فیبریلاسیون دهلیزی؛ علائم و درمان

فیبریلاسیون دهلیزی شایع ترین نوع آریتمی (ضربان نامنظم قلب) است که می‌تواند با عوارض مهمی مثل سکته مغزی همراه باشد. در این مطلب قصد داریم به بررسی بیشتر این بیماری‌، علل وقوع، راه‌های پیشگیری و درمان‌های مرتبط با آن بپردازیم. 

فیبریلاسیون دهلیزی چیست؟

فیبریلاسیون دهلیزی(Atrial Fibrillation) که آن را به اختصار با عنوان AF می‌شناسیم، یک نوع آریتمی است که در طی آن حفره‌های فوقانی قلب که دهلیز نامیده می‌شوند، با یک ریتم غیرطبیعی و نامنظم می‌تپند.

خطر این ریتم نامنظم، افزایش احتمال لخته شدن خون و در ادامه سکته مغزی، نارسایی قلبی و سایر عوارض مرتبط با قلب است. علت تشکیل لخته در فیبریلاسیون دهلیزی این است که، خون کافی توسط دهلیزها پمپاژ نمی‌شود، در نتیجه خون در دهلیزها جمع می‌شود و ممکن است لخته شود.

علت‌های ایجاد فیبریلاسیون دهلیزی

فیبریلاسیون دهلیزی در بیشتر موارد به دلیل تغییراتی در بافت قلب یا اختلال در سیگنال‌های الکتریکی که به ایجاد ضربان قلب کمک می‌کنند، ایجاد می‌شود. این تغییرات می‌توانند به دلیل شرایط و عوامل مختلفی مثل فشار خون بالا، بیماری عروق کرونر (که خون‌رسانی به عضله قلب را بر عهده دارند)، نقص مادرزادی قلب و افزایش سن پیش بیایند، به هرحال گاهی اوقات هم علت آن ناشناخته باقی می‌ماند.

انواع فیبریلاسیون دهلیزی

تفاوت اصلی بین چهار نوع فیبریلاسیون دهلیزی، مدت‌زمان وقوع حمله (اختلالات ریتم) در آن‌هاست. به‌طورکلی، هرچه فیبریلاسیون دهلیزی طولانی‌تر باشد، احتمال بروز علائم بیشتر می‌شود.

علائم فیبریلاسیون دهلیزی

بعضی از افراد مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی علائمی ندارند، در حالی که سایر افراد ممکن است علائمی را تجربه کنند.

علائم خفیف می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• تپش قلب
• ضربان نامنظم قلب
• احساس فشار، سنگینی یا درد در قفسه سینه
• سرگیجه
• خستگی و تنگی‌نفس خفیف به خصوص در زمان ورزش

بعضی از افراد علائم شدیدی دارند، مثل:

• تنگی‌نفس شدید
• مشکل در تنفس حین ورزش
• غش کردن، یا احساس نزدیک بودن به این وضعیت، به دلیل کاهش جریان خون مغز
• درد قفسه سینه که معمولاً ناشی از نرسیدن خون کافی به عضله قلب است. این نوع درد قفسه سینه “آنژین” نامیده می‌شود و می‌‌تواند به دلیل افزایش نیاز قلب به اکسیژن و یا تامین ناکافی خون و اکسیژن قلب به وجود بیاید. (به عنوان مثال، به دلیل شرایطی که در آن رگ‌های خونی منتهی به قلب باریک‌تر از حد طبیعی باشند.)
• خستگی و ضعف شدید

ممکن است بعضی از افراد مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی، هیچ علائمی را تجربه نکنند، اما در صورت اثبات تشخیص این بیماری، لازم است همچنان تحت درمان‌های مرتبط قرار بگیرند.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی قرار دارند؟

احتمال بروز فیبریلاسیون دهلیزی با افزایش سن بیشتر می‌شود. فیبریلاسیون دهلیزی معمولاً در افرادی پیش می‌آید که بیماری قلبی زمینه‌ای دارند. تقریباً همه انواع بیماری‌های قلبی می‌توانند خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی را در افراد بیشتر کنند، اما شایع‌ترین علل آن عبارتند از:

