همه‌چیز درباره آرتریت‌روماتوئید یا روماتیسم مفصلی

آرتریت روماتوئید یک بیماری التهابی مزمن است که می‌تواند به ایجاد آسیب جدی در مفاصل منجر شود. در این مطلب به علائم، راهکارهای تشخیص و درمان و اهمیت درمان به موقع و سبک زندگی سالم در افراد مبتلا به این بیماری می‌پردازیم.

آرتریت‌روماتوئید یا روماتیسم مفصلی‌ چیست؟

آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis)، به اختصار RA، که آن را با نام روماتیسم مفصلی هم می‌شناسیم، یک بیماری التهابی مزمن است که باعث درد، تورم و سفتی (کاهش انعطاف) مفاصل می‌شود. این بیماری یکی از انواع مختلف آرتریت است و زمانی پیش می‌آید که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به مفاصل حمله می‌کند. علت دقیق آرتریت‌روماتوئید و این‌که چرا سیستم ایمنی به مفاصل حمله می‌کند، ناشناخته است، اما به‌نظر می‌رسد عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز این بیماری دخیلند.

آرتریت‌روماتوئید در درجه اول مفاصل ما را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند علاوه بر مفاصل بسیاری از قسمت‌های دیگر بدن را هم درگیر کند.

باید به خاطر داشته باشیم که آرتریت‌روماتوئید با استئوآرتریت که شایع‌ترین شکل آرتریت است، متفاوت است. استئوآرتریت زمانی پیش می‌آید که غضروف محافظت‌‌‌کننده از مفاصل به مرور زمان فرسوده شود. با این وجود، ممکن است یک نفر هم زمان به هر دوی این مشکلات مبتلا باشد.

علائم مفصلی آرتریت‌روماتوئید معمولاً به‌تدریج به‌وجود می‌آیند. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری، علائمی دارند که به‌طور مداوم وجود دارند، بعضی دیگر علائمشان به‌طور کامل برطرف می‌شود و تعدادی دیگر دوره‌های متناوب داشتن علائم و بی‌علامتی را تجربه می‌کنند. زمان شروع، شدت، علائم و عوارض این بیماری می‌تواند از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت باشد.

علائم آرتریت‌روماتوئید یا روماتیسم مفصلی‌

در بیشتر موارد، علائم این بیماری به‌تدریج ظاهر می‌شوند و ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها بگذرد تا آن‌قدر آزاردهنده شوند که مجبور به مراجعه به پزشک بشویم. علائم اولیه ممکن است شامل خستگی، درد عضلانی، تب خفیف، کاهش وزن و بی‌حسی و گزگز دست‌ها باشد. در بعضی موارد، این علائم پیش از این که درد یا سفتی مفصل قابل‌توجه باشد، بروز پیدا می‌کنند.

درگیری مفاصل در آرتریت‌روماتوئید

آرتریت روماتوئید معمولاً مفاصل یکسانی را در هر دو طرف بدن تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، با این وجود، ممکن است علائم در یک سمت شدید‌تر از طرف دیگر باشد.

به‌طور معمول در مراحل اولیه، مفاصل کوچک تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند، به‌ویژه مفاصل انگشت‌های دست و پا. در موارد کمتر، ممکن است درگیری از یک مفصل منفرد و بزرگ، مثل زانو یا شانه شروع شود، یا ممکن است از یک مفصل به مفصل دیگر گسترش پیدا کند.

با پیشرفت بیماری، بیشتر افراد در نهایت دچار التهاب مفاصل در بازوها یا پاها می‌شوند. در بعضی از افراد لگن و بخش بالایی ستون فقرات دچار التهاب می‌شود.

علائم مفصلی آرتریت‌روماتوئید

علائم مفصلی این بیماری شامل سفتی‌، درد، قرمزی، گرمی و تورم می‌شود. خشکی مفاصل صبح‌ها و بعد از مدتی بی‌حرکتی بیشتر آزاردهنده است، هرچند که سایر انواع آرتریت هم ممکن است به سفتی مفاصل منجر شوند، معمولاً خشکی مفصل ناشی از آرتریت‌روماتوئید می‌تواند بیشتر از یک ساعت طول بکشد.

مفاصلی که ممکن است در این بیماری تحت‌تأثیر قرار بگیرند، عبارتند از: دست‌ها، مچ، آرنج، شانه، پا، مچ پا، زانو، لگن و گردن.

مفاصل دست‌ها در بیشتر موارد اولین مفاصلی هستند که تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند. در این شرایط معمولاً قدرت دست کاهش پیدا می‌کند و در صورت تداوم التهاب مفاصل، به‌مرور زمان ناهنجاری‌های مشخصی در دست افراد مبتلا به آرتریت‌روماتوئید پیش می‌آید.

