همه‌چیز درباره تشنج و انواع مختلف آن

تشنج چیست؟

مغز ما حاوی میلیاردها نورون (سلول عصبی) است که از طریق پالس‌های الکتریکی با هم ارتباط برقرار می‌کنند. در طول تشنج (seizure)، مغز دچار فعالیت الکتریکی غیرطبیعی و بیش از حد می‌شود، این اتفاق می‌تواند باعث تغییر در هوشیاری و بروز رفتارها یا حرکات غیرطبیعی شود. این فعالیت غیرطبیعی معمولاً فقط چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد.

آیا تشنج به معنی ابتلا به صرع است؟

صرع به وضعیتی گفته می‌شود که در آن فرد در معرض تشنج‌های مکرر قرار می‌گیرد اما همه کسانی که تشنج داشته‌اند، صرع ندارند.

تشنج‌های غیرصرعی می‌توانند ناشی از برخی شرایط دیگر مثل قندخون پایین یا ضربه باشند. صرع یک بیماری شایع و یک اختلال در مغز است که می‌تواند در هر سنی شروع شود. تشنج انواع مختلفی دارد و فرد مبتلا به صرع می‌تواند با بیش از یک نوع تشنج مواجه شود.

علائم تشنج

هرکدام از انواع تشنج می‌توانند منجر به بروز علائم مختلفی شوند. ضمن این‌که بیشتر تشنج‌ها فقط چند ثانیه یا چند دقیقه طول می‌کشند.

به عنوان مثال افرادی که تشنج‌های “تونیک-کلونیک” دارند، ناگهان غش‌ می‌کنند، بدن آن‌ها سفت می‌شود و سپس دچار تکان‌های ناگهانی می‌شوند، در حالی‌که انواع دیگر تشنج علائم کمتری را ایجاد می‌کنند. به عنوان مثال، بعضی از افراد تنها در یک بازو یا بخشی از صورت خود حرکات لرزشی دارند. افراد دیگر به طور ناگهان برای چند ثانیه به جایی خیره می‌شوند.

گاهی اوقات، افراد قبل از تشنج می‌‌توانند تشخیص بدهند که در شرف آن هستند. در این مواقع آن‌ها احساس خاصی پیدا کرده یا بوی خاصی را استشمام می‌کنند، به این احساس «اورا» می‌گویند.

محرک‌های تشنج

در تعداد کمی از افراد عواملی مثل عصبانیت شدید، ورزش شدید، موسیقی بلند، یا نورهای چشمک‌زن به عنوان محرک‌های تشنج عمل می‌‌کنند. در این حالت تشنج بلافاصله بعد از این محرک‌ها رخ می‌دهد. اگرچه کاملا قطعی نیست اما ممکن است عوامل دیگری نیز مانند تب، دوره قاعدگی، کمبود خواب، و استرس نیز احتمال وقوع تشنج را در بعضی از افراد افزایش بدهند.

انواع تشنج

تشنج فوکال یا کانونی

تشنج کانونی که با نام‌های تشنج پارشیال یا تشنج فوکال (focal seizure) هم شناخته می‌شود و در آن همه مغز درگیر نیست، بلکه فقط فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در ناحیه یا کانون خاصی از مغز باعث ایجاد علائم تشنج می‌شود؛ این نوع تشنج می‌تواند با یا بدون از دست دادن هوشیاری باشد.

تشنج‌های جنرالیزه

این نوع تشنج زمانی اتفاق می‌افتد که فعالیت الکتریکی غیرطبیعی منجر به تشنج، هر دو نیمه (نیمکره) مغز را به طور همزمان درگیر می‌کند. انواع تشنج جنرالیزه (generalized seizures) عبارتند از:

تشنج اَبسانس (absence seizure)
تشنج تونیک-کلونیک (tonic-clonic seizure)
تشنج میوکلونیک (myoclonic seizure)
تشنج تونیک (tonic seizure)
تشنج آتونیک (atonic seizure)

در ادامه به بررسی هریک از انواع تشنج جنرالیزه می‌پردازیم.