• فشار خون بالا
• سکته قلبی
• نارسایی قلبی‌ ‌(شرایطی که در آن قلب آن‌طور که باید خون را پمپاژ نمی‌کند)
• بیماری‌ دریچه قلب
• جراحی قلب و در مواردی با شیوع کم‌تر، بعد از بعضی از انواع جراحی.
• وقفه تنفسی (‌آپنه) در خواب؛ یعنی وضعیتی که در آن تنفس فرد برای مدتی کوتاه اما با دفعات زیاد در زمان خواب متوقف یا کم می‌شود.

همچنین بعضی رفتارها و مشکلات پزشکی هم با افزایش خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی مرتبط هستند؛ مثل:

• مصرف الکل
• پرکاری تیروئید
• انواع بیماری‌های مزمن ریوی
• چاقی
• دیابت
• بیماری مزمن کلیه

خطرها و عوارض فیبریلاسیون دهلیزی

سکته مغزی یک عارضه جدی مرتبط با فیبریلاسیون دهلیزی است که احتمال بروزآن در افراد مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی، پنج تا شش برابر بیشتر است. این عارضه زمانی پیش می‌آید که در دهلیز چپ یک لخته خون ایجاد شده و قطعه‌ای از این لخته جدا شود، سپس این قطعه وارد گردش خون شده و یک رگ خونی کوچک را مسدود کند. در صورت بروز سکته مغزی، اگر مغز مدتی طولانی بدون اکسیژن بماند، ممکن است آسیب دائمی ببیند. البته لخته خون جدا‌شده می‌تواند به عروق سایر اندامها از جمله چشم‌ها، کلیه‌ها، ستون فقرات یا عروق خون‌رسان مهم بازوها یا پاها هم برسد.

برای کاهش خطر سکته مغزی، گزینه‌های غیر دارویی و گزینه‌های دارویی مثل داروهای ضد انعقاد، پیش روی ما وجود دارند، انتخاب بهترین دارو به وضعیت بیمار، سابقه پزشکی و عوامل خطر فرد بستگی دارد.

تشخیص فیبریلاسیون دهلیزی

برای تشخیص فیبریلاسیون دهلیزی از نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG) برای سنجش فعالیت الکتریکی قلب استفاده می‌شود.

در بعضی موارد، تشخیص فیبریلاسیون دهلیزی با ثبت طولانی‌مدت نوار قلب، توسط بعضی دستگاه‌ها (دستگاه‌هایی که در طول یک یا دو روز فعالیت قلب را ثبت می‌کنند) مثل هولتر صورت می‌گیرد.

بررسی‌های دیگری مثل اکوکاردیوگرافی‌(اکوی قلب) هم ممکن است برای بررسی از نظر نارسایی قلبی یا مشکلات دریچه قلب انجام شوند.

همچنین ممکن است از آزمایش خون برای بررسی علت‌های زمینه‌ای از جمله اختلالات تیروئید استفاده شود. علاوه بر آن، گاهی بررسی وضعیت خواب و آزمایش‌های عملکرد ریه هم با هدف رد وجود آپنه خواب یا بیماری‌های زمینه‌ای ریوی انجام می‌شود.

درمان فیبریلاسیون دهلیزی

درمان‌های مورد استفاده برای فیبریلاسیون دهلیزی ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• استفاده از بعضی داروها از جمله:

ـ داروهای رقیق‌کننده خون (ضد‌انعقاد) که به جلوگیری از تشکیل لخته خون کمک می‌کنند.

ـ داروهایی برای کنترل ریتم و تعداد ضربان قلب

• پیروی از سبک زندگی سالم برای حفظ سلامت قلب، شامل:

ـ پیروی از یک برنامه غذایی مناسب برای سلامت قلب که در آن مصرف چربی‌های اشباع شده، نمک و کلسترول محدود ‌شود.