مفاصل درگیر در آرتریت‌روماتوئید

مفاصلی که ممکن است در آرتریت‌روماتوئید درگیر شوند عبارتند از:

مفاصل دست‌ها

در بیشتر موارد، اولین مفاصل درگیر در این بیماری‌، مفاصل دست‌ها هستند که موقع فشرده‌شدن حساس می‌شوند و معمولاً قدرتشان کم می‌شود. در بعضی موارد قرمزی و تورم هم در کل دست دیده می‌شود.

مچ دست

در مراحل اولیه بیماری، ممکن است خم‌کردن مچ به عقب سخت شود.

آرنج

ممکن است دچار تورم شود و با فشرده‌شدن بعضی از اعصاب، فرد دچار بی‌حسی یا احساس سوزن‌سوزن شدن در انگشت‌ها شود.

شانه

ممکن است در مراحل بعدتر بیماری، ملتهب و دچار درد و محدودیت در حرکت شود.

پا

مفاصل پاها به‌خصوص مفاصل در پایه انگشت‌های پا، معمولا در مراحل اولیه بیماری تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند )التهاب در شست پا کمتر شایع است). حساسیت در این مفاصل ممکن است باعث شود که فرد در زمان ایستادن و راه‌رفتن وزن خود را روی پاشنه پا قرار بدهد و در حالی که انگشت‌های پا را به سمت بالا خم کرده است، راه برود. تورم و قرمزی در قسمت بالای پا و درد در قسمت پاشنه پا هم ممکن است وجود داشته باشد.

مچ پا

التهاب مچ پا ممکن است به آسیب عصبی و بی‌حسی و گزگز در پا منجر ‌شود.

زانو

تورم زانو می‌تواند به مشکل در خم‌کردن زانو، و آسیب رباط‌های حمایت‌کننده از زانو و انتهای استخوان‌هایی منجر شود که در مفصل زانو به هم می‌رسند.

مفصل ران

التهاب مفصل ران که ممکن است در مراحل بعدی بیماری پیش بیاید. درد مفصل ران می تواند راه‌رفتن را سخت کند.

گردن

آرتریت‌روماتوئید ممکن است به التهاب گردن (ستون‌فقرات گردنی) منجر شود. التهاب ستون‌فقرات گردنی می‌تواند باعث درد و سفتی در گردن و سردرد شود و خم شدن گردن و چرخاندن سر را سخت کند.

سایر علائم و مشکلات ناشی از آرتریت‌روماتوئید

با وجود این‌که درگیری مفصلی شایع‌ترین علامت آرتریت‌روماتوئید است، این اختلال ممکن است مشکلات مختلف دیگری هم برای ما ایجاد کند. این مشکلات که می‌توانند ناشی از وجود التهاب در بدن، عوارض جانبی داروهای مورد‌استفاده برای درمان بیماری (مثل استروئیدها) یا ترکیبی از عوامل مختلف باشند عبارتند از: کاهش تراکم استخوان، ضعف عضلانی، خستگی، مشکلات پوستی، مشکلات چشمی (شامل التهاب، قرمزی و درد چشم و مشکلات بینایی)، التهاب ریه که ممکن است باعث تنگی‌نفس و سرفه خشک شود، التهاب عروق خونی و پریکاردیت (التهاب پرده پوشاننده قلب).

عوامل خطر ابتلا به آرتریت‌روماتوئید

علت دقیق بروز آرتریت‌روماتوئید شناخته شده نیست اما به نظر می‌رسد دو دسته عامل بر میزان خطر ابتلای فرد به آرتریت‌روماتوئید تأثیرگذار باشند: عوامل مستعدکننده و عوامل محرک.

به احتمال زیاد آرتریت‌روماتوئید زمانی پیش می‌آید که یک فرد مستعد، در معرض عوامل محرکی که روند التهابی را شروع می‌کنند، قرار بگیرد.

عوامل مستعدکننده ابتلا به آرتریت‌روماتوئید

این عوامل عبارتند از:

• سن: آرتریت‌روماتوئید می‌تواند در همه سنین بروز پیدا کند، اما خطر ابتلا به این بیماری به‌تدریج با بالا رفتن سن بیشتر و از حدود پنجاه‌سالگی به بعد کم‌تر می‌شود.
• جنسیت: احتمال ابتلا به آرتریت‌روماتوئید در زنان تقریباً سه برابر مردان است.
• ژنتیک: سابقه خانوادگی ابتلا به آرتریت‌روماتوئید، تا حدودی خطر ابتلا به این بیماری را بیشتر می‌کند و این مسئله به دلیل نقش ژن‌های خاص در احتمال بروز این بیماری است.

