سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (Polycystic Ovary Syndrome) (PCOS) حدود شش تا سیزده درصد از زنانی که در سنین باروری قرار دارند را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.  این اختلال در بیش از هفتاد درصد از زنان مبتلا در سراسر جهان، تشخیص داده نشده‌است. PCOS می‌تواند با مشکلات سلامتی درازمدتی همراه باشد که بر سلامت جسمی و روحی فرد تاثیر می‌گذارند. در این مطلب به این اختلال، علائم و راهکارهای درمانی آن می‌پردازیم.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) چیست؟

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک اختلال شایع است که به دلیل عدم تعادل هورمون‌های دستگاه تولید مثل ایجاد می‌شود. عدم تعادل هورمونی باعث ایجاد مشکلاتی در تخمدان‌ها می‌شود. تخمدان‌ها، تخمک‌ می‌سازند و هر ماه یک تخمک، به‌عنوان بخشی از چرخه قاعدگی نرمال آزاد می‌شود. در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، تخمک ممکن است آن‌طور که باید رشد نکند یا در طول تخمک‌گذاری آزاد نشود.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک می‌تواند باعث قاعدگی نامنظم، ناباروری، علائم افزایش هورمون‌های آندروژنی (آکنه، رشد موهای زائد روی صورت، چانه و بدن و ​​ریزش موی سر) و تخمدان‌هایی ‌شود که در سونوگرافی لگن، پلی‌کیستیک به نظر می‌رسند.

بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک اضافه‌وزن دارند یا چاق محسوب می‌شوند و برای ابتلا به دیابت نوع 2، آپنه خواب، کبد چرب و افسردگی بیشتر در معرض خطر قرار دارند.

علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

علائم PCOS ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. بعضی افراد هیچ علامتی ندارند یا علائم کمی دارند و ممکن است تا زمانی که برای باردار شدن دچار مشکل نشوند، متوجه ابتلای خود به سندرم تخمدان پلی کیستیک نشوند. سایر افراد ممکن است علائم شدیدتری داشته باشند.

به‌طور کلی، علائم PCOS ممکن است شامل موارد زیر باشند:

  • دوره‌های قاعدگی نامنظم یا قطع‌شده
  • رشد موهای زائد روی صورت، سینه، شکم یا ران‌ها
  • چاقی، افزایش وزن یا مشکل در کاهش وزن
  • آکنه شدید که ممکن است درمان آن سخت باشد
  • پوست چرب
  • تیره شدن پوست به خصوص در امتداد چین‌های گردن، کشاله ران و زیر سینه‌ها
  • ناباروری یا مشکل در باردار شدن به دلیل تخمک‌گذاری نامنظم یا عدم تخمک گذاری (سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یکی از شایع‌ترین علل ناباروری است، با این وجود بسیاری از زنان مبتلا به آن می‌توانند باردار شوند.)

علت سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

علت دقیق PCOS مشخص نیست اما عواملی که ممکن است در بروز این سندرم نقش داشته باشند عبارتند از:

سطح بالای آندروژن‌ها

آندروژن‌ها را گاهی «هورمون‌های مردانه» می‌نامند، البته در بدن همه زنان مقدار کمی آندروژن تولید می‌‌شود. آندروژن‌ها در تکامل صفات مردانه نقش دارند. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بیش از حد نرمال، آندروژن دارند. سطح آندروژن بالاتر از حد طبیعی در زنان می‌تواند مانع تخمک‌گذاری در سیکل قاعدگی و باعث رشد موی اضافی و آکنه شود که هر دو از نشانه‌های PCOS به‌شمار می‌آیند.

مقاومت به انسولین

انسولین هورمونی است که توسط پانکراس ساخته می‌شود و به سلول‌ها کمک می‌کند از گلوکز (قند)، به عنوان منبع انرژی برای بدن استفاده کنند. اگر سلول‌ها نسبت به عملکرد انسولین مقاوم شوند، سطح گلوکز خون افزایش پیدا می‌کند. این مسئله باعث می‌شود بدن، انسولین بیشتری بسازد تا سطح گلوکز خون را پایین بیاورد.

انسولین بیش از حد ممکن است باعث شود بدن مقدار زیادی هورمون آندروژن بسازد که این مسئله می‌تواند در فرآیند تخمک‌گذاری اختلال ایجاد کند.

یکی از نشانه‌های مقاومت به انسولین، لکه‌های تیره پوست در پایین گردن، زیر بغل، کشاله ران یا زیر سینه‌ها است.

ژنتیک

اگر یکی از بستگان از جمله مادر، خواهر یا خاله ما مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک باشد، خطر ابتلا در ما هم بیشتر است.

عوارض سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

مطالعات نشان داده‌اند ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک می‌تواند با مشکلات سلامتی زیر مرتبط باشد:

دیابت

بیش از نیمی از زنان مبتلا به PCOS قبل از سن چهل سالگی به دیابت یا پیش‌دیابت (عدم تحمل گلوکز) مبتلا می‌شوند.

فشار خون بالا

زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک در مقایسه با زنان دیگر در همان سن، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فشار خون بالا قرار دارند. فشار خون بالا عامل اصلی بیماری قلبی و سکته مغزی است.

کلسترول ناسالم

زنان مبتلا به PCOS در بیشتر موارد سطوح بالاتری از LDL (کلسترول بد) و سطوح پایینی از HDL (کلسترول خوب) دارند. کلسترول بالا خطر بیماری قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد.

