سردرد علل گوناگونی دارد. در بیشتر موارد، سردرد علامت یک مشکل جدی نیست و به‌تدریج بهبود می‌یابد. در این موارد، درمان خانگی سردرد، برای رفع این علامت کافی است.
اگر سردرد بیش از حد انتظار تکرار شود یا با علائم دیگری مانند استفراغ یا دوبینی همراه باشد، لازم است به پزشک مراجعه کنیم.
پزشک ممکن است برای تشخیص درست، درخواست برخی انواع تصویربرداری پزشکی مانند ام‌آر‌آی بدهد.
انواع سردرد
سردرد را می‌توان بر اساس شاخص‌های گوناگونی طبقه‌بندی کرد، مانند:
- شدت درد
- محل درد
- تناوب درد یا فاصله زمانی تکرار سردرد
- عامل ایجاد درد
سردرد اولیه
وقتی عامل دیگری مانند سینوزیت برای سردرد وجود ندارد و به عبارت دیگر، تنها مشکل موجود سردرد است، به آن سردرد اولیه می‌گوییم. در این حالت، سردرد علامت یک بیماری زمینه‌ای یا مشکل دیگری نیست. سردرد اولیه ممکن است شدید باشد، اما خطرناک به شمار نمی‌رود.
مغز توانایی احساس درد ندارد. التهاب در سایر اجزای حساس به درد در سر و گردن باعث سردرد اولیه می‌شود، مانند:
- عصب‌ها
- رگ‌های خونی
- عضلات
سردرد اولیه را می‌توان به چهار نوع مختلف دسته‌بندی کرد که در ادامه به شرح مختصری از آنها می‌پردازیم:
1. سردرد میگرنی
شاید میگرن یکی از انواع شایع سردرد باشد، اما هر سردردی میگرن نیست. اصطلاح «میگرن» به سردردی اطلاق می‌شود که در بیشتر مواقع (نه همیشه) یک طرف سر را درگیر می‌کند.
درد میگرن یک چالش مزمن است، اما اگر استرس یکی از عوامل آغازگر میگرن باشد، این چالش به یکی از دشوارترین مشکلات سلامتی تبدیل می‌شود. استرس، درد میگرن را آغاز می‌کند و از سوی دیگر، درد میگرن استرس را شدت می‌بخشد و این چرخه باید قطع شود. گاهی استرس و درد همزمان نیست و در آخرهفته وقتی می‌خواهیم استرس کار را فراموش کنیم، قطع استرس کار موجب بروز سردرد میگرنی می‌شود.
به عبارت دیگر مغز فرد مبتلا به میگرن به یکنواختی عادت کرده مانند خواب بجا و حتی استرس مداوم و با هر تغییری از جمله کاهش استرس ممکن است حساسیت نشان دهد.
سردرد میگرنی ممکن است از دو ساعت تا 72 ساعت ادامه یابد. میگرن در بیشتر اوقات با تهوع، استفراغ، حساسیت به نور یا صدا همراه است.
سردرد میگرنی را به چند نوع می‌توان تقسیم کرد. شایع‌ترین نوع میگرن، سردرد میگرنی کلاسیک است.
بدیهی است که پیدا کردن یک پزشک معالج، رسیدن به درمان یا پیشگیری موثر با کمک او و یادداشت کردن زمان آغاز و پایان دردهای میگرن و همزمانی آنها با عواملی که شاید آغازگر میگرن باشند مهم‌ترین راه‌های خنثی‌سازی این معضل دردناک است.
انجام برنامه درمانی بالا ساده نیست. در ادامه به چند راهکار اشاره می‌کنیم برای این که در جهان پرشتاب امروزی بتوانیم استرس و در نتیجه میگرن ناشی از آن را کم کنیم.
سردرد میگرنی کلاسیک چیست؟
در این نوع میگرن، فرد کمی پیش از وقوع سردرد، علامت هشداردهنده‌ای احساس می‌کند که خبر از آغاز سردرد طی مدتی کوتاه می‌دهد. به این علامت “اورا” هم گفته می‌شود. اورا ممکن است به صورت شنیداری (شنیدن صداهای بدون مفهوم) یا دیداری (دیدن نورهای متفاوت) باشد.
در زیر به برخی از سایر انواع سردرد میگرنی اشاره می‌کنیم، مانند:
- سردرد میگرنی شایع یا سردرد میگرنی بدون اورا: در این نوع میگرن، فرد بدون علامت هشداردهنده دچار سردرد می‌شود.