عوامل محرک بروز آرتریت‌روماتوئید

بسیاری از ما با وجود عوامل مستعدکننده، هیچ‌وقت به آرتریت‌روماتوئید مبتلا نمی‌شویم. به نظر می‌رسد چندین عامل احتمال ابتلای یک فرد مستعد به این بیماری را بیشتر می‌کنند، از جمله:

• عفونت: محققان احتمال می‌دهند تغییراتی در باکتری‌های دستگاه گوارش و یا دهان ممکن است یکی از عوامل محرک آرتریت‌روماتوئید باشد. شواهد نشان می‌دهند که پریودنتیت (عفونت لثه) یک عامل خطر در ابتلا به آرتریت‌روماتوئید است.
• سیگار کشیدن: عامل شناخته‌شده‌ای است که احتمال ابتلا به آرتریت‌روماتوئید را افزایش می‌دهد.
• استرس: بسیاری از افراد مبتلا به آرتریت‌روماتوئید سابقه‌ای از استرس یا آسیب عاطفی (مثل طلاق یا غم و اندوه) را در ماه‌های قبل از شروع بیماری گزارش می‌کنند.

تشخیص آرتریت‌روماتوئید یا روماتیسم مفصلی

تشخیص آرتریت‌روماتوئید بر اساس عوامل متعددی از جمله بررسی سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی، نتایج آزمایش‌های خون و تصویربرداری صورت می‌گیرد. به‌طور معمول، آرتریت‌روماتوئید زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد علائم زیر را بدون اثبات هیچ علت دیگری داشته باشد:

• علائم التهاب در سه یا چند مفصل که شش هفته یا بیشتر طول کشیده باشند
• سطوح بالای بعضی از آنتی‌بادی‌ها در خون
• افزایش شاخص‌های التهابی در آزمایش خون

در بعضی از موارد، ممکن است لازم باشد قبل از تشخیص قطعی آرتریت‌روماتوئید، وضعیت فرد در طول زمان مورد ارزیابی قرار بگیرد.

عکس‌برداری با اشعه ایکس در بیشتر موارد برای حذف سایر علل احتمالی و برای بررسی روند پیشرفت بیماری به کار می‌رود و معمولاً برای تشخیص اولیه لازم نیست.

درمان آرتریت‌ روماتوئید یا روماتیسم مفصلی

هدف از درمان، کنترل علائم، به حداقل رساندن آسیب مفاصل و بهبود کیفیت زندگی ماست. داروهای زیادی برای کنترل آرتریت‌روماتوئید وجود دارند اما داروی مناسب برای هر فرد به موارد زیر بستگی دارد:

• شدت علائم
• تعداد مفاصل درگیر
• روند بیماری
• عوارض داروهای مصرفی
• نتایج بعضی از آزمایش‌های خون

به‌طور کلی، گزینه‌های درمانی آرتریت‌روماتوئید عبارتند از:

• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی: که در تسکین درد و کاهش التهاب خفیف موثرند.
• داروهای استروئیدی: که اثر ضد التهابی قوی دارند.
• داروهای ضدروماتیسمی تعدیل‌کننده بیماری: که می‌توانند التهاب بیماری را به میزان قابل توجهی کم کنند، آسیب مفاصل را کاهش داده یا از آن جلوگیری کنند، ساختار و عملکرد مفصل را حفظ کنند و کمک کنند فرد بتواند به فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهد.

گاهی برای کنترل دردهای شدیدی که با این داروها بهبود پیدا نمی‌‌کنند، داروهای ضد درد قوی‌تر تجویز می‌شود. باید به خاطر داشته باشیم که این مُسکن‌ها، بر خلاف سایر داروهایی که برای کنترل آرتریت‌روماتوئید استفاده می‌شوند، به کاهش التهاب یا آسیب مفاصل کمک نمی‌کنند.

درمان‌های غیردارویی آرتریت‌روماتوئید یا روماتیسم مفصلی

بیشتر افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید برای کنترل بیماری خود به دارو نیاز دارند، اما درمان‌های غیر دارویی هم در بهبود کیفیت زندگی، کنترل علائم و کاهش آسیب مفاصل نقش دارند. این درمان‌ها شامل آموزش و مشاوره برای درک بهتر بیماری و درنظر گرفتن یک برنامه درمانی موثر، فعالیت ورزشی منظم برای حفظ حرکت‌های مفاصل و تقویت عضلات، فیزیوتراپی برای حفظ عملکرد و کاهش درد و گنجاندن بعضی مواد مغذی مثل اسید‌های چرب امگا3 در رژیم غذایی هستند. ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل هم می‌توانند در درمان این بیماری مفید باشند.)

