فشار خون بالا قاتل خاموش! درمان و پایین آوردن فشار خون

فشار خون چیست؟

به نیرویی که خون هنگام عبور به دیواره‌‌ شریان‌ها وارد می‌کند فشارخون گفته می‌شود. به نیروی وارده در هنگام انقباض کامل ماهیچه‌ قلب، عنوان فشارخون «سیستولی» و در حالت استراحت قلب، عنوان فشارخون «دیاستولی» اطلاق می‌شود. فشار خون در نواحی نزدیک قلب، بیشتر و با فاصله گرفتن از قلب، کمتر می‌شود.

فشار خون بالا زمانی اتفاق می‌افتد که میزان فشار خون در بیمار به سطح بالاتر از نرمال افزایش یابد. معمولا چند عامل باعث این بیماری می شود که مهم‌ترین آن ها تغییر در اندازه قطر سرخ‌رگ‌ها (شریان‌ها) است. در واقع، هرچه شریان‌ها (سرخرگ‌ها) تنگ‌تر باشند، میزان فشار خون بیشتر می‌شود. فشار خون بالا در طولانی مدت می‌تواند به رگ‌ها و سایر اندام‌های بدن، به خصوص مغز، قلب، چشم‌ها و کلیه‌ها آسیب جدی وارد کند.

انواع فشارخون

به طور کلی، فشار خون بالا به دو دسته زیر تقسیم می‌شود؛

1. فشار خون اولیه
2. فشار خون ثانویه

فشار خون اولیه نوعی از فشار خون بالاست که به مرور زمان و بدون دلیل مشخصی اتفاق می‌افتد. بیشتر مبتلایان به فشار خون بالا دارای نوع اولیه فشار خون هستند. هنوز دلیل بروز فشار خون اولیه شناخته نشده است، اما حدس می‌زنند که عوامل زیر در بروز آن دخیل باشند:

• عوامل ژنتیکی
• تغییرات فیزیکی مانند چاقی یا عدم تحرک بدنی کافی
• اثر محیط مانند استرس

بیشتر بخوانید: فشار سیستول و دیاستول

در شاغلین عوامل متعددی باعث می شود فشار خون بالا بیشتر دیده شود؛ این عوامل عبارتند از:

• تغذیه نامناسب
• کمبود زمان استراحت و ساعات غیرکافی برای خواب
• نداشتن وقت کافی برای ورزش و تحرک بدنی

زمانی که یک بیماری زمینه‌ای باعث افزایش فشار خون گردد، به این شرایط فشار خون بالای ثانویه گفته می‌شود.

شرایط مختلفی می‌توانند سبب بروز فشار خون ثانویه شوند:

• بیماری‌های کلیوی
• وقفه تنفسی در زمان خواب
• مشکلات مرتبط با تیروئید
• عوارض جانبی مصرف دارو
• نارسایی قلبی مادرزادی
• مصرف مواد مخدر و الکل

علت بالا رفتن ناگهانی فشار خون

بعضی شرایط باعث افزایش ناگهانی فشار خون در افراد می‌شود. از جمله این موارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف کافئین؛ حتی درصورتی که فشار خون نرمال باشد، مصرف کافئین باعث افزایش موقت و ناگهانی فشار خون می‌شود.
• مصرف برخی داروها؛ در صورت ابتلا به فشار خون باید در مورد داروهای مصرفی محتاط بود، چون برخی داروها حتی آن‌هایی که برای مصرف نیاز به نسخه پزشک ندارند مثل: قرص سرماخوردگی می‌تواند باعث افزایش فشار خون گردد.
• مصرف مواد غذایی حاوی تیرامین؛ تیرامین یک آمینواسید است که به صورت طبیعی در بدن وجود داشته و در برخی مواد غذایی یافت می‌شود. استفاده از غذاهایی که حاوی مقدار زیادی تیرامین است از جمله: برخی انواع پنیرها و غذاهای فرآوری شده منجر به افزایش ناگهانی فشار خون می‌شود.
• سیگار کشیدن؛ مصرف حتی یک عدد سیگار می‌تواند ٥ الی ١٠ میلی‌متر جیوه فشار خون را افزایش دهد. هر چند اثر ان موقتی است اما در طولانی مدت اثرات مخربی روی قلب و عروق به جا می‌گذارد.
• استرس؛ یکی از عواملی شایع و گاهی غیر قابل اجتناب افزایش فشار خون محسوب می‌شود. در صورتی که استرس طولانی مدت فرد را درگیر کند می‌تواند منجر به فشار خون بالای دائم شود.
• اضطراب؛ یکی از عواملی است که منحر به افزایش فشار خون می‌شود و تاثیر آن را می‌توان گاهی در تفاوت فشار خون اندازه‌گیری شده در منزل و مطب پزشک مشاهده کرد؛ به این ترتیب که برخی افراد به دلیل اضطرابی که در مطب پزشک تجربه می‌کنند، فشار خونی که پزشک ثبت می‌کند بیشتر از مقداری است که در منزل اندازه می‌گیرند.
• فعالیت بیش از حد غدد فوق کلیوی؛ با افزایش تولید هورمون‌هایی در تنظیم آب و سدیم بدن دخالت دارند منجر به افزایش فشار خون می‌شود.

