دیابت بارداری چیست ؛ تشخیص و درمان آن در زنان باردار

گلوکز (قند) منبع اصلی انرژی سلول‌های بدن است. انسولین هورمونی است که باعث می‌شود گلوکزی (قند) که در جریان خون است وارد سلول‌های بدن شود.

در دوران بارداری، جنین و جفت هورمون‌هایی ترشح می‌کنند که باعث مقاوم شدن سلول‌های مادر در برابر انسولین می‌شود. به همین دلیل بدن اکثر زنان باردار برای جبران و حفظ سطح قند خون خود، انسولین بیشتری تولید می‌کنند. برخی از زنان باردار نمی‌توانند به اندازه کافی انسولین اضافی تولید کنند، در نتیجه سطح قند خون آنها افزایش می‌یابد که به این وضعیت دیابت بارداری گفته می‌شود. معمولا دیابت بارداری بعد از زایمان از بین می‌رود.

تشخیص و درمان به موقع دیابت بارداری، برای به حداقل رساندن خطر عوارض آن برای مادر و نوزاد بسیار مهم است. علاوه بر این، به دلیل افزایش خطر ابتلا به پیش‌دیابت و دیابت نوع 2 در سال‌های پس از زایمان، آزمایش و کنترل قند برای زنانی که سابقه دیابت بارداری داشته‌اند، اهمیت دارد.

آزمایش تشخیصی دیابت بارداری

توصیه می‌شود که همه زنان باردار از نظر ابتلا به دیابت بارداری آزمایش شوند. شناسایی و درمان دیابت بارداری می‌تواند خطر عوارض بارداری را کاهش دهد.

عوارض دیابت بارداری می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تولد نوزاد با وزن بیش از 4.1 کیلوگرم، این موضوع می‌تواند خطر آسیب به مادر یا نوزاد را حین تولد و احتمال نیاز به جراحی سزارین را افزایش دهد. چنین نوزادانی در طول زندگی خود در معرض خطر ابتلا به دیابت و چاقی قرار دارند.
• مرده‌زایی (مرگ نوزاد قبل از تولد)، عارضه‌ای که خوشبختانه امروزه در زنان مبتلا به دیابت بارداری به دلیل کنترل خوب قند خون و نظارت دقیق بر سلامت مادر و نوزاد در دوران بارداری نادر است.
• هیپوگلیسمی (افت قند خون) نوزاد• پره‌اکلامپسی: وضعیت خطرناکی است که برخی از زنان در دوران بارداری به آن مبتلا می‌شوند. معمولاً این عارضه در نیمه دوم بارداری (پس از 20 هفته) اتفاق می‌افتد. این زنان دچار افزایش ناگهانی فشار خون می‌شوند، ممکن است پروتئین بیش از حد در ادرار خود دفع کنند یا دچار مشکلاتی در کبد، کلیه‌ها و مغز شوند.

زمان انجام آزمایش

آزمایش دیابت بارداری معمولاً بین هفته های 24 تا 28 بارداری انجام می‌شود. با این حال، در صورت داشتن عوامل خطر دیابت بارداری، ممکن است پزشک در اولین ملاقات بارداری انجام این آزمایش را درخواست نماید.

عوامل خطر دیابت بارداری عبارتند از:

• سابقه ابتلا به دیابت بارداری در بارداری قبلی
• چاقی
• سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت
•  سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): اختلال شایعی است که به دلیل عملکرد غیرطبیعی تخمدان‌ها و تولید بیش از حد هورمون مردانه تستوسترون، می‌تواند باعث قاعدگی‌های نامنظم، آکنه (جوش)، موهای زائد صورت یا ریزش موی سر شود.

آزمایش دیابت بارداری به چه صورت انجام می‌شود؟

چند راه برای آزمایش دیابت بارداری وجود دارد. لازم به یادآوری است که تفسیر نتایج کلیه آزمایش‌ها به عهده پزشک می‌باشد.

