کولیت اولسراتیو روده چیست؟ علائم و نحوه تشخیص آن

کولیت اولسروز چیست؟

کولیت اولسروز یکی از انواع بیماری‌های التهابی روده است، که باعث ایجاد زخم و التهاب در دستگاه گوارش ما می‌شود.

این بیماری لایه‌های داخلی روده بزرگ (کولون) یا رکتوم (راست روده یا قسمت انتهایی دستگاه گوارش) را درگیر می‌کند.

علائم کولیت اولسروز در اغلب افراد در طول زمان نمایان می‌شود، بنابراین یک بیماری مزمن به شمار می‌رود.

در حال حاضر با وجود برخی داروها، تا حدود بسیاری می‌توان علائم و نشانه‌های بیماری را کنترل کرد و بیمار را برای مدت طولانی‌تری در فاز خاموشی حفظ کرد.

شدت بیماری در افراد مختلف بسته به میزان التهاب و محل درگیری متفاوت است.

تقریبا نیمی از کسانی که تشخیص کولیت اولسروز برایشان گذاشته می‌شود، علائم خفیفی را تجربه می‌کنند.

این بیماری در هر سنی می‌تواند بروز پیدا کند، اما معمولا افراد بین ۱۵ تا ۳۰ سال را درگیر می‌کند. شیوع کولیت اولسروز در  مردان و زنان یکسان است.

افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های التهابی روده دارند، با احتمال بیشتری به این بیماری مبتلا می‌شوند.

علائم کولیت اولسروز

علائم اصلی کولیت اولسروز شامل موارد زیر است:

• اسهالی که مدام تکرار می‌شود (گاهی اوقات اسهال وجود دارد، گاهی اوقات خیر) که می‌تواند حاوی خون، موکوس یا چرک باشد.
• درد شکم
• احساس نیاز مکرر به دفع مدفوع
• احساس نیاز به دفع فوری مدفوع
• ناتوانی در دفع مدفوع
• تب
• خستگی شدید
• کاهش وزن
• عدم رشد کافی در کودکان
• تهوع
• کم خونی

با پیشرفت بیماری ممکن است علائم زیر را تجربه کنیم:

• راش (دانه های قرمزپوست)
• زخم‌های دهانی
• درد مفاصل
• قرمزی و درد چشم‌ها
• بیماری‌های کبدی
• از دست دادن مایعات و مواد مغذی

نحوه تشخیص کولیت اولسروز

برای تشخیص کولیت اولسراتیو پزشک لازم است ابتدا با انجام برخی آزمایشات احتمال ابتلا به سایر بیماری‌های گوارشی را رد ‌کند.

قدم اول، بررسی شرح حال و معاینه بالینی است. ممکن است بنا به صلاحدید پزشک، آزمایشات زیر نیز انجام شود:

• آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند نشان‌دهنده کم خونی و یا عفونت در بدن باشد. همچنین می‌توان برخی نشان‌گرهای سرولوژیک که با بیماری‌های التهابی روده ارتباط دارند را از طریق خون بررسی کرد.
• آنالیز مدفوع: وجود عفونت، انگل و التهاب در مدفوع مشخص می‌شود.
• تصویربرداری: برای بررسی کولون (روده بزرگ) و رکتوم (راست روده) می‌توان از ام‌آر‌آی و یا سی‌تی اسکن استفاده کرد.
• روش‌ مشاهده مستقیم از طریق اندوسکوپ: اندوسکوپ یک لوله باریک و قابل انعطاف است که پزشک برای دید مستقیم وارد روده می‌کند؛ مثل کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی

عوارض بیماری کولیت اولسروز

عوارض احتمالی ابتلا به کولیت اولسروز شامل موارد زیر است:

تظاهرات خارج روده‌ای

از هر سه نفر مبتلا به کولیت اولسروز، یک نفر دچار التهاب در سایر قسمت‌های بدن خود می‌شود. این التهاب می‌تواند منجر به بروز علائمی در بیمار شود که پزشکان به آن تظاهرات خارج روده‌ای می‌گویند.

این علائم به شرح زیر است:

• درد، تورم و سفتی مفاصل که معمولا مفاصل بزرگ بدن مثل زانو، آرنج، لگن و مچ دست را درگیر می‌کند.
• برآمدگی‌های دردناک که معمولا روی بازو و ساق پا دیده می‌شود.
• زخم‌های دهانی دردناک
• چشم‌ها ممکن است دچار قرمزی، آزردگی و خارش شوند.

