌ای، عمیق، سوزان یا گزگز‌کننده است.
بیمار احساس می‌کند این درد کم و زیاد میشود یا از محلی به محل دیگر منتقل میشود.
یکی از نشانه‌های قابل تشخیص وجود نقاط حساس در فیبرومیالژیا است.
اما نقطه حساس چیست و شامل کدام بخش از بدن بیمار میشود؟
نقاط حساس به نقاطی از بافت نرم، مانند ماهیچه‌ها گفته میشود که احتمال وقوع درد در آنها بیشتر از سایر نواحی است.
این نقاط می‌تواند شامل پشت سر، ناحیه پایین گردن، آرنج‌ها، لگن، زانوان و پایین کمر باشد.
در حال حاضر 18 نقطه از بدن به‌عنوان نقاط حساس شناخته میشود که ما حداقل باید در 11 نقطه از این 18 نقطه احساس درد کنیم.
در شکل زیر، نقاط حساس با نقاط سیاه رنگ مشخص شده است.
آزمایش تشخیص فیبرومیالژیا
هیچ آزمایشی وجود ندارد که به سادگی بر اساس نتیجه آن، تشخیص فیبرومیالژیا قطعی یا مردود شود. به عبارت دیگر، نمیتوان در آزمایش خون یا عکس رادیولوژی چیزی را یافت و بر پایه آن تشخیص فیبرومیالژیا را حتمی دانست یا رد کرد.
با توجه به اینکه آزمایش معینی برای تشخیص ساده فیبرومیالژیا در دسترس نیست، پزشک متخصص مغز و اعصاب برای رسیدن به تشخیص درست فقط باید به علائمی که بیان میشود، اکتفا کند.
یکی از معیارهای تشخیص فیبرومیالژیا، وجود درد در نقاط پراکنده بدن برای مدت بیش از سه ماه است. این نقاط پراکنده باید در هر دو طرف بدن گزارش شوند. به طور معمول، درد فقط در یک سمت بدن یا فقط در بالا یا فقط در پایین کمر، با تشخیص فیبرومیالژیا همخوانی ندارد. در نظر بگیریم که علائم بیماری فیبرومیالژیا برخی روزها تقریبا بهبود می‌یابند، اما پس از مدتی دوباره ظاهر می‌شوند.
تشخیص فیبرومیالژیا دشوار است و شاید پزشکان مختلف، معیارهای متفاوتی برای تشخیص فیبرومیالژیا داشته باشند. در هر صورت، تقریبا همه پزشکان بر این باورند که در صورت وجود همزمان هر سه مورد زیر، میتوان تشخیص فیبرومیالژیا را مطرح کرد:
- درد در نقاط متعدد و پراکنده بدن، برای مدت بیشتر از سه ماه
- وجود سایر علائم مانند خستگی، بی‌حالی (حتی در لحظه بیدار شدن از خواب) و دشوار بودن تفکر
- عدم یافتن هیچ مشکل یا بیماری دیگری که این علائم را توجیه کند
رد کردن سایر علل احتمالی برای علائم فیبرومیالژیا
به‌جز فیبرومیالژیا، برخی بیماری‌های دیگر هم می‌توانند همین علائم را ایجاد کنند. یکی از مهمترین کارها پیش از تشخیص فیبرومیالژیا رد کردن این بیماری‌هاست.
پزشک برای رد کردن بیماری‌های زیر، شاید برخی آزمایش‌ها و تصویربرداری پزشکی مانند رادیولوژی درخواست نماید. شایع‌ترین عللی که می‌توانند علائمی بسیار شبیه علائم فیبرومیالژیا داشته باشند را، با هم مرور می‌کنیم:
بیماری‌های روماتیسمی
برخی از بیماری‌های روماتیسمی ممکن است با درد عمومی بدن آغاز شوند، مانند آرتریت روماتویید (که به آرتروز روماتیسمی هم معروف است) و بیماری لوپوس (یک بیماری خودایمنی که در آن دستگاه ایمنی به خطا برخی بافت‌های بدن از جمله پوست، مفاصل و کلیه‌ها را هدف قرار می‌دهد).
اختلالات ذهنی و روانی
در برخی افراد مبتلا به اختلالات افسردگی یا اضطراب، درد و ناراحتی پراکنده در بدن احساس میشود.
اختلالات مغز و اعصاب
بعضی از مبتلایان به فیبرومیالژیا علائم دیگری هم دارند، مانند بی‌حسی یا گزگز و مورمور. همین علائم در برخی از بیماری‌های مغز و اعصاب مانند ام‌اس (مالتیپل اسکلروزیس) یا میاستنی گراو (بیماری مزمن عصبی-عضلانی که با درجاتی از ناتوانی عضلانی همراه است) هم دیده میشود.
محرک‌های احتمالی فیبرومیالژیا
در برخی افراد، علائم فیبرومیالژیا به فاصله کوتاهی پس از یک واقعه ناخوشایند و استرس‌زای جسمی یا روحی آغاز می‌گردد، مانند یک تصادف دلخراش.
به همین ترتیب، کسانی که به اختلال استرس پس از سانحه (که به PTSD هم معروف است) دچار هستند، بیشتر در معرض ابتلا به فیبرومیالژیا قرار دارند. بنابراین، ممکن است پزشک معالج درباره وقایع ناخوشایند و استرس‌زا از ما سوال بپرسد.
احتمال وجود یک زمینه ژنتیکی در بروز فیبرومیالژیا بسیار زیاد است. بدیهی است که پزشک درباره تاریخچه ابتلای سایر اعضای خانواده به فیبرومیالژیا از ما سوال خواهد پرسید.
برای تشخیص فیبرومیالژیا پزشک همه اطلاعات بالا را طی چندین جلسه ویزیت تجزیه و تحلیل خواهد کرد تا بتواند عامل ایجاد درد و علائم را به درستی تشخیص دهد. بدون تشخیص درست، تجویز درمان موثر غیرممکن است. بنایراین پیگیری و ادامه مراجعه به پزشک برای تشخیص موارد فیبرومیالژیا از نکات بسیار مهم به شمار می‌رود.