تست دو مرحله‌ای: در روز آزمایش غربالگری، می‌توانیم به طور معمول غذا بخوریم و بنوشیم. در زمان آزمایش باید محلول حاوی 50 گرم گلوکز را در عرض چند دقیقه بنوشیم. یک ساعت بعد، برای اندازه‌گیری سطح قند خون، آزمایش خون انجام می‌شود.

اگر پزشک تشخیص دهد که سطح قند خون نرمال است، آزمایش دیگری لازم نیست.

اگر سطح قند خون بسیار بالا باشد (≥200 میلی گرم در دسی لیتر)، احتمال ابتلا به دیابت بارداری بسیار زیاد است.

اگر سطح قند خون بیش از حد طبیعی باشد، برای تایید تشخیص دیابت بارداری، پزشک آزمایش دیگری درخواست می‌نماید. این آزمایش تست تحمل گلوکز خوراکی (GTT) نام دارد. در این آزمایش سطح قند خون در حالت ناشتا و سپس یک، دو و سه ساعت پس از نوشیدن محلول حاوی 100 گرم گلوکز اندازه‌گیری می‌شود. نکته مهم این است که رژیم غذایی خود را در دو تا سه روز قبل از این آزمایش محدود نکنیم و رژیم عادی روزانه خود را داشته باشیم.

معمولا در صورت بالا بودن دو مورد و یا بیشتر از اعداد قند خون در آزمایش GTT تشخیص دیابت بارداری مطرح می‌شود. گاهی ممکن است پزشک در صورت بالا بودن یکی از مقادیر آزمایش GTT نیز درمان را توصیه کند، به خصوص اگر علائم دیگر دیابت بارداری (مانند بزرگی جنین یا وجود مایع اضافی در اطراف جنین) وجود داشته باشد.

تست تک مرحله‌ای: این آزمایش با اندازه‌گیری سطح قند خون ناشتا و سپس یک و دو ساعت پس از نوشیدن محلول حاوی 75 گرم گلوکز انجام می‌شود.

در صورت بالا بودن نتایج هر یک از این آزمایش‌ها تشخیص دیابت بارداری مطرح می‌شود.

بیشتر بخوانید: غربالگری چیست ؟ مزایا و معایب آن را بدانید

درمان دیابت بارداری

در صورتی که تشخیص دیابت بارداری برای ما مطرح باشد، لازم است تغییراتی در رژیم غذایی خود ایجاد کنیم و یاد بگیریم که سطح قند خون خود را چک کنیم. در برخی موارد، لازم است تزریق انسولین به خود را نیز یاد بگیریم.

هدف اصلی درمان دیابت بارداری کاهش خطر عوارض آن است.

اصلاح رژیم غذایی

اولین قدم در درمان دیابت بارداری، اصلاح رژیم غذایی است. برای این منظور مشاوره با یک متخصص تغذیه کمک‌کننده است. دستورالعمل‌های کلی زیر در این زمینه به ما کمک می‌کنند:

