سرماخوردگی؛ علائم، علل و راه‌های درمان

همه ما تا حد زیادی با سرماخوردگی آشنا هستیم، اما ممکن است تمام نکاتی را که باعث می‌شوند راحت‌تر دوره سرماخوردگی را بگذرانیم و از انتقال آن به دیگران پیش‌گیری کنیم، ندانیم. در این مقاله قرار است با این نکات بیش‌تر آشنا شویم.

سرماخوردگی چیست؟

سرماخوردگی یک عفونت خفیف و خود محدود شونده دستگاه تنفسی فوقانی (قسمت بینی، حلق و حنجره) است که معمولاً در مدت زمان کوتاهی بهبود پیدا می‌کند.

سرماخوردگی بسیار شایع است و یکی از مهم‌ترین دلایل غیبت افراد در محل کار ومدرسه به‌شمار می‌آید.  بزرگسالان به طور متوسط 2 تا 3 بار در سال به سرماخوردگی مبتلا می‌شوند  و در مورد کودکان میانگین ابتلا به سرماخوردگی بیشتر است.

انواع ویروس سرماخوردگی

بیش از ۲۰۰ نوع ویروس به عنوان عامل سرماخوردگی شناسایی شده که در میان آن‌ها، راینوویروس‌ها از همه شایع‌ترهستند. ویروس‌هایی که منجر به سرماخوردگی می‌شوند بسیار مسری هستند و می‌توانند از طریق هوا، تماس مستقیم با فرد بیمار و لمس سطوح آلوده به ویروس انتقال پیدا کنند.

مهم ترین علائم سرماخوردگی

شایع ترین علائم سرماخوردگی عبارتند از:

• احتقان یا گرفتگی بینی
• آبریزش‌بینی
• عطسه
•  گلودرد که ممکن است در روز اول وجود داشته باشد اما معمولاً به سرعت برطرف می شود.
• سرفه که اگر در بیمار مبتلا به سرماخوردگی پیش بیاید، در روز چهارم یا پنجم علائم بروز می کند، یعنی زمانی که معمولاً احتقان و آبریزش‌بینی در حال بهبود است.
• سردرد
• ترشحات پشت حلق
• آبریزش‌چشم
• تب خفیف
• وقتی ویروس‌ سرماخوردگی ابتدا بینی و سینوس‌ها را آلوده می‌کند، بینی ترشحات شفافی می‌سازد. این اتفاق به پاکسازی ویروس‌ها از بینی و سینوس‌ها کمک می کند. بعد از 2 یا 3 روز، ترشحات ممکن است به رنگ سفید، زرد یا سبز تغییر کند. نباید از یاد ببریم که این مسئله طبیعی است  و به این معنی نیست که ما به آنتی بیوتیک نیاز داریم.
• خستگی و بدن‌درد خفیف و ضعف (نه همیشه)

علائم معمولاً 2 تا 3 روز بعد از آلوده شدن فرد به ویروس شروع می شوند و ممکن است  بعضی از آن‌ها 10 تا 14 روز طول بکشند، هرچند باید با گذشت زمان رو به بهبودی باشند.

علت و نحوه تشخیص سرماخوردگی

علت اصلی سرماخوردگی ویروس‌ها هستند و برخلاف تصور عموم، قرار گرفتن در معرض هوای سرد باعث سرماخوردگی نمی‌شود.

سرماخوردگی بر اساس علائم توسط پزشک تشخیص داده می‌شود، هر چند ممکن است علائم آن مشابه بعضی از بیماری‌های باکتریال و آلرژِی هم باشد. بنابراین بهتر است همیشه با پزشک مشورت کنیم مخصوصاً در مواردی که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهد شد.

