صرع در کودکان

صرع (epilepsy) می‌تواند در هر سنی از جمله دوران کودکی بروز کند. اگر فرزندمان مبتلا به صرع باشد، ممکن است سوالات یا نگرانی‌هایی در این زمینه داشته باشیم. در این مطلب تلاش کرده‌ایم در مورد سوالات متداول پدر و مادرها، اطلاعاتی ارائه کنیم.

صرع در کودکان  

صرع به وضعیتی گفته می‌شود که در آن فرد در معرض تشنج‌های مکرر قرار می‌گیرد. بیماری صرع می‌تواند در هرسنی از جمله کودکی بروز پیدا کند.

مغز ما حاوی میلیاردها نورون (سلول عصبی) است که از طریق سیگنال‌های الکتریکی با هم ارتباط برقرار می‌کنند. در طول تشنج‌(seizure) ، مغز دچار فعالیت الکتریکی غیرطبیعی می‌شود و این اتفاق می‌تواند منجر به لرزش‌های ناگهانی، غش کردن، یا بروز یک حرکت یا رفتار عجیب شود.

علائم صرع در کودکان

همان‌طور که گفته شد، کودک مبتلا به صرع در معرض تشنج‌های مکرر قرار دارد. تشنج انواع مختلفی دارد و هر کدام مجموعه‌ای متفاوت از علائم را ایجاد می‌کنند و بیشتر تشنج‌ها فقط چند ثانیه یا چند دقیقه طول می‌کشند.

کودکانی که تشنج‌های «تونیک-کلونیک» دارند، در بیشتر موارد غش می‌کنند، بدن آن‌ها سفت می‌شود و بعد دچار تکان‌‌های ناگهانی می‌شوند. انواع دیگر تشنج علائم کمتری ایجاد می‌کنند. به عنوان مثال، بعضی از کودکان تنها در یک بازو یا بخشی از صورت خود حرکات لرزشی دارند، در حالی‌که بعضی دیگر ناگهان پاسخ نمی‌دهند و برای چند ثانیه به جایی خیره می شوند.

علل صرع در کودکان

صرع ممکن است به دلیل یک وضعیت پزشکی یا آسیبی باشد که بر مغز تأثیر می‌گذارد، همچنین ممکن است علت صرع مشخص نباشد. علل شایع صرع عبارتند از:

• آسیب تروماتیک مغز
• آسیب بعد از عفونت‌های مغزی
• نقایص مادرزادی که مغز را درگیر می‌کنند
• آسیب مغزی که در حین تولد یا نزدیک به آن پیش می‌آید
• اختلالات متابولیک در بدو تولد مثل فنیل‌کتونوری (یک نقص ژنتیکی نادر که منجر به تجمع آمینواسید فنیل‌آلانین در بدن می‌شود.)
• تومور مغزی خوش‌خیم یا بدخیم
• رگ‌های خونی غیر‌طبیعی در مغز
• سکته مغزی
• بیماری‌های دیگری که باعث آسیب یا تخریب بافت مغز می‌شوند

بعضی از تشنج‌ها ناشی از تب هستند؛ این نوع تشنج‌ها نشانه‌ای از ابتلای کودک به صرع نیستند.

تشخیص صرع در کودکان 

بعد از وقوع تشنج در کودک، پزشک کودک را از نظر ابتلا به صرع تحت نظر قرار می‌دهد و ممکن است در مورد سابقه پزشکی کودک چند سوال بپرسد از جمله:

• در مورد بارداری و زایمان مادر
• این‌که آیا کودک تب بالا یا آسیب جدی به سر داشته است یا نه
• سابقه ابتلای بستگان به صرع

پزشک همچنین جزئیاتی در مورد هر نوع تشنج، مثل شکل ظاهری، زمان وقوع و مدت زمان طول کشیدن آن‌ها را جویا می‌شود، هرچه در مورد این سوال‌ها اطلاعات بیشتری به پزشک ارائه دهیم، بهتر است.