• سه وعده غذایی کوچک و سه تا چهار میان وعده سالم داشته باشیم.
• هر دو تا سه ساعت یکبار چیزی بخوریم تا در طول روز بین وعده‌های غذایی فواصل یکسانی وجود داشته باشد.
• وعده‌های غذایی اصلی یا میان وعده‌ها را حذف نکنیم. میان وعده قبل از خواب برای کمک به حفظ میزان قند ناشتا بسیار مهم است.
• از مصرف خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های شیرین خودداری کنیم. این موارد شامل آب نبات، کیک، کلوچه، بستنی، دونات، مربا و ژله، شربت و سس شیرین است. همچنین باید از افزودن شکر به غذا یا نوشیدنی‌ها خودداری کنیم.
• می‌توانیم با مشورت با پزشک از شیرین‌کننده‌های مصنوعی استفاده کنیم. هر چند باید در مصرف این شیرین‌کننده‌ها نیز اعتدال را رعایت کنیم.
• از پروتئینهای کم‌چرب استفاده کنیم. خوراکی‌های پروتئینی مانند پنیر، تخم مرغ، آجیل، دانه‌ها و کره بادام‌زمینی نیز برای ما و کودکمان مفید هستند.
• غذاهای حاوی کربوهیدرات (مانند نان، برنج، ماکارونی، سیب زمینی، ذرت، غلات) را به مقدار متوسط مصرف کنیم.
• در صورت امکان غلات تصفیه شده را با غلات کامل جایگزین کنیم.
• مصرف میوه را به یک تکه کوچک میوه یا تقریباً 1 فنجان در هر وعده محدود کنیم. آبمیوه مصرف نکنیم یا مصرف آبمیوه 100 درصد طبیعی را به نصف فنجان در هر وعده محدود کنیم. بسیاری از متخصصان تغذیه به دلیل نگرانی از افزایش سطح قند خون در صبح زود، توصیه می‌کنند در وعده صبحانه میوه مصرف نکنیم.
• شیر بدون چربی یا 1 درصد و ماست کم چرب ساده، سبک یا یونانی مصرف کنیم.
• بسیاری از سبزیجات قند و کربوهیدرات کمی دارند. مقدار زیادی سالاد، سبزیجات (اسفناج، کلم، کلم پیچ)، کلم بروکلی، هویج، لوبیا سبز، گوجه فرنگی، پیاز، قارچ و سایر سبزیجاتی که دوست داریم مصرف کنیم. نیمی از بشقاب ما در هر وعده غذایی می‌تواند سبزیجات غیرنشاسته‌ای باشد.
• از چربی‌های سالم مانند روغن زیتون یا روغن کانولا استفاده کنیم.

پایش قند خون

باید یاد بگیریم که چگونه سطح قند خون خود را اندازه‌گیری کرده و نتایج را ثبت کنیم.

معمولا لازم است سطح قند خون خود را چهار بار در روز اندازه بگیریم:

• قبل از غذا خوردن در صبح
• یک یا دو ساعت بعد از صبحانه، ناهار و شام

ثبت این اطلاعات می‌تواند به تعیین اینکه آیا سطح قند خون ما در حد هدف است یا خیر کمک کند. اگر سطوح قند خون بالاتر از حدطبیعی باشد، احتمالا پزشک شروع مصرف انسولین را توصیه می‌کند.

ورزش

ورزش ممکن است به کنترل سطح قند خون کمک کند. اگر قبلاً ورزش می‌کردیم، پس از تشخیص دیابت بارداری باید به ورزش کردن ادامه دهیم.
اگر قبلا ورزش نمی‌کردیم، باید از پزشک خود بپرسیم که آیا ورزش توصیه می‌شود یا خیر. بیشتر زنانی که عوارض پزشکی یا بارداری ندارند، می‌توانند در طول بارداری، حداقل به میزان متوسط، ورزش کنند.

انسولین

تقریباً 15 درصد از زنان مبتلا به دیابت بارداری برای کنترل آن به انسولین نیاز دارند. انسولین دارویی است که به کاهش سطح قند خون کمک می‌کند و می‌تواند خطر عوارض مرتبط با دیابت بارداری را کاهش دهد. انسولین رایجترین دارو برای درمان دیابت بارداری است.

انسولین به صورت تزریقی استفاده می‌شود. معمولا درمان با تزریق یک تا دو نوبت انسولین در روز شروع می‌شود. اگر سطح قند خون بعد از غذا خوردن بالا باشد، ممکن است لازم باشد که دفعات تزریق به سه یا چهار بار در روز افزایش یابد.

در صورت مصرف انسولین، باید حداقل چهار بار در روز سطح قند خون خود را چک کنیم. باید این نتایج و میزان انسولین مصرفی خود را یادداشت کنیم و آنها را در هر ویزیت با پزشک خود مطرح کنیم. یادداشت دقیق این موارد به تنظیم دوز انسولین کمک می‌کند و می‌تواند خطر عوارض دیابت بارداری را کاهش دهد. انسولین موثر و بی‌خطر است و از طریق جفت به جنین نمی‌رسد.
ممکن است پزشک داروهای خوراکی کنترل دیابت را نیز در دوران بارداری تجویز نماید.