پیشگیری از فشار خون بالا

بیماری فشارخون بالا از جمله بیماری‌هایی است که با رعایت نکات بسیار ساده‌ای می‌توان از عوارض ابتلا به آن پیشگیری نمود که از جمله‌ آن‌ها می‌توان موارد زیر را برشمرد:

• اندازه‌گیری منظم فشارخون، چربی خون و قند خون
• اختصاص دادن ساعاتی از روز به انجام فعالیت بدنی با توجه به شرایط جسمی
• انجام فعالیت بدنی با شدت متوسط به‌ مدت حداقل ٣٠ دقیقه در روز
• کاهش وزن در صورت داشتن اضافه وزن
• ترک مصرف دخانیات
• مصرف حداقل ٥ وعده میوه و سبزی در طول روز
• کاهش مصرف نمک و غذاهای فرآوری شده

علائم فشار خون بالا

فشار خون بالا معمولا علامت و نشانه خاصی ندارد و شاید سال‌ها طول بکشد تا علائم افزایش فشار خون در شخص نمایان شود. علائم فشار خون بالا عبارتند از:

• سردرد
• تنگی نفس
• خون دماغ
• سرگیجه
• احساس درد در قفسه سینه
• ضعف در بینایی

باید توجه داشته باشیم این علائم در همه افراد مبتلا به فشار خون بالا دیده نمی‌شود، به علاوه بروز این علائم نشانه افزایش فشار خون نیست اما عدم توجه به این علائم در فرد بیمار می‌تواند خطرناک باشد. بهترین روش برای آگاهی از ابتلا به فشار خون بالا، اندازه‌گیری منظم فشار خون است. بیشتر پزشکان در هر ویزیت فشار خون بیمارشان را می‌سنجند. متاسفانه حدود نیمی از کسانی که فشار خون بالاتر از عدد نرمال دارند، از بیماری خود اطلاع ندارند، پس برای درمان آن هم اقدام نمی کنند. کنترل نکردن فشار خون بالا عواقب خطرناک و گاه جبران‌ناپذیری دارد مانند سکته قلبی، سکته مغزی و بیماری های کلیوی. این عوارض فشار خون بالاست که لزوم اندازه گیری منظم فشار خون و دانستن عدد آن را بیشتر مشخص می‌کند.

تشخیص فشار خون بالا

از آنجا که فشارخون در طول شبانه روز بسیار متغیر است پزشک برای تشخیص فشارخون بالا به یک بار اندازه‌گیری بسنده نمی‌کند.

به طور معمول، پزشک از فردی که در مراجعه نخست فشار خون بالا داشته است، درخواست می‌کند یک نوبت دیگر (چند روز یا چند هفته بعد) برای سنجش فشارخون مراجعه نماید.

البته توصیه بالا برای کسی که در همان نوبت اول فشارخون بالاتر از ۱۱۰/۱۸۰ میلی‌متر جیوه (یا ۱۸ روی ۱۱ سانتیمتر جیوه) داشته است، صدق نمی‌کند. افراد دارای فشارخون تا این حد بالا معمولا به درمان فوری نیاز دارند.

کنترل فشار خون بالا

اطلاع پزشک از نوع فشار خون بالا (اولیه یا ثانویه) و عوامل تاثیرگذار بر آن، در کنترل فشار خون بالا بسیار موثر است.