ـ اجتناب از مصرف الکل

ـ حفظ وزن سالم

ـ انجام فعالیت بدنی منظم

ـ مدیریت استرس

ـ ترک سیگار

• بعضی روش‌ها مثل:

ـ کاردیوورژن الکتریکی؛ که در آن با استفاده از شوک‌های کم انرژی ریتم طبیعی را به قلب باز می‌گردانند.

ـ حذف نقاط ایجادکننده بی‌نظمی با انرژی حرارتی برای خاموش کردن کانون هایی از بافت قلب که سیگنال‌های الکتریکی غیر‌طبیعی ارسال می‌کند.

• بعضی روش‌های جراحی مثل قراردادن دستگاه ضربان ساز یا پیس‌میکر‌(pacemaker) در بدن برای کمک به کنترل آریتمی، این دستگاه سیگنال‌های الکتریکی را برای کنترل ضربان، به قلب می‌فرستد.

پیشگیری از فیبریلاسیون دهلیزی

با انجام چند تغییر در سبک زندگی در راستای حفظ سلامت قلبمان، می‌توانیم به کاهش خطر فیبریلاسیون دهلیزی کمک کنیم. تغییراتی شامل:
• پیروی از یک برنامه غذایی سالم جهت حفظ سلامت قلب
• پرهیز از مصرف الکل
• حفظ وزن سالم
• فعالیت بدنی منظم
• مدیریت استرس
• سیگار نکشیدن
• درمان هر گونه بیماری همراه که می‌تواند خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی را بیشتر کند.

چه زمانی نیاز به تماس با اورژانس داریم؟

توجه داشته باشیم در شرایط زیر نیاز به اقدام فوری داریم و باید هر چه سریع‌تر با اورژانس تماس بگیریم:

اگر درد ناگهانی قفسه سینه داریم که:

• به بازوها، پشت، گردن یا فک ما گسترش پیدا می‌کند.
• منجر به احساس سفتی همراه با سنگینی قفسه سینه می‌شود.
• با تنگی‌نفس یا تعریق شروع شده است.
• بیشتر از پانزده دقیقه طول کشیده است.

در صورت بروز علائم بالا، ممکن است دچار حمله قلبی شده باشیم و باید هر چه سریع‌تر با اورژانس تماس بگیریم.

در صورت بروز علائم وقوع سکته مغزی هم به تماس فوری با اورژانس نیاز داریم این علائم عبارتند از:

• افتادگی عضلات صورت؛ یعنی اگر دهان، چشم یا صورت فرد از یک طرف افتاده باشد و بیمار نتواند لبخند بزند.
• بی‌حسی و ضعف در دست‌ها
• اختلال در تکلم؛ یعنی شرایطی که در آن گفتار فرد نامفهوم یا درهم باشد، یا او با وجود آن‌که بیدار به نظر می‌رسد، اصلاً نتواند صحبت کند.

آگاهی از این نشانه‌ها و علائم اهمیت زیادی دارد، به خصوص اگر با فردی که در گروه پرخطر قرار دارد، مثل افراد مسن یا افراد مبتلا به دیابت یا فشارخون بالا زندگی می‌کنیم.

به طور کلی باید به یاد داشته باشیم داشتن یک سبک زندگی سالم برای حفظ سلامت قلب، همیشه بهترین گزینه برای کاهش خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی است. همچنین در صورت ابتلا به سایر بیماری‌های زمینه ای که می‌توانند احتمال بروز این بیماری را بیشتر کنند، باید برای درمان آن‌ها اقدام کنیم تا بتوانیم خطر ابتلا به فیبریلاسیون دهلیزی و عوارض ناشی از آن را کاهش بدهیم.

و در صورتی که فیبریلاسیون دهلیزی تشخیص داده شده باشد، باید داروهای تجویز‌شده توسط پزشک معالج خود را طبق دستور او و به طور منظم مصرف کنیم تا از عوارض مهم این بیماری در امان بمانیم.

منابع: heart, mayoclinic, medlineplus, uptodate, nhs

IR-1026-ABD-2502-AS