تشنج اَبسانس

در این نوع تشنج، فرد برای مدت کوتاهی آگاهی خود از محیط اطرافش را از دست می‌دهد. این نوع تشنج کودکان را بیشتر تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، اما ممکن است در هر سنی پیش بیاید. پلک زدن بسیار سریع یا خیره ماندن در هوا (بدون تمرکز روی جسمی مشخص) از علائم شاخص تشنج اَبسانس هستند. این نوع تشنج معمولا فقط 15 ثانیه طول می‌کشد، می‌تواند چندین بار در روز اتفاق بیفتد و پس از تشنج فرد نمی‌تواند آن را به خاطر بیاورد.

تشنج تونیک-کلونیک

این نوع تشنج، که شناخته‌شده‌ترین نوع تشنج به شمار می‌آید،  همان نوعی است که بیشتر مردم حمله صرع را با آن می‌شناسند. این نوع تشنج در دو مرحله رخ می‌دهد: مرحله اول “تونیک” و به دنبال آن مرحله دوم “کلونیک”.

در مرحله تونیک فرد هوشیاری خود را از دست می‌دهد، بدنش سفت می‌شود و ممکن است روی زمین بیفتد.

در مرحله کلونیک عضلات دچار حرکات سریع و ناگهانی یا اسپاسم می‌شوند و اندام‌ها تکان می‌خورند، ممکن است فرد کنترل مثانه یا روده‌‌اش را از دست بدهد، زبان یا داخل گونه‌ خود را گاز بگیرد یا در تنفس دچار مشکل شود.

این نوع تشنج معمولاً پس از چند دقیقه متوقف می‌شود، اما در برخی موارد ممکن است بیشتر طول بکشد. ضمن این که بعد از تمام شدن این تشنج، فرد ممکن است دچار سردرد، خستگی یا گیجی شود یا اتفاقی که برایش پیش آمده را به یاد نیاورد.

تشنج میوکلونیک

تشنج میوکلونیک زمانی اتفاق می‌افتد که بعضی از قسمت‌ها یا تمام بدن به شکلی که انگار فرد دچار شوک الکتریکی شده باشد، به طور ناگهانی تکان بخورند.

تشنج‌های میوکلونیک معمولاً بلافاصله بعد از بیدار شدن از خواب پیش می‌آیند و فقط کسری از ثانیه طول می‌کشند، اما گاهی اوقات می‌توانند در یک بازه زمانی کوتاه رخ بدهند و فرد معمولاً در طول آن‌ها بیدار و هوشیار است.

تشنج تونیک

تشنج تونیک باعث می‌شود تمام عضلات فرد به طور ناگهانی سفت شوند، مثل مرحله اول تشنج تونیک-کلونیک. در این نوع تشنج اگر یک ناحیه از مغز درگیر ‌شود، سفت شدن ممکن است از قسمتی از بدن شروع شود و موضعی باقی بماند که به این نوع، تشنج تونیک کانونی می‌گویند و اگر هر دو طرف مغز درگیر ‌شوند، کل یا هر دو طرف بدن ممکن است از همان ابتدا دچار سفتی و تشنج شوند؛ به این نوع، تشنج تونیک جنرالیزه می‌گویند.

این تشنج‌ معمولا کوتاه است، کمتر از 20 ثانیه طول می‌کشد، در هنگام خواب اتفاق می‌افتد و با درگیری تمام یا بیشتر مغز همراه است که به دنبال آن، هر دو طرف بدن تحت تأثیر قرار می‌گیرند. اگر فرد ایستاده باشد، این تشنج می‌تواند منجر به از دست دادن تعادل و زمین خوردن فرد شود.

تشنج آتونیک

تشنج آتونیک باعث می‌شود فرد تون ماهیچه‌ای یا عضلانی خود را از دست بدهد، تمام عضلاتش به طور ناگهانی شل شوند و احتمال زمین خوردن و آسیب دیدنش بیشتر شود. این نوع تشنج معمولاً بسیار کوتاه است و کمتر از 15 ثانیه طول می‌کشد و فرد می‌تواند به سرعت بلند شود و به فعالیت‌های عادی خود بازگردد.

تشنج‌های آتونیک می‌توانند هم شروع منتشر (با درگیری هر دو نمیکره مغز) و هم شروع موضعی (با درگیری یک منطقه از مغز) و به دنبال آن از دست دادن تون عضلانی در یک ناحیه از بدن را داشته باشند.