اگر فرد مبتلا به افزایش فشار خون اولیه باشد، اصلاح شیوه زندگی می‌تواند در کاهش فشار خون او تاثیر مستقیم بگذارد. از جمله این تغییرات می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• انتخاب رژیم غذایی مناسب مشکلات قلبی و عروقی
• کنترل مصرف نمک
• ورزش روزانه و مداوم
• داشتن وزن مناسب
• کنترل مصرف الکل
• ترک سیگار

باید توجه داشته باشیم که همیشه رعایت موارد ذکرشده نمی‌تواند فشار خون بالا را کنترل کند، در چنین مواردی لازم است با مراجعه به پزشک و در صورت لزوم تجویز داروهای کاهنده فشار خون توسط او، فشار خون به حد نرمال کاهش داد شود. در برخی مواقع، برای رساندن فشار خون به حد نرمال نیاز است که چند دارو به‌ طور همزمان تجویز شود.

البته ممکن است پزشک تشخیص دهد که مشکل دیگری دلیل افزایش فشار خون بیمار است (فشار خون بالای ثانویه).

در این شرایط پزشک تلاش می‌کند تا در ابتدا بیماری زمینه‌ای ایجاد کننده افزایش فشار خون را رفع کند.

برای مثال ممکن است که بیماری‌های کلیوی دلیل افزایش فشار خون بیمار باشد.

پایین آوردن فشار خون بالا در منزل

در ادامه‌ این مقاله، ٩ تغییر در شیوه زندگی برای کاهش فشار خون و پایین نگه داشتن آن را ارائه کرده‌ایم. با ایجاد این ٩ تغییر در شیوه زندگی‌مان، می توانیم فشار خون خود را پایین آورده و خطر ابتلا به بیماری های قلبی را کاهش دهیم. این توصیه‌ها حتی در افرادی که به فشار خون بالا مبتلا نیستند  نیز سودمند باشد.

1. وزن خود را کاهش دهیم و مراقب اندازه دور کمر خود باشیم

فشار خون در بسیاری از مواقع همراه با بالا رفتن وزن افزایش می یابد.

اضافه وزن همچنین می‌تواند باعث اختلال در تنفس در هنگام خواب شود (آپنه خواب) که منجر به افزایش فشار خون می‌شود.

در نتیجه می‌توانیم بگوییم که کاهش وزن یکی از موثرترین تغییرات سبک زندگی برای کنترل فشار خون است.

در صورتی که اضافه وزن داریم یا مبتلا به چاقی هستیم، کاهش میزان کمی از وزن می‌تواند به کاهش فشار خون ما کمک کند. به طور کلی با کاهش وزن ممکن است بتوانیم فشار خون خود را حدود ۱ میلی‌متر جیوه به ازای هر کیلوگرم از وزن خود پایین بیاوریم.

علاوه بر کاهش وزن، باید مراقب اندازه دور کمر خود نیز باشیم. دور کمر بالا می‌تواند ما را در معرض خطر فشار خون بالا قرار دهد. اگر دورکمر در مردان بیش از ۱۰۲ سانتی متر و در زنان بیش از ۸۹ سانتی متر باشد، در معرض خطر ابتلا به فشار خون بالا خواهند بود.

2. به طور منظم ورزش کنیم

اگر فشار خون بالا داشته باشیم، فعالیت بدنی منظم مانند ۱۵۰ دقیقه در هفته یا حدود ۳۰ دقیقه در بیشتر روزهای هفته می‌تواند فشار خون ما را در حدود ۵ تا ۸ میلی‌متر جیوه کاهش دهد.

مهم است که در این مسیر ثابت قدم باشیم؛ زیرا در صورت متوقف کردن ورزش، فشار خون ما مجددا افزایش می‌یابد.

اگر فشار خون ما کمی بالا باشد، ورزش می‌تواند در جلوگیری از بالا رفتن بیشتر فشار خون به ما کمک کند.

اگر از قبل مبتلا به فشار خون بالا  هستیم، فعالیت بدنی منظم می‌تواند فشار خون ما را به سطوح ایمن‌تری برساند. برخی از ورزش‌های هوازی هم ممکن است فشار خون ما را کاهش دهند از جمله:

• پیاده روی
• دویدن
• دوچرخه سواری
• شنا

تمرینات قدرتی هم می‌توانند به کاهش فشار خون کمک کنند. بهتر است با پزشک خود در مورد تهیه یک برنامه ورزشی منظم مشورت کنیم.