ویزیت‌های طی بارداری

اکثر زنانی که به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند باید ویزیت‌های بیشتری در دوران بارداری داشته باشند (مثلاً یک بار در هر هفته یا هر دو هفته)، به خصوص اگر از انسولین استفاده می‌کنند. هدف از این ویزیت‌ها نظارت بر سلامت مادر و کودک، بررسی رژیم غذایی، قند خون و تنظیم دوز انسولین (در صورت مصرف آن) است. همچنین ممکن است پزشک برای بررسی رشد نوزاد، سونوگرافی درخواست نماید.

زایمان و دیابت بارداری

سطح قند خون در طول زایمان کنترل می‌شود. اکثر زنان در طول زایمان سطح قند خون طبیعی دارند و تزریق انسولین ضرورت پیدا نمی‌کند. در صورت بالا رفتن سطح قند خون، انسولین تجویز می‌شود. سطح بالای قند خون در حین زایمان می‌تواند مشکلاتی را برای نوزاد، چه قبل و چه بعد از زایمان، ایجاد کند.

مراقبت‌های پس از زایمان برای مادران دیابتی

پس از زایمان، سطح قند خون اکثر زنان مبتلا به دیابت بارداری به حد طبیعی باز می‌گردد و نیازی به درمان بیشتر با انسولین ندارند.

با این حال، معمولا پزشک در روز بعد از زایمان، سطح قند خون را بررسی می‌کند تا مطمئن شود که طبیعی است. بارداری به خودی خود خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش نمی‌دهد. با این حال، ابتلا به دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در آینده افزایش می‌دهد.

پس از زایمان، باید آزمایش بررسی ابتلا به دیابت نوع 2 انجام دهیم. معمولا این کار بین 4 تا 12 هفته پس از زایمان انجام می‌شود.

خطر ابتلای مجدد به دیابت بارداری

یک سوم تا دو سوم زنانی که در یک بارداری به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند، در بارداری بعدی دوباره به دیابت بارداری مبتلا خواهند شد. اگر اضافه وزن داریم یا چاق هستیم، کاهش وزن از طریق رژیم غذایی و ورزش می‌تواند این خطر را کاهش دهد.

خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در زنان با سابقه دیابت بارداری

زنان مبتلا به دیابت بارداری در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی هستند، به خصوص اگر سایر عوامل خطر، مانند چاقی یا سابقه خانوادگی دیابت نوع 2 را نیز داشته باشند.

باید به خاطر داشته باشیم که خطر ابتلا به دیابت نوع 2 تا حد زیادی تحت تأثیر وزن بدن است. زنان چاق 50 تا 75 درصد در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 هستند، در حالی که زنان با وزن طبیعی، کمتر از 25 درصد در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 هستند. کاهش وزن و ورزش منظم می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش دهد.

انجمن دیابت آمریکا توصیه می‌کند که همه زنان با سابقه دیابت بارداری هر یک تا سه سال پس از آزمایش اولیه دیابت بعد از بارداری، آزمایش تشخیصی دیابت نوع 2 را انجام دهند. در صورتی که قند خون در آزمایش‌ قند بعد از زایمان در محدوده پیش‌دیابت باشد، انجام آزمایش سالانه توصیه می‌شود.

خطر بیماری‌های قلبی عروقی در زنان با سابقه دیابت بارداری

زنانی که دیابت بارداری داشته‌اند در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی از جمله حمله قلبی و سکته مغزی هستند. هرچند این احتمال بیشتر با خطر ابتلا به دیابت نوع 2 مرتبط است، اما به نظر می‌رسد که حتی در زنانی که به دیابت نوع 2 مبتلا نمی‌شوند، خطر ابتلا به بیماری قلبی در سنین بالاتر کمی بیشتر است. داشتن سبک زندگی سالم مانند رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و پرهیز از سیگار می‌تواند در به حداقل رساندن این خطر کمک کند.

پیشگیری از بارداری زنان با سابقه دیابت بارداری

زنان با سابقه دیابت بارداری می‌توانند از روش‌های مختلف پیشگیری از بارداری استفاده کنند. بهتر است برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه با پزشک خود مشورت کنیم.

منابع: Up To Date

IR-0923-ABD-8698-AS