پوکی استخوان

احتمال ابتلا به پوکی استخوان در افرادی که به کولیت اولسروز مبتلا هستند، افزایش می‌یابد. دلایل مختلفی برای ایجاد پوکی استخوان در بیماری‌های التهابی روده وجود دارد، که از جمله این عوامل می‌توان به عدم جذب و کمبود مواد مورد نیاز برای رشد استخوان‌ها و مصرف داروهای استروئیدی اشاره کرد.

در چنین شرایطی استفاده از مکمل‌های حاوی ویتامین دی و کلسیم توصیه می شود.

رشد و تکامل ناکافی

کولیت اولسروز و همچنین برخی درمان‌های مورد استفاده در این بیماری می‌تواند باعث رشد ناکافی و تاخیر بلوغ در کودکان شود.

بنابراین لازم است کودکان و نوجوانان در طول درمان به طور مرتب از لحاظ قد و وزن بررسی شوند.

کلانژیت اسکلروزان اولیه

گاهی اوقات بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو، دچار مشکل گوارشی دیگری به نام کلانژیت اسکلروزان اولیه می‌شوند.

این شرایط زمانی اتفاق می‌افتد که مجرای صفرا به طور پیش‌رونده دچار التهاب و آسیب می‌شود. تا زمانی که کولیت اولسروز تا مراحل انتهایی پیشرفت نکرده باشد معمولا علائمی ندارد.

علائم آن در صورت بروز شامل موارد زیر است:

• خستگی شدید
• اسهال
• خارش پوست
• کاهش وزن
• لرز
• تب
• زردی پوست و قسمت سفید چشم

درمان موارد شدید کلانژیت اسکلروزان اولیه، پیوند کبد است.

مگاکولون توکسیک

مگاکولون توکسیک از جمله عوارض بسیار خطرناک و نادر کولیت اولسراتیو شدید است. در این شرایط گاز موجود در دستگاه گوارش در کولون یا همان روده بزرگ به دام افتاده و باعث تورم و بزرگی آن می‌شود.

این شرایط از این جهت خطرناک است که ممکن است سبب پاره شدن روده و ورود عفونت به جریان خون شود.

علائم مگاکولون توکسیک شامل موارد زیر است:

• درد شکم
• افزایش دمای بدن
• افزایش سرعت ضربان قلب

سرطان روده

در افراد مبتلا به کولیت زخمی، احتمال ابتلا به سرطان روده (روده بزرگ، رکتوم و روده کوچک) بیشتر است. به خصوص اگر کولیت اولسروز شدید باشد و بیشتر قسمت‌های کولون را درگیر کند.

بنابراین در صورت ابتلا به کولیت اولسراتیو باید ۱۰ سال بعد از اولین علامت، به طور مرتب علائم سرطان روده را از طریق کولونوسکوپی چک شود.

دلایل ایجاد کولیت اولسروز

علت دقیق ابتلا به کولیت اولسروز همچنان مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد مربوط به اختلال در سیستم ایمنی باشد.

• شرایط خودایمنی

سیستم ایمنی به طور طبیعی از طریق آزادسازی گلبول‌های سفید با عفونت مبارزه کرده و عامل عفونی را از بین می‌برد. نتیجه این شرایط التهاب بافت درگیر عفونت خواهد بود.

در کولیت اولسروز این تئوری وجود دارد که سیستم ایمنی باکتری‌های مفید دستگاه گوارش که به هضم غذا کمک می‌کنند، به عنوان عامل مهاجم شناسایی کرده و در نهایت باعث التهاب روده بزرگ و رکتوم می‌شود.

بعضی تحقیقان نشان داده‌اند که یک عفونت باکتریال یا ویروسی می‌تواند سیستم ایمنی را تحریک کند اما به دلایل نامشخص حتی بعد از بین رفتن عامل عفونت، سیستم ایمنی همچنان به فعالیت خود ادامه داده و التهاب ایجاد می‌کند.

• ژنتیک

همان طور که گفتیم در صورتی که یکی از افراد خانواده مبتلا به کولیت زخمی باشد، احتمال ابتلای سایر افراد خانواده بیشتر خواهد بود. بنابراین به نظرمی‌رسد که ژنتیک در بروز این بیماری موثر باشد.