3. استفاده از یک رژیم غذایی سالم

در صورتی که به فشار خون بالا مبتلا هستیم، یک رژیم غذایی سرشار از غلات سبوس‌دار، میوه، سبزیجات و لبنیات کم‌چرب که همراه با کاهش چربی اشباع و کلسترول باشد، می‌تواند فشار خون ما را تا ۱۱ میلی‌متر جیوه کاهش دهد.

4. سدیم را در رژیم غذایی خود کاهش دهیم

حتی کاهش اندک سدیم در رژیم غذایی ما می‌تواند سلامت قلب‌مان را بهبود بخشد و در صورت وجود فشار خون بالا، فشار خون ما را در حدود ۵ تا ۶ میلی متر جیوه کاهش دهد.

تاثیر مصرف سدیم بر فشار خون در بین گروه‌های مختلف متفاوت است. به طور کلی خوب است اگر میزان دریافتی روزانه سدیم را به ۲۳۰۰ میلی‌گرم یا کمتر محدود کنیم. در نظر داشته باشیم که مصرف سدیم کمتر (۱۵۰۰ میلی گرم در روز یا کمتر) برای اکثر بزرگسالان ایده‌آل است.

برای کاهش سدیم در رژیم غذایی خود، این نکات را در نظر بگیریم:

• برچسب‌های روی موادغذایی را بخوانیم. در صورت امکان از میان غذاها و نوشیدنی‌هایی که معمولا خریداری می‌کنیم، گزینه‌های کم‌سدیم را انتخاب کنیم.
• غذاهای فرآوری‌شده کمتری بخوریم. فقط مقدار کمی سدیم به طور طبیعی در غذاها مشاهده می‌شود، ولی در طول فرآوری میزان سدیم بیشتری به غذاها اضافه می‌شود.
• به غذای خود نمک اضافه نکنیم. فقط یک قاشق چایخوری نمک ٢٣٠٠ میلی‌گرم سدیم دارد. می‌توانیم از گیاهان یا ادویه‌ها برای افزودن طعم به غذای خود استفاده کنیم.
• اگر احساس می‌کنیم که نمی‌توانیم به یک‌باره سدیم را در رژیم غذایی خود کاهش دهیم، به تدریج آن را کم کنیم.

5. از نوشیدن الکل و مصرف سیگار اجتناب کنیم

الکل می‌تواند اثر داروهای کاهنده فشار خون را کاهش دهد.

سیگار و استعمال دخانیات را ترک کنیم.

فشار خون ما تا چندین دقیقه بعد از سیگار کشیدن، بالا می‌رود.

ترک سیگار کمک می‌کند فشار خون ما به حالت عادی برگردد. ترک سیگار همچنین می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش داده و سلامت عمومی ما را بهبود بخشد. طول عمر افرادی که سیگار را ترک می‌کنند، می‌تواند طولانی‌تر از افراد سیگاری باشد.

6. مصرف کافئین را کم کنیم

نقشی که کافئین در فشار خون ایفا می‌کند، هنوز در دست مطالعه است.

کافئین در افرادی که به ندرت آن را مصرف می‌کنند، می‌تواند فشار خون را تا ۱۰ میلی‌متر جیوه افزایش دهد.

اما افرادی که به طور مرتب قهوه می‌نوشند، ممکن است کافئین تاثیر کمی بر فشار خون‌شان داشته باشد. اگرچه اثرات طولانی‌مدت کافئین بر فشار خون مشخص نیست، اما ممکن است با مصرف آن فشار خون کمی افزایش یابد.

7. استرس خود را مدیریت کنیم

استرس مزمن ممکن است در فشار خون بالا نقش داشته باشد، البته برای تعیین تاثیر دقیق استرس مزمن بر فشار خون، به تحقیقات بیشتری نیاز است.

ممکن است به عنوان واکنشی به استرس موقت خود از غذای ناسالم، الکل یا سیگار استفاده کنیم، بنابراین استرس موقت نیز می‌تواند در فشار خون بالا نقش داشته باشد. لازم است مدتی وقت بگذاریم تا متوجه شویم چه چیزی باعث احساس استرس در ما می‌شود، این موارد می‌تواند شامل کار، خانواده، امور مالی یا بیماری باشد. زمانی که علت ایجاد استرس در خود را فهمیدیم، فکر کنیم که چگونه می‌توانیم این استرس را از بین ببریم یا کاهش دهیم.

