ام‌اس؛ علل، علائم و درمان

تشخیص بیماری ام‌اس در ما یا عزیزانمان، می‌تواند سوالات زیادی را در ذهنمان ایجاد کند. در این مطلب به‌طور مفصل به این بیماری، علل، علائم، انواع و نحوه تشخیص آن خواهیم پرداخت.

بیماری ام‌اس چیست؟

بیماری مولتیپل‌اسکلروزیس(Multiple Sclerosis) که آن را با نام اختصاری ام‌اس(MS) می‌شناسیم، شایع‌ترین بیماری عصبی ناتوان‌کننده در بزرگسالان جوان است.

ام‌اس یک بیماری مزمن و خود‌ایمنی است که در آن سیستم‌ایمنی بدن، که به‌طور معمول از ما در برابر ویروس‌ها، باکتری‌ها و سلول‌های ‌ناسالم محافظت می‌کند، به ‌اشتباه به دستگاه عصبی مرکزی (مغز، طناب نخاعی و اعصاب بینایی) حمله می‌کند. نتیجه این حمله تخریب میلین (ماده محافظ دور رشته‌های عصبی) و اختلال در سیگنال‌های ورودی و خروجی به مغز است که منجر به بروز علائم ام‌اس می‌شود.  این بیماری در افراد مختلف به شکل متفاوتی بروز پیدا می‌کند و علائم آن معمولاً  بین سنین بیست تا چهل سالگی بروز می‌کند.

ام اس به ندرت کشنده است و بیشتر افراد مبتلا به آن امید به زندگی طبیعی دارند.

علائم بیماری ام‌اس

علائم ام‌اس متغیر و غیرقابل پیش‌بینی هستند. این علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و می‌توانند در طول زمان تغییر کنند. یک فرد ممکن است تنها یک یا دو مورد از علائم احتمالی را تجربه کرده و دیگری علائم خیلی بیشتری را تجربه کند.

بعضی از علائم شایع این بیماری عبارتند از: ‌

• خستگی
• مشکلات بینایی مثل تاری دید و دوبینی
• بی‌حسی، خواب‌رفتگی
• اسپاسم، سفتی، ضعف عضلانی
• اختلالات حرکتی
• درد
• مشکلات گفتاری و بلع
• اختلالات عملکرد جنسی، روده و مثانه
• افسردگی، اضطراب
• اختلالات تفکر، یادگیری و برنامه‌ریزی

علت بیماری ام‌اس

علت بیماری ام‌اس به طور دقیق مشخص نیست، به نظر می‌رسد این بیماری تا حدودی زمینه ژنتیکی دارد و تا حدودی هم ناشی از فاکتورهای محیطی است.

بعضی از عواملی که به عنوان علل احتمالی ام‌اس مطرح شده‌اند عبارتند از:

• زمینه ژنتیکی: ام‌اس یک بیماری ارثی به شمار نمی‌رود، اما استعداد ابتلا به ام‌اس ممکن است ارثی باشد. مطالعات نشان می‌دهند که بعضی از افراد مبتلا به ام‌اس سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را در یک یا چند نفر از اعضای خانواده یا خویشاوندان خود دارند.
• جنسیت: زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به ام‌اس هستند.
• سن: ام‌اس معمولا در سنین بین بیست تا چهل سالگی بروز می‌کند.
• منطقه جغرافیایی: بیماری ام‌اس در بعضی مناطق جغرافیایی(نواحی دور از خط‌استوا) شایع‌تر است.
• کمبود نور خورشید و ویتامین D‌: ام‌اس در کشورهای دور از خط استوا شایع‌تر است، که می‌تواند به این معنی باشد که کمبود نور خورشید و سطوح پایین ویتامین D ممکن است در بروز این بیماری نقش داشته باشد. اگرچه هنوز مشخص نیست که آیا مکمل‌های ویتامین D می‌توانند به پیشگیری از این بیماری کمک کنند یا نه.
• سیگار کشیدن: احتمال ابتلا به ام‌اس در افرادی که سیگار می‌کشند در مقایسه با افرادی که سیگار نمی‌کشند دو برابر بیشتر است.
• چاقی در سنین نوجوانی
• بعضی از عفونت‌های ویروسی