تشخیص تشنج

اگر برای اولین بار دچار تشنج شده باشیم، پزشک از ما یا همراهان ما می‌خواهد اپیزود تشنج خود را به طور مفصل برایش شرح دهیم تا بتواند تا حد امکان اطلاعات بیشتری از تشنج ما به دست آورد. مثلا پزشک می‌خواهد بداند آیا ما هوشیاری خود را از دست داده‌ایم به جایی خیره شده‌ایم و به شدت تکان خورده‌ایم یا نه. هرچه پزشک اطلاعات بیشتری در مورد تشنج ما داشته باشد، می‌تواند در مورد آن تشخیص بهتری داشته باشد.

همچنین اگر فرد دیگری در حین تشنج کنار ما بوده است اطلاعات او هم می‌تواند کمک‌کننده باشد.

با توجه به چگونگی تشنج، سن و شرایط فردی ما، پزشک ممکن است یک یا چند آزمایش را تجویز کند، از جمله:

• آزمایش خون برای بررسی مشکلاتی که ممکن است منجر به تشنج شده باشند(مثل قند خون پایین یا بالا) و بررسی نشان‌گرهایی در خون که می‌توانند به تشخیص نوع تشنج ما کمک کنند.
• الکتروانسفالوگرافی (EEG) یا نوار مغزی برای بررسی فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز.
• روش‌های تصویربرداری از مغز، مانند ام‌آر‌آی یا سی‌تی‌اسکن، برای بررسی امکان وجود تومور، سکته، یا سایر مشکلات ساختاری در مغز(هر چند نتایج این آزمایش‌ها اغلب در افراد مبتلا به صرع طبیعی است).

درمان تشنج

درمان مناسب تشنج ما بستگی به نوع تشنج دارد.

به عنوان مثال، اگر تشنج ما ناشی از عفونتی است که بر مغز تأثیر می‌گذارد، درمان عفونت از بروز تشنج بیشتر جلوگیری می‌کند. رعایت نکات زیر در کنترل تشنج و روند درمان نقش به‌سزایی دارند:

1. مصرف منظم داروها‌ی تجویز شده

داروهای ضد صرع می‌توانند در توقف یا کاهش دفعات تشنج بسیار موثر باشند.

اگر برای ما یک داروی ضد صرع تجویز شده است، باید آن را هر روز طبق توصیه پزشک مصرف کنیم.

اگر داروی تجویز شده عوارض جانبی ناخوشایندی برای ما ایجاد می‌کند، لازم است این موضوع را به پزشک خود اطلاع بدهیم و بدون توصیه پزشک مصرف آن را قطع نکنیم، چون قطع خودسرانه دارو ممکن است منجر به تشنج شود.

2. شناسایی محرک‌ها و اجتناب ازآن‌ها

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، گاهی اوقات تشنج می‌تواند به دلیل وجود یک یا چند محرک پیش آمده باشد، هرچند این موضوع در مورد تمام مبتلایان صدق نمی‌کند.

شناسایی محرک‌ها و تلاش برای اجتناب از آن‌ها می‌تواند به کاهش تعداد تشنج‌های ما کمک کند. به عنوان مثال، ممکن است مقابله با استرس و جلوگیری از خسته شدن بیش از حد در این زمینه کمک‌کننده باشند.

3. مراجعه منظم به پزشک و انجام بررسی‌های منظم

نباید از یاد ببریم که در صورت ابتلا به صرع، لازم است به شکل مستمر به پزشک مراجعه کنیم و روند درمان خود را زیر نظر یک پزشک متخصص ادامه بدهیم. در این مراجعه‌ها لازم است پزشک خود را در مورد هرگونه مشکلی که ممکن است در زمینه دارو یا وضعیت کلی سلامتی خود داشته باشیم، آگاه کنیم.

فواصل بین مراجعه‌ها توسط پزشک معالج و با توجه به روند کنترل بیماری ما مشخص می‌شود.

به طور کلی با آگاهی بیشتر از تشنج و علائم مختلف انواع متفاوت آن، می‌توانیم به روند درمان و بهبود کیفیت زندگی خود و دیگران کمک کنیم.

منابع: uptodate, nhs, epilespy, cdc

IR-0526-ABD-1882-AS