8. فشار خون خود را در خانه اندازه‌گیری کنیم و به‌طور مرتب به پزشک خود مراجعه کنیم

اندازه‌گیری فشار خون در منزل می‌تواند به ما در دانستن عدد بهینه فشار خون کمک کند.

بررسی مداوم فشار خون این اطمینان را در ما ایجاد می‌کند که تغییراتی که در شیوه زندگی‌مان ایجاد کرده‌ایم اثربخش بوده است. همچنین از سوی دیگر می‌تواند به ما و پزشک‌مان نسبت به وضعیت سلامتی‌مان هشدار دهد.

دستگاه‌های اندازه‌گیری فشار خون در داروخانه‌ها در دسترس است اما بهتر است بیمار در مورد برند مورد تایید و استاندارد با پزشک خود مشورت کند.

لازم است قبل از شروع به اندازه‌گیری فشارخون با پزشک خود مشورت کنیم. از پزشک، دستیار پزشک یا پرستار در مورد روش صحیح اندازه گیری فشار خون در منزل کمک بگیرید. در ادامه نکات بیشتری را در مورد روش صحیح اندازه گیری فشار خون خود می توانید مطالعه کنید. ویزیت و مراجعه منظم به پزشک نیز برای کنترل فشار خون مهم است.

اگر فشار خون ما به خوبی کنترل شده است، لازم است در مورد تعداد دفعات مورد نیاز جهت بررسی فشار خون با پزشک خود مشورت کنیم. پزشک ممکن است توصیه کند فشار خون خود را به صورت روزانه یا در دفعات کمتر چک کنیم. در صورت ایجاد هرگونه تغییر در داروها یا سایر روش‌های درمانی با دستور پزشک، ممکن است پزشک توصیه کند که فشار خون‌مان را از دو هفته پس از تغییرات درمانی و یک هفته پیش از مراجعه بعدی بررسی کنیم.

9. از دیگران کمک بگیریم

خانواده و اطرافیان‌مان می‌توانند به بهبود و سلامتی ما کمک کنند.

اطرافیان ما می‌توانند ما را در مراجعه به پزشک همراهی کنند یا با ما یک برنامه ورزشی را شروع کنند.

فشار خون بالا، قاتل خاموش

فشار خون بالا در مراحل اوليه به‌ ندرت از خود نشانه‌ی بالینی بر جای می‌گذارد، به‌طوری که طبق آمار موجود، حدود نیمی از افراد مبتلا به بیماری فشار خون بالا از بیماری خود آگاهی نداشته و هیچ اقدام درمانی جهت رفع این مشکل انجام نمی‌دهند و متعاقبا دچار عوارض این بیماری مانند سکته‌ی قلبی، سکته‌ی مغزی و بیماری‌های کلیوی می‌شوند. از‌ این‌ رو در جهان بیماری فشارخون بالا با عنوان ” قاتل خاموش ” شناخته می‌شود.

به طور کلی بهتر است موارد زیر را درمورد فشار خون بالا به یاد داشته باشیم:

• تعداد زیادی از افراد مبتلا به فشار خون بالا از ابتلا به آن بی‌اطلاع هستند.
• فشار خون بالا به آهستگی و در طول زمان ایجاد شده و می‌تواند به عوامل مختلفی مربوط باشد.
• فشار خون بالا قابل درمان نیست.، ولی با تغییر در سبک زندگی و در صورت نیاز مصرف دارو به طور موثری قابل کنترل است.

بیشتر بخوانید: علت و علائم سکته مغزی چیست؟

عوارض فشار خون بالا

از جمله عوارض این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• افزایش میزان بیماری‌های قلبی
• سکته‌های قلبی و مغزی
• بیماری‌های کلیوی
• آسیب اندام‌های حیاتی
• مرگ زودرس

اندازه گیری فشار خون، نکات مهم، شروط و فواصل زمانی آن

فاصله زمانی بین نوبت‌های اندازه‌گیری فشارخون

به عنوان یک اصل کلی می‌توان گفت هرچه فشارخون فرد بالاتر باشد، نوبت بعدی سنجش فشارخون باید زودتر باشد. به عنوان نمونه، کسی که فشار خون بین ۱۰۰/۱۶۰ تا ۱۰۹/۱۷۹ میلی‌متر جیوه دارد، باید دو هفته بعد دوباره برای سنجش فشار خون به پزشک مراجعه کند.