همچنین پزشک معاینه کامل پزشکی را که ممکن است شامل تعدادی آزمایش هم بشود، انجام می‌دهد.

بعد از معاینه، آزمایش‌ها و یک دوره تحت نظر قرار دادن کودک، پزشک تعیین می‌کند که آیا فرزند مبتلا به صرع یا بیماری دیگری است یا نه.

آزمایش‌های تشخیص صرع در کودکان

به این دلیل که همه تشنج‌ها ناشی از صرع نیستند، پزشک آزمایش‌هایی را انجام می‌دهد تا بیشتر در مورد آن‌ها بداند و بررسی کند که آیا بیمار مبتلا به صرع است یا نه، این آزمایش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• الکتروانسفالوگرام:(EEG¹) برای بررسی فعالیت الکتریکی در مغز، این آزمایش هرگونه فعالیت الکتریکی غیر‌طبیعی در مغز را نشان می‌دهد و در بعضی موارد، ناحیه‌ای در مغز را که تشنج از آنجا شروع می‌شود هم نشان می‌دهد.
• ام‌آر‌آی یا سی‌تی‌اسکن: این آزمایش‌ها تصاویری از مغز را نشان می‌دهند.
• آزمایش خون

سندرم صرع دوران کودکی

تشخیص سندرم صرع دوران کودکی در کودک ما ، به این معنی است که صرع او دارای ویژگی‌های خاصی است، این موارد می‌توانند شامل نوع تشنج(ها)‌، سن شروع تشنج و نتایج خاص در نوار مغزی (EEG) باشند.

سندرم‌ها از الگوی خاصی پیروی می‌کنند، به این معنی که پزشک معالج ممکن است بتواند پیش‌بینی کند که وضعیت کودک ما چگونه پیشرفت می‌کند‌. سندرم‌ها می‌توانند بسیار متفاوت باشند، بعضی از آن‌ها “خوش‌خیم” هستند، به این معنی که معمولاً بعد از رسیدن کودک به سن خاصی از بین می‌روند. سایر سندرم‌ها شدید و درمان آن‌ها دشوار است و ممکن است بعضی از آن‌ها شامل ناتوانی‌های دیگری باشند و بر رشد کودک تأثیر بگذارند.

داروهای ضدصرع

صرع در کودکان معمولاً با داروهای ضد تشنج درمان می‌شود، این داروها نمی‌توانند صرع را درمان کنند اما می‌توانند به پیشگیری از تشنج کمک کنند. داروهای ضد تشنج مختلفی وجود دارند و انتخاب داروی مناسب برای فرزند ما بستگی به وضعیت و نوع تشنج او دارد.

داروهای ضد تشنج معمولاً در پیشگیری از تشنج خوب عمل می‌کنند، اما اگر این داروها صرع کودک ما را کنترل نکنند، پزشک سایر درمان‌های احتمالی را در نظر خواهد گرفت از جمله:

• نوع خاصی از رژیم غذایی به نام رژیم کتوژنیک
• جراحی (معمولاً در صرع مقاوم به درمان)

چند نکته مهم درباره داروهای ضدصرع

• نوع داروی تجویز شده به نوع تشنج کودک ما بستگی دارد.
• ممکن است هر از چند گاهی نیاز به تغییر دوز دارو باشد.
• پزشک با در اختیار داشتن اطلاعات کافی از سمت ما و همکاری ما می‌تواند بهترین دارو را تجویز و مناسب‌ترین دوز دارو را برای کودک ما انتخاب کند.
• همیشه باید مطمئن شویم که فرزندمان دارو را به موقع و طبق دستور پزشک مصرف می‌کند، عدم مصرف یک دوز هم می‌تواند باعث تشنج کودک ما شود.
• لازم است در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی، پزشک معالج کودک خود را مطلع کنیم.
• نباید بدون مشورت با پزشک معالج، مصرف داروها را قطع کنیم یا تغییر بدهیم.
• داروهای ضد‌تشنج ممکن است بر داروهای دیگری که کودک ما مصرف می‌کند، تأثیر بگذارند، همچنین مصرف بعضی داروها می‌توانند بر عملکرد خوب داروهای ضد تشنج اثر منفی بگذارند. بنابراین اگر فرزندمان داروهای دیگری مصرف می‌کند و یا هر زمان که او شروع به مصرف دارو(ها)ی جدیدی می‌کند، باید به پزشک معالج اطلاع دهیم.