تشخیص بیماری ام‌اس

پزشکان از آزمایش‌های مختلفی برای ردکردن یا تأیید تشخیص این بیماری استفاده می‌کنند. علاوه بر سابقه پزشکی کامل فرد بیمار، معاینه فیزیکی و معاینه دقیق عصبی، پزشک ممکن است انجام موارد زیر را هم لازم بداند:

• اسکن MRI از مغز و نخاع برای بررسی وجود ضایعاتی که نشانه بیماری ام‌اس هستند.
• نمونه‌برداری مایع مغزی نخاعی (پونکسیون کمری) که برای بررسی مایع مغزی نخاعی از نظر پروتئین‌ها و سلول‌های التهابی مرتبط با بیماری ام‌اس است. تجزیه و تحلیل این آزمایش همچنین می‌تواند به پزشک در رد کردن بیماری‌هایی که ممکن است شبیه ام‌اس باشند کمک کند.
• تست‌های پتانسیل برانگیخته که در آن‌ها با قراردادن الکترودهایی روی پوست و سیگنال‌های الکتریکی بدون درد، سرعت و دقت پاسخ سیستم عصبی به تحریک‌ها را بررسی می‌کنند.
• پزشکان در بعضی موارد انجام آزمایش خون را برای بررسی سایر بیماری‌هایی که ممکن است شبیه ام‌اس باشند، لازم می‌دانند.

درمان بیماری ام‌اس

درمان ام‌اس به نوع  بیماری در فرد مبتلا بستگی دارد. پزشک معالج می‌تواند بیمار را درباره گزینه‌های درمانی و بهترین داروها با توجه به شرایط فرد مبتلا، راهنمایی کند. داروهایی که برای درمان افراد مبتلا به ام‌اس به کار می‌روند ممکن است تزریقی یا خوراکی باشند.

درمان حمله‌ها

پزشکان برای بیمارانی که حمله‌های ام‌اس دارند از داروهایی استفاده می‌کنند که پاسخ خودایمنی بدن را کاهش می‌دهند و می‌توانند طول دوره حمله را کوتاه‌تر کنند.

جلوگیری از حمله‌ها

برای افرادی که ام‌اس فعال دارند، یعنی حمله‌های جدیدی را تجربه می‌کنند یا اسکن MRI آن‌ها علائم جدیدی از ام‌اس را نشان می‌دهد، داروهای مختلفی وجود دارند. این داروها، که “درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری (DMTs)” نامیده می‌شوند، بیماری را درمان نمی کنند، اما احتمال تشدید علائم ام‌اس را کاهش می‌دهند.

درمان علائم

پزشکان همچنین سعی می‌کنند علائم ام‌اس را توسط داروها درمان کنند و کیفیت زندگی فرد بیمار را از این طریق ارتقا دهند.

سبک زندگی سالم در بیماران مبتلا به ام‌اس

در صورت ابتلا به ام‌اس، رعایت نکات زیر می‌تواند به بهبود شرایط کلی ما کمک کند:

• پرهیز از دخانیات
• دوری از استرس و کار زیاد
• ورزش سبک و منظمی که باعث خستگی‌ نشود
• داشتن یک رژیم غذایی متعادل و شامل مواد آنتی‌اکسیدان مثل میوه و سبزیجات تازه
• مراجعه منظم به پزشک و تبعیت از درمان

ام‌اس و دوران بارداری و شیردهی

بسیاری از بیماران مبتلا به ام‌اس سوالاتی درباره فرزندآوری و بارداری در صورت ابتلا به ام‌اس دارند.

ابتلا به ام‌اس بر قدرت باروری زنان و مردان مبتلا به ام‌اس تاثیر نمی‌گذارد.