- میگرن همراه با فلج نیمی از بدن
- میگرن چشمی
2. سردرد تنشی
می‌توان گفت که پس از میگرن، سردرد تنشی شایع‌ترین نوع سردرد است. در سردرد تنشی، مناطقی از سر مانند یک باند که دور سر بسته شده، درد می‌گیرد؛ به عبارت دیگر درد در پیشانی، گیجگاه هر دو طرف و پسِ سر حس می‌شود.
در سردرد تنشی، درد به صورت احساس فشار است و شاید بین چند ساعت تا چند روز طول بکشد. گاهی سردرد تنشی و میگرن به طور همزمان وجود دارند و یکی باعث پدید آمدن دیگری می‌شود.
سردرد تنشی با فیزیوتراپی، تکنیک‌های ریلکسیشن و داروهای مسکن، ضدالتهاب یا شل‌کننده عضلات بهبود می‌یابد.
در ضمن این که سردرد تنشی نسبت به میگرن شدت کمتری دارد، یک باور غلط است.
3. سردرد شبانه یا سردرد خواب
برخلاف دو نوع سردرد قبلی، این سردرد شایع نیست و بیشتر افراد بین سنین 40 تا 80 سالگی را گرفتار می‌کند. نکته متمایزکننده این سردرد، زمان بروز سردرد است: این سردرد فقط شب رخ می‌دهد و بین 15 دقیقه تا 60 دقیقه طول می‌کشد.
ساعت بروز سردرد خواب دقیق و بدون تغییر است و درد در هر دو طرف سر احساس می‌شود. سردرد شبانه با آبریزش بینی یا اشک‌ریزش و سایر علائم سردرد خوشه‌ای (که در ادامه به آن می‌پردازیم) همراه نیست.
این سردرد به داروهای متداولی که برای سردرد تنشی موثر هستند، پاسخ نمی‌دهد.
4. سردرد خوشه‌ای
سردرد خوشه‌ای به سردرد کوتاه‌مدتی گفته می‌شود (بین 20 دقیقه تا دو ساعت) که همیشه یک طرف سر را درگیر می‌کند و با علائمی مانند گرفتگی و آبریزش بینی در همان طرف، اشک‌ریزش، گشادی مردمک و افتادگی پلک همراه است.
سردرد خوشه‌ای ممکن است چندین بار در روز و برای یک دوره چند روزه تا چند هفته‌ای فرد را گرفتار کند و سپس برای مدتی مثلا چند هفته تا چند ماه به طور کامل ناپدید شود.
درمان سردرد خوشه‌ای با سایر انواع سردرد تفاوت دارد و بسیار مهم است که پیش از آغاز دوره سردرد خوشه‌ای، برنامه مشخصی برای مقابله با آن داشته باشیم.
حال که با انواع سردرد اولیه آشنا شدیم، درباره سردرد ثانویه باهم می‌خوانیم.
سردرد ثانویه
وقتی یک بیماری مشخص باعث ایجاد درد در نواحی حساس سر و گردن می‌شود، به آن سردرد ثانویه می‌گوییم. سردردهای ثانویه نسبت به سردردهای اولیه شیوع کمتری دارند، اما در بیشتر موارد جدی‌تر و گاهی خطرناک هستند.
در واقع سردرد ثانویه علامتی است که وجود یک بیماری جدی یا خطرناک را هشدار می‌دهد و به رسیدگی پزشکی تخصصی نیاز دارد. برخی از علل سردرد ثانویه عبارتند از:
- تومور مغزی
- آنوریسم (گشادی غیرطبیعی در برخی از رگ‌ها)
- مننژیت یا همان التهاب مغزی به دنبال عفونت باکتریایی یا ویروسی
- ضربه مغزی یا ضربه به گردن
میگرن تقصیر ما نیست!
میگرن، مانند دیابت و آسم یک بیماری مزمن با منشأ ژنتیک است و یک مشکل اجتماعی یا روانشناختی نیست.
در حال حاضر میگرن قابل درمان نیست، اما خوشبختانه راه‌های کنترل انواع میگرن روزبه‌روز بیشتر و موثرتر می‌شوند.
برای درمان خانگی میگرن باید بتوانیم عوامل شروع‌کننده میگرن را شناسایی کنیم و شیوه زندگی خود را به گونه‌ای اصلاح کنیم که از این عوامل دور باشیم.
استفاده به‌موقع از راهکارهای درمانی از جمله داروها در پیشگیری و کاهش شدت درد نقش مهمی ایفا می‌کند.