چگونه می‌توانیم از وقوع تشنج در کودکمان پیشگیری کنیم؟

برای کمک به جلوگیری از تشنج فرزندمان، باید اطمینان حاصل کنیم که فرزندمان:

• داروهای ضدتشنج خود را به‌طور دقیق طبق دستور پزشک مصرف می‌کند، چرا که قطع یا تغییر داروها احتمال تشنج را بیشتر می‌کند. اگر فرزندمان با مصرف هریک از داروها مشکل دارد، باید این مسئله را با پزشک مطرح کنیم.
• خواب کافی و منظم دارد؛ نخوابیدن کافی احتمال تشنج را در کودک افزایش می‌دهد.
• از مصرف الکل و مواد مخدر خودداری می‌کند.

آیا ابتلا به صرع بر زندگی فرزندمان تأثیر می‌گذارد؟

ممکن است نتوانیم پیش‌بینی کنیم که صرع چه تاثیری بر زندگی فرزندمان خواهد داشت، با این حال، کمک به او برای مدیریت تشنج‌ها و درک احساساتش می‌تواند تاثیر مثبتی بر حال او بگذارد. همچنین باید به کادر مدرسه کودک برای درک شرایط او کمک کنیم تا مطمئن شویم فرزندمان از مدرسه و دوران تحصیلش بهترین بهره را می‌برد.

محرک‌های تشنج

بعضی از تشنج‌های کودکان در پاسخ به محرک‌هایی مثل استرس، هیجان، بی‌حوصلگی، فراموش کردن مصرف دارو یا کمبود خواب پیش می‌آید. یادداشت کردن روزانه تشنج‌ها می‌تواند به بررسی این‌که آیا الگوی خاصی در زمان وقوع تشنج وجود دارد یا نه کمک کند. در صورت تشخیص محرک‌ها، می‌توانیم با پرهیز از آن‌ها به کم شدن تعداد تشنج‌های کودکمان کمک کنیم.

ضمن این‌که برخورداری از خواب کافی شبانه و وعده‌های غذایی مناسب، می‌توانند نقش موثری در سلامتی بیشتر کودک ما داشته باشند و ممکن است به کاهش تشنج‌های او هم کمک کنند.

تغییرات رفتاری

تغییرات رفتاری برای همه کودکان، بدون در نظر گرفتن ابتلای آنها به صرع، ممکن است پیش بیاید و ممکن است این تغییرات برای بسیاری از آن‌ها فقط بخشی از فرایند رشدشان باشد. ابتلا به صرع و مصرف داروهای ضدتشنج ممکن است روی رفتار تعداد کمی از کودکان مبتلا به این بیماری تاثیر بگذارد و بعضی از والدین متوجه تغییر در خلق‌و‌خو یا رفتار کودک مبتلا به صرع خود، مثل تحریک‌پذیری یا گوشه‌گیری شوند. در هرصورت اگر در مورد تغییرات رفتاری فرزندمان نگران هستیم، بهتر است با پزشک معالجش مشورت کنیم.

بعضی از کودکان مبتلا به صرع، به این موضوع که با آن‌ها درست مثل خواهرها و برادرها و دوستانشان رفتار شود و بیماری صرع مشکلی در این زمینه برایشان ایجاد نکند، حساسند. در نتیجه، می‌توانیم با صحبت با آن‌ها و تشویقشان به حرف زدن در مورد بیماریشان، به ایجاد احساس بهتری در آن‌ها کمک کنیم.