آپنه خواب

آپنه خواب وضعیتی که در آن تنفس برای مدت کوتاه اما مکرر متوقف می‌شود. بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک اضافه‌وزن دارند یا چاق محسوب می‌شوند؛ این مسئله می‌تواند باعث آپنه خواب شود. آپنه خواب خطر بیماری قلبی و دیابت را افزایش می‌دهد.

افسردگی و اضطراب

افسردگی و اضطراب، از مشکلات رایج بین زنان مبتلا به PCOS به‌شمار می‌آیند.

سرطان آندومتر

مشکلات مربوط به تخمک‌گذاری، چاقی، مقاومت به انسولین و دیابت، که همه آن‌ها در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک رایج‌اند، خطر ابتلا به سرطان آندومتر (پوشش داخلی رحم) را بیشتر می‌کنند.

تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص PCOS وجود ندارد. برای کمک به تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و رد سایر علل احتمالی علائم ما، پزشک ممکن است از ما درباره سابقه پزشکیمان سوال بپرسد و معاینه فیزیکی و آزمایش‌های مختلفی انجام بدهد.

برای معاینه فیزیکی، پزشک فشار خون، شاخص توده بدنی (BMI) و اندازه دور کمر ما را اندازه گیری می‌کند و پوست ما را از نظر رویش موهای زائد روی صورت، سینه یا پشت، آکنه یا تغییر رنگ پوست بررسی می‌کند. پزشک ممکن است معاینه لگن انجام بدهد و ما را از نظر علائم بیماری‌های احتمالی دیگر (مثل بزرگ شدن غده تیروئید) مورد معاینه قرار بدهد.

بعضی از آزمایش‌هایی که برای تشخیص سندرم پلی‌کیستیک وجود دارند، عبارتند از:

ـ سونوگرافی لگن: با این روش می‌توان تخمدان‌ها را از نظر کیست و آندومتر (پوشش داخلی رحم) بررسی کرد.

ـ آزمایش خون: آزمایش خون، سطح هورمون آندروژن را بررسی می‌کند و می‌تواند به بررسی سایر مشکلات سلامتی که ممکن است علائمی مشابه PCOS ایجاد ‌کنند (از جمله مشکلات تیروئید)، کمک ‌کند. پزشک همچنین ممکن است سطح کلسترول و گلوکز خون ما را هم ارزیابی کند.

در صورت رد شدن سایر علل احتمالی، اگر حداقل دو مورد از علائم زیر را داشته باشیم، ممکن است PCOS در ما تشخیص داده شود:

  • قاعدگی‌های نامنظم
  • علائم نشان‌دهنده سطح بالای آندروژن‌ها
  • رشد موهای زائد روی صورت، چانه و بدن (هیرسوتیسم)
  • آکنه
  • نازک شدن موهای سر
  • سطح بالای آندروژن‌ها در خون
  • کیست‌های متعدد در یک یا هر دو تخمدان

درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

PCOS درمان قطعی ندارد، اما درمان‌هایی برای کمک به مدیریت علائم آن در دسترسند که ممکن است شامل موارد زیرباشند:

تغییر سبک زندگی

رعایت اصول یک سبک زندگی سالم (حفظ وزن سالم، فعالیت بدنی منظم و پیروی از رژیم غذایی سالم)

می‌تواند به کاهش بسیاری از علائم و عوارض PCO یا مدیریت آن‌ها کمک کند.

دارو درمانی

داروهای هورمونی پیشگیری از بارداری

این داروها می‌توانند قاعدگی را منظم‌تر کنند و ممکن است به رفع آکنه و موهای زائد صورت و بدن هم کمک کنند.

داروهای ضد آندروژن

این داروها اثر آندروژن‌ها را متوقف می‌کنند و می‌توانند به کاهش ریزش موی سر، موهای زائد صورت و بدن و آکنه کمک کنند.

داروهای حساس‌کننده به انسولین

این داروها که در درمان دیابت نوع دو مورد استفاده قرار می‌گیرند، مقاومت به انسولین را بهبود می‌بخشند و سطح گلوکز خون را ثابت نگه می‌دارند و ممکن است به کاهش سطح آندروژن‌ و علائم هم کمک کنند.

داروهای درمان آکنه

این داروها در اشکال قرص، کرم یا ژل وجود دارند.

از سایر راهکارهای کنترل علائم PCO، می‌توانیم به رفع موهای زائد بدن با لیزر و الکترولیز و درمان ناباروری(در صورت وجود مشکل در باردار شدن) با دارو و IVFاشاره کنیم.

آیا با وجود ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک می‌توانیم باردار شویم؟

PCOS یکی از شایع‌ترین و در عین‌حال، قابل‌درمان‌ترین علت‌های ناباروری در زنان است و ابتلا به آن به‌ معنای باردار نشدن نیست.

اگرچه سندرم تخمدان پلی‌کیستیک به‌طور کامل قابل درمان نیست، اما روش‌های مختلفی برای کاهش یا کنترل علائم آن وجود دارند و بیشتر زنان مبتلا به PCOS می‌توانند زندگی طبیعی و بدون عوارض جدی داشته باشند.

IR-0627-ABD-3788-AS

منابع:

  1. https://www.who.int/
  2. https://womenshealth.gov/
  3. https://www.uptodate.com/
  4. https://medlineplus.gov/
  5. https://www.nhs.uk/
  6. https://www.mayoclinic.org/
  7. https://www.nhs.uk/