تفاوت علائم آنفلوآنزا، سرماخوردگی و آلرژی

آنفلوآنزا و سرماخوردگی، هردو از بیماری‌های تنفسی مسری هستند، اما ویروس‌های متفاوتی منجر به بروز آن‌ها می‌شود. دلیل آنفلوآنزا ، فقط ویروس‌های آنفلوآنزا است، در حالی‌که ویروس‌های مختلفی، از جمله راینوویروس‌ها، می‌توانند عامل بروز سرماخوردگی باشند. به این دلیل که آنفلوآنزا و سرماخوردگی علائم مشابهی دارند، تشخیص تفاوت بین آن‌ها تنها بر اساس علائم، ممکن است دشوار باشد. به طور کلی، آنفلوآنزا از سرماخوردگی سخت‌تر و علائم معمولاً شدیدتری دارد که ناگهانی‌تر شروع می‌شوند.

در حالی‌که سرماخوردگی معمولاً خفیف‌تر از آنفلوآنزا است و در اغلب موارد، منجر به مشکلات جدی مانند ذات‌الریه، عفونت‌های باکتریایی یا بستری شدن در بیمارستان نمی‌شود، در حالی که آنفلوآنزا می‌تواند با عوارض جدی همراه باشد.

در مورد تفاوت سرماخوردگی و آلرژی همان‌طور که گفتیم، سرماخوردگی توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شود در حالی که آلرژی پاسخ سیستم‌ایمنی بدن به محرک‌های خاص است. در ادامه با تفاوت‌ علائم آلرژی و علائم سرماخوردگی آشنا می‌شویم.

آیا همه انواع ویروس‌های سرماخوردگی واگیردار هستند؟

همه انواع ویروس‌های سرماخوردگی، مسری و از چند روز قبل از بروز علائم تا زمانی که همه علائم از بین بروند، قابل‌سرایت به دیگران هستند، در مورد اکثر افراد تا 2 هفته امکان سرایت وجود دارد. همچنین در 2 تا 3 روز اول که علائم شدیدتر هستند، احتمال انتقال ویروس هم بیش‌تر است.

راه‌های انتقال سرماخوردگی

سرماخوردگی در بیش‌تر موارد از طریق  تماس مستقیم با دست‌های آلوده به ترشحات‌بینی، از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. اگر به سرماخوردگی مبتلا باشیم، ویروس آن را تا حداقل دو ساعت روی دست‌های خود حمل می‌کنیم و در صورتی که با دیگران دست بدهیم و آن‌ها چشم، بینی یا دهانشان را با دست‌هایشان لمس کنند، ویروس سرماخوردگی ما به آن‌ها منتقل می‌شود.

ویروس‌های عامل سرماخوردگی می‌توانند با لمس سطوح‌آلوده یا از طریق عطسه و سرفه هم منتقل شوند. بعضی از این ویروس‌ها می‌توانند برای چند ساعت روی سطوحی مثل صفحه پیشخوان، دستگیره‌در یا تلفن زندگی کنند. همچنین قطره‌های تنفسی حاوی ذرات ویروسی می‌توانند با تنفس، سرفه یا عطسه  فرد سرماخورده وارد هوا شوند و در نتیجه فردی که در آن نزدیکی باشد را از طریق تماس با چشم، بینی یا دهان آن شخص آلوده کنند، پوشاندن دهان هنگام سرفه یا عطسه این خطر را کاهش می‌دهد.

درمان و کاهش علائم سرماخوردگی

هیچ درمان خاصی برای ویروس‌هایی که باعث سرماخوردگی می‌شوند وجود ندارد و بیشتر درمان‌ها با هدف تسکین بعضی از علائم سرماخوردگی صورت می‌گیرند، اما دوره سرماخوردگی را کوتاه یا آن را درمان نمی کنند.

علائم سرماخوردگی حتی بدون هیچ درمانی به مرور زمان برطرف می شوند. نوشیدن مایعات به مقدار زیاد، خواب و استراحت کافی می‌توانند به ما کمک کنند دوره سرماخوردگی را راحت‌تر بگذرانیم. در ادامه به تعدادی از درمان‌های مناسب برای تسکین و کاهش شدت علائم اشاره می‌شود. نباید فراموش کنیم که اگر بیماری زمینه‌ای داریم و یا داروی دیگری مصرف می‌کنیم، باید پیش از شروع مصرف داروهای تسکین‌دهنده علائم سرماخوردگی، این موضوع را به داروساز یا پزشک معالج خود اطلاع بدهیم.
بیشتر سرماخوردگی‌ها سه تا هفت روز طول می کشند، اگرچه بسیاری از افراد برخی علائم مانند سرفه، عطسه  و یا احتقان بینی را تا دو هفته دارند.