زنان مبتلا به ام‌اس می‌توانند بارداری طبیعی داشته باشند و نوزاد سالمی به دنیا بیاورند وحتی در مواردی با مشورت با پزشک به نوزاد خود شیر بدهند.

نکته مهم این است که فرد مبتلا به ام‌اس، باید قبل از شروع اقدام برای بارداری درباره بهترین زمان اقدام برای بارداری با پزشک خود مشورت کند. ضمن آن‌که بعضی از داروهایی که در درمان ام‌اس به کار می‌روند در دوران بارداری  قابل استفاده نیستند و در صورت لزومِ ادامه درمان، داروهایی که در این دوران ایمن هستند مورد استفاده قرار می‌گیرند. احتمال عود بیماری ام‌اس در دوره بارداری کمتر است،  و ممکن است در ماه‌های بعد از زایمان شایع‌تر باشد. مشورت با پزشک معالج پیش از شیردهی به نوزاد هم ضروری است.

بازتوانی در بیماران مبتلا به ام‌اس

در صورت ابتلا به ام‌اس، درمان‌های توانبخشی می‌توانند به ما کمک کنند توانایی‌های خود را برای عملکرد بهینه در محل کار، خانه و جامعه ارتقا بدهیم.

با شروع تشخیص ابتلا به ام‌اس، متخصصان توانبخشی می‌توانند آموزش و راهکارهایی را برای ارتقای سلامتی، بهبود شرایط کلی، و کاهش خستگی ارائه داده و مشکلات گفتاری، اختلالات بلع و مشکلات تفکر و حافظه ما را ارزیابی و درمان کنند.

بعضی از روش‌های توانبخشی بیماران مبتلا به ام‌اس عبارتند از فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و توانبخشی شناختی.

اهمیت شروع به موقع درمان در بیماران مبتلا به ام‌اس

درمان به‌موقع در بیماران مبتلا به ام‌اس می‌تواند با کاهش تعداد حمله‌ها و در ادامه کاهش احتمال بروز ناتوانی منجر به بهبود سلامتی و تندرستی طولانی مدت افراد مبتلا، می‌شود. حالت ایده‌آل، شروع درمان در سریع‌ترین زمان ممکن است اما حتی دیرتر شروع کردن درمان هم برای بیمار فواید زیادی به همراه خواهد داشت و بهتر از زمانی ست که بیمار درمانی نداشته باشد.

اهمیت تداوم درمان در بیماران مبتلا به ام‌اس

ام‌اس یک بیماری مزمن است و هدف از درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری، جلوگیری از بروز عود، کند کردن پیشرفت بیماری و افزایش کیفیت زندگی بیمار است. بنابراین پایبندی به درمان، تبعیت از دستورات درمانی پزشک معالج و مصرف منظم داروها در بیماران مبتلا به ام‌اس ضروری است. پیروی دقیق از درمان به ما در دست‌یابی به درمان کارآمد کمک می‌کند و عدم پایبندی به درمان می‌تواند به عدم موفقیت درمان و افزایش خطر عود بیماری منجر ‌شود.

پرسش‌های متداول درباره بیماری ام‌اس

طول عمر بیماران ام‌اس چقدر است؟

در صورت ابتلا به ام‌اس، اگر درمان مناسبی دریافت کنیم و به‌درستی از آن پیروی کنیم، می‌توانیم به یک زندگی طبیعی امیدوار باشیم.

آیا ام‌اس یک بیماری واگیردار است؟

ام‌اس یک بیماری خود‌ایمنی است و واگیردار یا مسری نیست.

به طور کلی در صورت ابتلای خود یا هریک از عزیزانمان به این بیماری، می‌توانیم با افزایش آگاهی خود از این بیماری و اهمیت دادن به نکات کلیدی در درمان آن مثل پیروی از دستورات پزشک معالج، به بهبود کیفیت زندگی خود یا فرد مبتلا به آن کمک کنیم.

منابع: ninds, uptodate, nhs, nationalmssociety, mssociety, ncbi

IR-0826-ABD-2304-AS