چاقی یک بیماری مزمن و در بیشتر موارد عود‌کننده است که با عوارض متعدد متابولیک، جسمی و روانشناختی همراه است. چاقی می‌تواند خطر بروز و پیشرفت دیابت نوع دو را به‌طور قابل‌توجهی افزایش بدهد. در این مطلب به بررسی رابطه چاقی و دیابت نوع دو و همین‌طور اهمیت کاهش وزن در کنترل دیابت نوع دو می‌پردازیم.

رابطه دیابت نوع دو و چاقی

دیابت نوع دو معمولاً در نتیجه کمبود نسبی انسولین (ناشی از اختلال عملکرد سلول‌های بتا پانکراس) و مقاومت به انسولین ایجاد می‌شود. این بیماری که با اضافه‌وزن و بیماری چاقی، افزایش سن، نژاد و سابقه خانوادگی ارتباط قوی دارد، بیش از ٪90 موارد دیابت را در سراسر جهان شامل می‌شود. حدود ٪85 از افراد مبتلا به دیابت نوع دو دچار اضافه وزن یا چاقی هستند. همچنین طبق مطالعه‌ای در سال 2022، شیوع دیابت نوع دو بین افراد مبتلا به چاقی ٪6/55 مشاهده شده است.

آیا چاقی می‌تواند باعث بروز دیابت نوع دو شود؟

چاقی یکی از عوامل اصلی بروز و پیشرفت دیابت نوع دو است. وزن اضافی، خطر ابتلا به دیابت نوع دو را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد؛ به شکلی که با افزایش شاخص توده بدنی (BMI) از کمتر از 18/5 کیلوگرم بر مترمربع به بیش از سی‌وپنج کیلوگرم بر مترمربع، احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در مردان از ۷ به ۷۰٪ و در زنان از ۱۲ به ۷۴٪ افزایش پیدا می‌کند. با توجه به این ارتباط قوی، توصیه می‌شود که همه افراد مبتلا به چاقی مورد غربالگری دیابت قرار بگیرند.

چاقی چگونه می‌تواند باعث ابتلا به دیابت نوع دو شود؟

چاقی، به‌ویژه زمانی‌که با افزایش چربی شکمی و درون‌شکمی و همچنین افزایش میزان تری‌گلیسرید در ‌کبد و ‌عضلات همراه باشد، یک عامل خطر عمده برای پیش‌دیابت و دیابت نوع دو به‌شمار می‌آید؛ چرا که باعث اختلال در عملکرد سلول‌های بتا (سلول‌های تولید و ترشح‌کننده انسولین) و مقاومت به انسولین می‌شود. مقاومت به انسولین زمانی پیش می‌آید که سلول‌های عضلات، بافت چربی و کبد نسبت به انسولین پاسخ مناسبی نشان نمی‌دهند.

تاثیر کاهش وزن بر دیابت نوع دو

مدیریت مؤثر چاقی نقش کلیدی در پیشگیری و درمان دیابت نوع دو ایفا می‌کند. شواهد علمی قوی نشان می‌دهند کنترل و درمان بیماری چاقی می‌تواند روند تبدیل پیش‌دیابت به بیماری دیابت نوع دو را به تاخیر بیندازد و در درمان دیابت نوع دو بسیار موثر باشد. کاهش وزن حتی به میزان کم، در افراد مبتلا به بیماری دیابت نوع دو که دچار اضافه‌وزن یا بیماری چاقی هستند، می‌تواند موجب بهبود کنترل قند خون و کاهش نیاز به داروهای پایین‌آورنده قند خون شود. کاهش وزن بیشتر، به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای سطح هموگلوبین A1C و قند خون ناشتا را کاهش داده و ممکن است به بهبودی بیماری دیابت نوع دو منجر شود.

روش‌های درمان چاقی در افراد مبتلا به دیابت نوع دو

چند روش درمانی موثر وجود دارند که می‌توانند در دستیابی به کاهش وزن قابل توجه و حفظ آن نقش داشته باشند و به‌طور هم‌زمان خطرات مرتبط با بیماری چاقی را کاهش بدهند. این روش‌ها شامل مشاوره‌های رفتاری و اصلاح سبک زندگی، دارودرمانی و جراحی متابولیک می‌شوند. مشاوره‌های رفتاری برای تغییر رژیم غذایی، فعالیت بدنی و رفتارهای مرتبط با کنترل وزن انجام می‌شوند. دارودرمانی با تجویز داروهای تاییدشده، به کاهش وزن و کنترل اشتها کمک می‌کند. جراحی متابولیک (مثل جراحی Bariatric) در موارد خاص و با ارزیابی دقیق، می‌تواند کاهش وزن پایدار و بهبود قابل‌توجهی در بیماری‌های ناشی از چاقی ایجاد کند. این روش‌ها، با درنظر گرفتن شرایط فردی بیمار، می‌توانند به شکل جداگانه یا ترکیبی مورداستفاده قرار بگیرند تا اثربخشی درمان بیشتر شود و خطرات متابولیک، بیماری‌های قلبی و روانشناختی ناشی از بیماری چاقی کاهش پیدا کند.

در میان افراد مبتلا به دیابت نوع  دو که دچار اضافه‌وزن یا چاقی هستند و فشار خون، قند و چربی خونشان به‌خوبی کنترل نشده است و یا به ‌دلیل چاقی دچار دیگر مشکلات متابولیک هم شده‌اند، کاهش وزن پایدار و متوسط (حدود ۳ تا ٪۷ وزن بدن) می‌تواند وضعیت فشار خون، قند و چربی‌ خون را بهتر کند و نیاز این افراد به مصرف داروهای مخصوصِ کنترل هرکدام از این بیماری‌ها را کم کند. همین میزان کاهش وزن، در افرادی که در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع دو قرار دارند، روند پیشرفت به سمت بروز دیابت را کاهش می‌دهد.

مطالعات نشان داده‌اند که کاهش وزن به میزان بیش از 10 درصد از وزن بدن معمولاً به بهبود قابل‌توجه‌تری در کنترل قند خون و سایر بیماری‌های زمینه‌ای متابولیک منجر می‌شود.

چندین دارو برای درمان چاقی تأیید شده‌اند که همگی در بیمارانی که حداقل به مدت یک سال درمان دارویی را کامل کرده‌اند، موجب کاهش وزن معنادار (حدود ۵ تا ۱۵ درصدِ وزن اولیه) و نیز کاهش HbA1C (میانگین گلوکز خونِ ۳ماهه اخیر) به میزان حدود 0/5 تا 1/6 درصد می‌شوند.

به‌طور کلی چاقی و دیابت بیماری‌های مزمنی به شمار می‌آیند که شیوع آن‌ها در دنیا رو به افزایش است. بنابراین، درک ارتباط بین این دو بیماری و اقدام برای افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو و چاقی ضروری است. همچنین با توجه به دسترسی روزافزون به درمان‌های موثرتر، لازم است افراد مبتلا به چاقی و دارای اضافه‌وزن یا بیماری چاقی از مزایای کاهش وزن آگاه شده و در مسیر انتخاب گزینه‌های درمانی موجود، مورد راهنمایی قرار بگیرند.

IR-0128-ABD-4748-AS

منابع:

  1. Diabetes Care 2025;48(Suppl. 1): S167—S180.
  2. IDF Diabetes Atlas, 10th ed.
  3. European Heart Journal (2024) 45, 4063–4098.
  4. Res. Med. Dent. Sci. 2022, 10, 122–130.
  5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/
  6. https://www.mdpi.com/
  7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/