میگرن چیست؟
میگرن معمولاً با سردردهای شدیدی شناخته می‌شود که روال طبیعی زندگی فرد را مختل می‌کند. درد حاصل از میگرن به‌قدری شدید است که فرد بیمار دچار تهوع، استفراغ و لختی می‌شود به‌طوری که حتی صحبت کردن برای او دشوار می‌شود. ظهور میگرن بازه زمانی مشخصی ندارد و گاهی ممکن است از کودکی آغاز شود اما این امکان وجود دارد که تا اوایل جوانی هیچ نشانه‌ای از آن وجود نداشته باشد. سابقه خانوادگی یکی از رایج‌ترین عوامل ظهور میگرن در افراد است.
علائم میگرن به چه شکلی ظاهر می‌شود؟
علائم میگرن ممکن است پیش از حمله سردرد میگرن نمایان شوند. این مرحله از میگرن به مرحله پیش نشانه شهرت دارد. در میگرن همراه با پیش نشانه یا اورا (Aura)، سردرد بعد از مرحله پیش‌نشانه آغاز می‌شود؛ یعنی ابتدا فرد مبتلا به میگرن ممکن است اختلالاتی در بینایی، حرکت و تکلم را تجربه کند. علائم در این مرحله عبارتند از:
• دشواری در صحبت کردن
• احساس تیر کشیدن در صورت، دستان یا پاها
• دیدن اشکال مختلف، نورهای چشمک‌زن یا نقاط روشن
• از دست دادن بینایی به شکل موقت
مرحله بعدی میگرن را مرحله حمله می‌گویند. در این مرحله درد میگرن آغاز می‌شود و در‌واقع، سخت‌ترین و دردناک‌ترین مرحله میگرن است. در برخی افراد، این مرحله با اورا همزمان می‌شود. مرحله حمله میگرن می‌تواند بین چند ساعت تا چند روز طول بکشد. علائم میگرن در هر فرد با دیگری تفاوت دارند و عبارتند از:
- افزایش حساسیت نسبت به نور و صدا
- تهوع
- سرگیجه و احساس بی‌حالی
- احساس درد در یک قسمت سر (چپ، راست، پیشانی یا عقب)
- احساس درد به‌صورت موج یا ضربان
- استفراغ
ممکن است بعد از آنکه سردرد اصلی تمام شد عوارض میگرن برای چند روز باقی بماند که به آن پس اثر میگرنی می‌گویند. طی این مرحله، فرد مبتلا تغییر احساسات را تجربه می‌کنند. برخی از افراد در این دوره دچار سرخوشی و خوشحالی شدید می‌شوند. در‌حالی‌که عده‌ای می‌گویند طی مرحله پس اثر، احساس خماری و خستگی می‌کنند.
مدت و شدت هر یک از مراحل بالا در هر شخصی متفاوت است. گاهی اوقات ممکن است فرد مبتلا همه مراحل بالا را تجربه نکند و یا حتی میگرن بدون دردی را تجربه کند.
انواع میگرن کدامند؟
همان‌طور که اشاره کردیم میگرن‌ها با سردرد شدید، حالت تهوع، استفراغ و … همراه هستند. با‌این‌حال، گاهی اوقات علائم و پیچیدگی‌هایی ایجاد می‌کنند که بر سایر اعضای بدن نیز تاثیر می‌گذارند.
انواع میگرن هم در‌واقع بر اساس آن بخشی از بدن که تحت تاثیر میگرن قرار می‌گیرند، نام‌گذاری شده‌اند. قابل ذکر است که بیشتر این میگرن‌ها کمیاب هستند. انواع میگرن عبارتند از:
- میگرن نیم‌فلجی: این نوع میگرن خود به دو نوع میگرن نیم‌فلجی دوره‌ای و میگرن نیم‌فلج خانوادگی دسته‌بنده می‌شوند. در این نوع میگرن، فرد مبتلا دچار ضعف حرکتی، اختلال در بینایی و فلج شدن موقتی می‌شود.
- میگرن شکمی: میگرن شکمی یکی از انواع میگرن است که بیشتر در کودکان دیده می‌شود. کودکانی که به میگرن شکمی مبتلا هستند مشکلات گوارشی و تاخیر در رشد را تجربه می‌کنند.
- میگرن چشمی: میگرن چشمی شامل سردرد شدید به‌همراه اختلال بینایی یا حتی کوری موقت یک چشم می‌شود.
- میگرن مزمن: بیمارانی که به‌صورت مکرر و بی‌وقفه حمله‌های میگرن را تجربه می‌کنند، دارای میگرن مزمن هستند. این نوع میگرن معمولاً از اواخر دوران نوجوانی آغاز می‌شود و به‌مرور زمان تعدادشان زیاد می‌شود.