ورزش و فعالیت‌

بیشتر کودکان مبتلا به صرع می‌توانند مثل سایر کودکان در فعالیت‌های مختلف شرکت کنند و فقط  انجام چند اقدام ساده می‌تواند به ایمن‌تر کردن فعالیت‌هایی مثل شنا و دوچرخه‌سواری برای آن‌ها کمک کند. به عنوان مثال، باید همیشه از این مسئله مطمئن شویم که در زمان انجام این فعالیت‌ها، فردی که می‌تواند در صورت بروز تشنج به کودکمان کمک کند، در کنارش حضور دارد.

آیا ممکن است صرع با بزرگتر شدن کودک تغییر کند؟

ممکن است تشنج‌ها  به مرور زمان در یک فرد مبتلا به صرع چه از نظر نوع و چه از نظر تعداد تغییر کنند، در بعضی از کودکان مبتلا به صرع هم  این بیماری در اواسط تا اواخر نوجوانی به صورت خود به خود بهبود پیدا می‌کند. در صورتی که فرد مبتلا در مدت مشخصی به دلیل مصرف داروهای ضدتشنج، دچار تشنج نشده باشد، ممکن است پزشک معالجش این مسئله را بررسی کند که آیا امکان قطع تدریجی داروهای او وجود دارد یا نه.

آیا فرزند من تا آخر عمر به داروهای ضد تشنج نیاز دارد؟

مدت زمان نیاز به مصرف دارو بستگی به نوع صرع دارد. در بسیاری از کودکان در سنین نوجوانی یا جوانی صرع بهبود پیدا می‌کند و آن‌ها دیگر دچار تشنج نمی‌شوند. همواره به خاطر داشته باشیم حتی در صورت عدم تشنج کودک، بدون مشورت با پزشک معالج داروی ضد تشنج او را قطع نکنیم یا دستور مصرف آن را تغییر ندهیم.

کودک مبتلا به صرع چه زمانی به اقدام فوری نیاز دارد؟

پزشک فرزندمان در مورد زمان لزوم تماس با پزشک با ما صحبت خواهد کرد. به طور کلی، اگر کودک ما بیشتر از حد معمول تشنج داشته باشد یا اگر تشنجش بیشتر از حد معمول طول بکشد، باید با پزشک تماس بگیریم.

بعضی از تشنج ها یک اورژانس پزشکی هستند و نیاز به تماس با فوریت‌های پزشکی دارند اگر فرزند ما:

• تشنجی دارد که بیش از 5 دقیقه طول می‌کشد
• تشنج های مکرر در طی چند دقیقه دارد
• در زمان تشنج در تنفس مشکل دارد

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

علاوه بر مراجعه منظم به پزشک در فواصل مشخص، در مواجهه با موارد زیر باید با پزشک معالج کودک خود مشورت کنیم.

• کاهش فواصل تشنج‌ها یا تشدید آن‌ها
• ضعف دست یا پا که بعد از تشنج از بین نمی رود.
• تشنجی متفاوت با تشنج‌های پیشین کودک
• تغییر در خلق و خوی کودک
• بروز ضعف یا مشکل در تعادل بعد از تشنج
• بروز هرگونه عارضه جانبی که به احتمال زیاد به داروها مربوط بشود.

به طور کلی اگر فرزند ما مبتلا به صرع است با آگاهی صحیح و دقیق از این بیماری و نکات مهمی مثل اهمیت پیروی از درمان، می‌توانیم به کم شدن تعداد تشنج‌ها و بهبود کیفیت زندگی کودکمان کمک کنیم.

¹ Electroencephalogram

منابع: uptodate, epilepsy, medlineplus, pilepsysociety

IR-0726-ABD-2175-AS