مناسب‌ترین زمان درمان آرتریت روماتوئید

نباید درمان آرتریت‌روماتوئید را به تاخیر بیندازیم. اگر پزشک تشخیص بدهد که به آرتریت روماتوئید مبتلا هستیم، باید درمان را خیلی سریع شروع کنیم و منتظر بدتر شدن علائم خود نمانیم. درمان به موقع می‌تواند به جلوگیری از آسیب‌های زیادی که این بیماری به بدن ما می‌زند، کمک کند.

اهمیت ورزش و رژیم غذایی در آرتریت‌روماتوئید

فعال ماندن بسیار مهم است. گاهی ممکن است به علت درد تمایلی به فعالیت نداشته باشیم، اما عدم فعالیت می‌تواند اوضاع را بدتر کند، چرا که ماهیچه‌های ما را ضعیف و مفاصل ما را غیرمنعطف‌تر می‌کند.

ورزش منظم می‌تواند به کاهش استرس، خستگی و درد، افزایش تحرک مفاصل و تقویت ماهیچه‌های حمایت‌کننده از مفاصل کمک کند. در صورت داشتن اضافه‌وزن هم ورزش به کاهش‌وزن و کاهش فشار بر مفاصل کمک می‌کند.

اما به خاطر داشته باشیم ایجاد تعادل بین استراحت و ورزش مهم است. در واقع استراحت باعث می‌شود مفاصل ملتهب احساس راحتی بیشتری داشته باشند، از طرف دیگر بدون حرکت، مفاصل خشک و عضلات ضعیف‌تر می‌شوند.

معمولاً بهتر است میزان تمرین‌های ورزشی را به‌تدریج بیشتر کنیم. اگر در حین ورزش یا فعالیت خاصی مفاصل ما دچار گرمی، تورم یا درد شدید می شوند، آن فعالیت را برای مدتی متوقف و استراحت کنیم و بعد دوباره ادامه بدهیم. اما اگر یک فعالیت خاص همیشه باعث تشدید علائم  ما می‌شود، بهتر است آن را انجام ندهیم و یک فعالیت دیگر را جایگزینش کنیم.

معمولاً فعالیت‌های پرتحرک، مثل دویدن و فوتبال، بیشتر باعث ایجاد مشکل می‌شوند و فعالیت‌هایی که فشار کمتری به مفاصل ما وارد می‌کنند، مثل شنا، دوچرخه سواری و پیاده‌روی برای افراد مبتلا به آرتریت‌روماتوئید، مناسب‌ترند. متخصص فیزیوتراپی می‌تواند درمورد فعالیت‌های فیزیکی مناسب ما را راهنمایی کند.

یکی دیگر از اقدامات کمک‌کننده، رعایت یک رژیم غذایی سالم است. درصورت ابتلا به این بیماری، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی قرار داریم، در نتیجه لازم است از مصرف غذاهای چرب بپرهیزیم و میوه و سبزیجات بیشتری مصرف کنیم.

اهمیت کاهش استرس در آرتریت‌روماتوئید

مواجه‌شدن با ماهیت غیرقابل پیش‌بینیِ آرتریت‌روماتوئید می‌تواند سخت باشد، چرا که در بعضی روزها درد و خشکی مفاصل بیشتر از روزهای دیگر خواهد بود و ممکن است هیچ راهی هم برای پیش‌بینی زمان تشدید بیماری وجود نداشته باشد. این وضعیت می‌تواند به بروز افسردگی، احساس استرس یا اضطراب در بعضی از افراد منجر شود. گاهی اوقات هم این احساسات می‌توانند به دلیل عدم‌کنترل خوبِ درد و یا خستگی به وجود بیایند. برای مقابله با این احساسات، بهتر است با پزشک معالج خود صحبت کنیم، تا او بتواند با تجویز دارو یا ارائه خدمات بهداشت روانی به ما کمک کند.

آرتریت‌روماتوئید در بارداری

در صورت ابتلا به این بیماری، لازم است پیش از اقدام به بارداری با پزشک خود مشورت کنیم. بعضی از داروهایی که برای درمان آرتریت‌روماتوئید استفاده می‌شوند، برای جنین بی‌خطر نیستند، بنابراین ممکن است لازم باشد قبل از بارداری آن‌ها را تغییر بدهیم. ضمن این‌که اقدام‌هایی وجود دارند که برای جلوگیری از بروز بعضی مشکلات دوران بارداری، لازمند. نکته دیگر این‌که علائم آرتریت‌روماتوئید معمولاً در دوران بارداری بهتر می‌شوند، اما ممکن است بعد از زایمان دوباره تشدید شوند.

به طور کلی تشخیص و شروع به‌موقع درمان این بیماری و اصلاح سبک زندگی، نقش به‌سزایی در کنترل علائم آن، به حداقل رساندن آسیب مفاصل و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به آن دارند.

منابع: nhs, uptodate

IR-0527-ABD-3495-AS