کسانی که فشارخون آن‌ها در محدوده طبیعی (کمتر از ۸۰/۱۲۰) قرار دارد، باید به صورت سالانه برای اندازه‌گیری فشارخون مراجعه پزشکی داشته باشند.

اگر یکی از شرایط زیر را داشته باشیم، ممکن است پزشک توصیه کند که برای سنجش دوباره فشارخون زودتر مراجعه کنیم؛

• بیماری‌های قلبی، مغزی یا کلیوی
• مشکلات چشمی (درگیری عروق چشم)
• داشتن سایر عوامل خطرزای قلبی مانند چاقی یا چربی خون بالا

نکات مهم در اندازه‌گیری فشار خون

راهکارهای بین‌المللی، توصیه‌های مشخصی برای اندازه‌گیری درست فشارخون منتشر کرده‌اند.

اکنون به مهم‌ترین نکاتی می‌پردازیم که در اندازه‌گیری فشارخون باید رعایت شوند:

• پرهیز از نوشیدن چای، قهوه و سایر نوشیدنی‌های حاوی کافئین، ٣٠ دقیقه پیش از اندازه‌گیری فشارخون
• خودداری از استعمال دخانیات یا قرار گرفتن در معرض دود دخانیات دیگران، ٣٠ دقیقه پیش از اندازه‌گیری فشار خون
• نشستن در آرامش برای مدت  ٥دقیقه پیش از سنجش فشارخون
• در حالی‌که روی صندلی نشسته‌ایم، هر دو پا روی زمین باشد و ساعد و آرنج روی سطح صاف، در سطح قلب تکیه داده شده‌ باشند.
• پوشاندن حداقل ٨٠ درصد سطح بازو با بخش بادشونده از بازوبند فشارسنج
• قرار داشتن بازوبند روی پوست، نه روی لباس
• پرهیز از صحبت در طول سنجش فشارخون
• اندازه‌گیری فشار خون دو بار پی در پی با فاصله کوتاه (در صورتی که اعداد فشارخون بیش از 5 میلی‌متر جیوه اختلاف دارند فشار خون برای بار سوم اندازه‌گیری شود)

موارد استثنا در اندازه‌گیری فشار خون:

چنانچه در وضعیت سیاهی رفتن چشم و عدم تعادل هستیم، بهتر است بلافاصله فشارخون اندازه گرفته شود.

اگر هنگام تغییر وضعیت از نشسته به ایستاده هم چشم‌مان سیاهی می‌رود، باید فشار خون یک بار در حالت نشسته و بار دوم در حالت ایستاده اندازه‌گیری شود. بدین ترتیب می‌توان فهمید آیا فشار خون با تغییر وضعیت، دچار افت می‌شود یا خیر.

عوارض قطع خودسرانه داروی فشار خون

قطع خودسرانه و عدم مصرف دارو، منجر به عدم کنترل فشارخون بیمار شده و باعث آسیب به اعضای بدن می‌شود.

از عوارض فشار خون بالای کنترل‌نشده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گرفتگی و پارگی عروق مغزی و در نتیجه، سکته مغزی
• آسیب به کلیه و نارسایی حاد کلیه
• صدمه به قلب به دلیل فشار وارده به دیواره رگ‌ها و کاهش خون‌رسانی به قلب که ممکن است نارسایی قلبی و حمله قلبی را در پی داشته باشد.

توجه داشته باشیم که فشارخون بالا می تواند بدون علامت باشد؛ به عبارت دیگر، فرد بدون وجود علائم هشدار دهنده، در معرض این عوارض قرار خواهد گرفت.

• فشار خون من باید به چه عددی برسد که بدانم درمان آن موثر بوده است؟

• تا چه زمانی نیاز به درمان پرفشاری خون وجود دارد؟

IR-0925-ABD-1054-AS

منابع

European Society of Cardiology , webmd , Centers for Disease Control and Prevention , Mayo Clinic , Nature Journal , Prevent Epidemics  , cdc , nature , escardio ,who.int , ema.europa , European Medicines  , mayoclinic , World Health Organization

]wp-faq-schema title=”سوالات متداول” accordion=1[