• عوامل محیطی

محل زندگی و همچنین نحوه زندگی ما در ابتلا به کولیت اولسروز نقش دارند.

به عنوان مثال، این بیماری در مناطق شهری قسمت شمال و غرب اروپا و آمریکا بیشتر دیده می‌شود.

از طرفی تحقیقات نشان داده‌اند برخی داروها، رژیم غذایی (رژیم غذایی پرچرب) و آلودگی هوا با ابتلا به کولیت اولسراتیو ارتباط دارند.

درمان کولیت اولسروز

درمان مشخصی برای کولیت اولسروز وجود ندارد. اما برخی اقدامات می‌توانند با کم کردن التهاب، باعث بهبود علائم شده و ما را قادر به انجام فعالیت‌های روزانه خود کند.

هدف از درمان، القای فاز خاموشی بیماری و بهبود کیفیت زندگی فرد است.

داروهایی که پزشک تجویز می‌کند با توجه به شدت بیماری و شرایط هر فرد متفاوت است. برخی از این داروها شامل موارد زیر است:

• آمینوسالیسیلات‌ها
• کورتیکواستروئید‌ها
• تعدیل کننده‌های سیستم ایمنی
• داروهای بیولوژیک

گاهی در صورت وجود سرطان، ایجاد عوارض دارویی و عوارض تهدید کننده زندگی ممکن است با جراحی قسمتی‌های از کولون و رکتوم خارج شود.

بیشتر بخوانید: علائم کبد چرب چیست و چگونه درمان میشو؟

رژیم غذایی بیماران مبتلا به کولیت اولسروز

اگرچه رژیم غذایی خاصی به عنوان عامل ایجاد کولیت اولسروز شناخته نشده است، اما با انجام برخی تغییرات در رژیم غذایی می‌توانیم به بهبود علائم بیماری کمک کنیم.

برخی تغییرات مفیدی که می‌توانیم در رژیم غذایی خود ایجاد کنیم شامل موارد زیر است:

• کاهش حجم و افزایش تعداد وعده های غذایی؛ به این معنا که به جای سه وعده غذای کامل در روز، پنج وعده غذا با حجم کمتر بخوریم.
• نوشیدن مایعات به مقدار کافی؛ در صورت ابتلا به کولیت اولسروز به دلیل از دست دادن مایعات از طریق اسهال، بدن ما به راحتی دچار کم آبی می‌شود. بهترین منبع برای جبران مایعات آب است. بهتر است از مصرف الکل و کافئین پرهیز کنیم، چون باعث تشدید اسهال می‌شوند.
• مصرف مکمل‌ها با تجویز پزشک معالج برای جلوگیری از کمبود مواد مغذی و ویتامین‌ها انجام می‌شود.

بهتر است دفترچه‌ای تهیه کنیم و مواد غذایی مصرفی را در آن یادداشت کنیم. به این ترتیب می‌توانیم بفهمیم کدام مواد غذایی باعث تشدید علائم می‌شود و مصرف آن را محدود کنیم.

خوردن مواد غذایی کم فیبر و مواد غذایی که باقی مانده کمی به جای می‌گذارند، به طور موقت می‌تواند علائم را کاهش دهد. این رژیم برای کاهش مقدار و تعداد دفعات دفع مدفوع توصیه شده است.

مثال‌هایی از این مواد غذایی:

• نان سفید
• غلات صبحانه غیر کامل مثل برشتوک
• برنج سفید، پاستا و رشته‌های (نودل) کم فیبر
• سبزیجات پخته شده
• ماهی
• تخم مرغ

پیشگیری از کولیت اولسروز

برخی عوامل باعث شعله‌ور شدن بیماری می‌شوند به همین جهت برای پیشگیری از این اتفاق و باقی ماندن بیماری در دوره خاموشی، بهتر است از این عوامل که در ادامه توضیح خواهیم داد، دوری کنیم.

• استرس: بهتر است حداقل ۷ ساعت در شبانه روز بخوابیم، به طور منظم ورزش کنیم و در صورت نیاز تحت نظر پزشک از دارو برای کنترل استرس کمک بگیریم.
• استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID)، بهتر است برای تسکین درد و یا تب از استامینوفن به جای این داروها استفاده کنیم.
• آنتی بیوتیک‌ها

IR-0525-ABD-9516-AS

منابع: emedicine.medscape , webmd , crohnscolitisfoundation , niddk , mayoclinic , nhs , my.clevelandclinic