راهکارهای کنترل سردرد میگرنی
- اولویت‌های خود را مشخص کنیم
روی یک یادداشت دو ستون درست کنیم. یکی تحت عنوان «زندگی» و دیگری «اکنون». زیر هر یک الوویت‌های مورد علاقه خود را به ترتیب برای کل زندگی و همین لحظه که در آن هستیم بنویسیم. کدام‌ها را می‌توانیم حذف کنیم؟ ما باید زمان و برنامه‌های خود را مطابق آنچه برایمان بیشترین اهمیت را دارد، اختصاص دهیم. درست است که زندگی می‌گذرد اما اگر بیشتر وقت خود را روی مسائلی متمرکز شویم که دوست نداریم، نمی‌توانیم سطح استرس زندگی را کاهش دهیم.
- زمانی را برای خودمان اختصاص دهیم
زمان‌بندی زندگی را خودمان انجام دهیم. تسلیم تقویم نشویم و به یاد بیاوریم کدام امور برایمان مهم‌تر است. روزی نیم ساعت را به خودمان اختصاص دهیم مثلا با ورزش و تحرک دلخواه خودمان. این زمان تنفس ماست. نگوییم «من امکانش را ندارم»؛ فکر کنیم، از دیگران کمک بگیریم و کمی به خودمان برسیم.
- برای ارتباط با دوستان و رشد فردی زمان بگذاریم
حرف زدن با دیگران استرس را کم می‌کند. برای حرف زدن با دوست یا همسر زمان مشخص و مناسبی تعیین کنیم. با افرادی که دوست داریم به کارهای تفریحی حتی تفریح ساده برویم. از دیگران کمک بخواهیم و به دیگران کمک کنیم. این ارتباط ها به کاهش استرس کمک می‌کند.
- فعال باشیم و ارتباط را آغاز کنیم
اگر به صورت غیرفعال در ارتباطات انسانی شرکت کنیم اطرافیان متوجه نمی‌شوند ما از زندگی چه می‌خواهیم. تقویت مهارت‌های ارتباط با سایرین به بهبود اعتماد به نفس هم کمک می‌کند. در مورد احساسات خود صادق باشیم اما خشم خود را کنترل کنیم. با تمرین این کارها می‌توانیم سطح استرس خود را کاهش دهیم.
- به میزان کافی بخوابیم
متاسفانه به نظر می‌رسد حدود 85 درصد مبتلایان به میگرن از کیفیت خواب خوب برخوردار نیستند و هر چه کیفیت خواب این افراد بدتر باشد، تعداد دفعات حمله میگرن و افسردگی و اضطراب بیشتر است. رعایت موارد زیر می‌تواند باعث بهبود کیفیت خواب ما شود:
- ورزش روزانه
- پرهیز از خوردن غذا یا قهوه، چای یا نوشابه درست پیش از خواب
- رفتن به تخت‌خواب هر شب در ساعت مشخص و ثابت
- پرهیز از تماشای تلویزیون یا موبایل حداقل نیم ساعت پیش از رفتن به تخت‌خواب
معالجه و درمان میگرن به چه شکل است؟
پزشک معالج می‌تواند در درمان میگرن به بیمار کمک کند تا درد ناشی از آن را کمتر تجربه کند و به مرور علائم را معالجه نماید. درمان میگرن به عواملی مانند سن، تعداد دفعات تجربه میگرن، نوع میگرن، شدت و مدت میگرن، داشتن تهوع و استفراغ و سایر داروهایی که بیمار مصرف می‌کند بستگی دارد و می‌تواند شامل روش‌های زیر باشد:
- روش‌های خود‌درمانی میگرن
- تغییر سبک زندگی و مدیریت استرس
- مصرف روزانه داروهای میگرن برای پیشگیری از میگرن و یا کاهش شدت آن
- مصرف داروهای اضطراری میگرن به‌محض آغاز سردرد
- مصرف داروهای ضد‌تهوع
- هورمون‌درمانی (در شرایطی که میگرن با دوران قاعدگی مرتبط باشد)
- ویزیت منظم توسط پزشک معالج
همچنین، مبتلایان به این بیماری می‌توانند برای کاهش شدت علائم، از روش‌هایی مثل استراحت کردن در یک اتاق تاریک، ماساژ دادن سر و قرار دادن یک پارچه خنک و نمدار بر روی پیشانی یا پشت سر به درمان میگرن کمک می‌کند.
منبع: Stanford Health Care