درمان گرفتگی‌بینی در سرماخوردگی

برای درمان گرفتگی بینی در سرماخوردگی، افراد بالغ می‌توانند به مدت 2 تا 3 روز از ضداحتقان‌های بینی به صورت قطره یا اسپری استفاده کنند. استفاده طولانی‌مدت از این داروها به این دلیل که ممکن است منجر به بازگشت و بدتر شدن احتقان‌بینی شود، توصیه نمی‌شود. استفاده از این داروها در کودکان زیر ۶ سال هم فقط با تجویز پزشک مجاز است.

درمان آبریزش‌چشم و بینی در سرماخوردگی

آبریزش بینی (یا رینوره) جز علائمی است که در دو تا سه روز ابتدایی بیماری بروز پیدا می کند. این علامت در ابتدا در نتیجه  افزایش نفوذپذیری عروق داخل بینی بروز پیدا می کند و در مراحل بعدی به افزایش تولید ترشحات کمک می کند. رینوره اگر بیش از 10 روز بدون بهبود باقی بماند، ممکن است نشان دهنده وجود سینوزیت باکتریایی باشد که به آنتی بیوتیک ها پاسخ می‌دهد. برای درمان آبریزش‌بینی و نیز آبریزش چشم در سرماخوردگی می توان از آنتی هیستامین‌ها استفاده کرد.

درمان تب و بدن‌درد در سرماخوردگی

تب و بدن‌درد خفیف از علائم سرماخوردگی هستند. بروز تب در ابتلا به سرماخوردگی در بزرگسالان نسبت به کودکان کمتر شایع است. استفاده از استامینوفن و مسکن‌های غیراستروئیدی می‌تواند به برطرف‌شدن تب کمک کند. همچنین ثابت شده است، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن می توانند سردرد و بدن درد را کاهش دهند.

درمان علائم سوزش‌ یا درد گلو در سرماخوردگی

گلودرد در اغلب موارد به عنوان اولین علامت سرماخوردگی بروز پیدا می‌کند. برای تسکین گلودرد می توان از استامینوفن‌ یا یک داروی ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن استفاده کرد. غرغره کردن محلول آب‌نمک هم در بزرگسالان در رفع سوزش و ناراحتی گلو موثر است، اما انجام این کار برای کودکان توصیه نمی شود.

آنتی بیوتیک‌ها و سرماخوردگی

آنتی بیوتیک‌ها برای درمان سرماخوردگی مفید نیستند و نباید از آنتی بیوتیک‌ها برای درمان سرماخوردگی‌های بدون عارضه استفاده کنیم. آنتی‌بیوتیک‌ها فقط برای درمان عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها (و نه ویروس‌ها) مفید هستند و استفاده غیرضروری از آن‌ها برای درمان سرماخوردگی، می‌تواند منجر به بروز واکنش‌های آلرژیک، اسهال یا سایر علائم گوارشی در بعضی از بیماران شود.

عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلا به سرماخوردگی

عوامل زیادی می‌توانند خطر ابتلا به سرماخوردگی را بیشتر کنند، از جمله:

• سیگار کشیدن
• تماس نزدیک با کسی که سرما خورده است
• فصل سرما: احتمال ابتلای ما به سرماخوردگی در تمام طول سال وجود دارد، اما در پاییز و زمستان این احتمال بیش‌تر می‌شود، به این دلیل که راینوویروس‌ها که شایع ترین عامل سرماخوردگی هستند، در این فصول بیشترند.
• سن خیلی کم: نوزادان و کودکان خردسال بیشتر از بزرگسالان در سال سرما می‌خورند.
• سیستم‌ایمنی تضعیف شده: داشتن یک بیماری طولانی‌مدت یا ضعف سیستم‌ایمنی، خطر ابتلا به سرماخوردگی را افزایش می‌دهد.

 پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی

برای این‌که احتمال ابتلا به سرماخوردگی را کم کنیم، بهتر است به توصیه‌های زیر عمل کنیم:

• شستن دست‌ها با آب و صابون یک راه ضروری و بسیار موثر برای جلوگیری از گسترش بیشتر عفونت‌ها از جمله      سرماخوردگی است در صورتی که امکان شستن دست‌ها با آب و صابون را نداشته باشیم، می‌توانیم از ضدعفونی‌کننده‌های حاوی الکل استفاده کنیم.
• در فضاهای بسته مثل محیط کار و یا مدرسه، ویروس به راحتی پخش شده و به سایر افراد سرایت می‌کند. بنابراین اگر کسی در اطراف ما احساس ناخوشی داشت، بهتر است فاصله خودمان را با او حفظ کنیم.
• با توجه به آن‌که همیشه نمی‌توانیم تماس با افرادی را که ممکن است به سرماخوردگی مبتلا شده اند محدود کنیم، تا جای ممکن باید از لمس چشم‌ها، بینی یا دهان پس از تماس مستقیم با فرد بیمار خودداری کنیم.
• موقع عطسه یا سرفه باید برای پوشاندن دهان از دستمال استفاده کنیم و دستمال‌های استفاده شده باید به سرعت دور ریخته شوند.
• در صورت ابتلا به سرماخوردگی، با در خانه ماندن یا ماسک زدن در بیرون از خانه، احتمال سرایت این بیماری به دیگران را کم کنیم.

عوارض بیماری سرماخوردگی

در بیشتر موارد، سرماخوردگی، بیماری یا عوارض جدی ایجاد نمی کند. بیشتر سرماخوردگی‌ها سه تا هفت روز طول می کشند، اگرچه بسیاری از افراد برخی علائم مانند سرفه، عطسه  و یا احتقان‌بینی را تا دو هفته دارند. در برخی موارد سرماخوردگی می‌تواند منجر به عفونت ویروسی یا باکتریایی ثانویه شود که در ادامه  به آن‌ها می‌پردازیم:

• یکی از شایع ترین عوارض سرماخوردگی، سینوزیت است که معمولاً توسط ویروس‌ها و به مراتب کمتر (حدود 2 درصد موارد) توسط باکتری‌ها ایجاد می‌شود. به دلیل تشابه علائم سینوزیت‌باکتریایی و سینوزیت ناشی از سرماخوردگی، ممکن است تشخیص آن‌ها از هم سخت باشد. باید به این نکته توجه کنیم که وجود ترشحات غلیظ یا زرد تا سبز از بینی به این معنی نیست که سینوزیت‌باکتریایی ایجاد شده است بلکه ترشحات بینی تغییر رنگ‌یافته نشانه یک مرحله طبیعی در سرماخوردگی است.
• عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی، مانند ذات‌الریه یا برونشیت هم در برخی موارد ممکن است به دنبال سرماخوردگی ایجاد شوند.
• عفونت ویروسی یا باکتریایی گوش میانی یا اوتیت میانی، می‌تواند همراه یا به دنبال سرماخوردگی ایجاد شود.

زمان مراجعه به پزشک در سرماخوردگی

در صورت داشتن شرایط زیر باید به پزشک مراجعه کنیم:

• مشکل در تنفس یا تنفس سریع
• کم‌آبی بدن (از دست دادن بیش از حد آب بدن)
• تبی که بیش از 4 روز طول بکشد.
• علائمی که بیش از 10 روز بدون روند بهبودی طول کشیده باشند.
• علائمی مانند تب یا سرفه که بهبود پیدا کرده باشند اما دوباره عود کرده یا بدتر شده باشند.
• و برای هر علامت دیگری که شدید یا نگران‌کننده باشد.

در نهایت بر اساس آنچه در این مطلب به آن اشاره شد، با افزایش آگاهی و رعایت چند نکته، نه تنها می‌توانیم احتمال ابتلا به سرماخوردگی را کاهش بدهیم، بلکه در صورت ابتلا می‌توانیم دوره بیماری را هم راحت‌تر سپری کنیم.

منابع: NIH , NHS , CDC.  , uptodate

IR-0226-ABD-1595-AS