آلودگی هوا، عوارض و تاثیر آن بر سلامتی

آلودگی هوا یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زیست‌محیطی و سلامت عمومی است که هر سال باعث حدود 6/7 میلیون مرگ زودرس در سراسر جهان می‌شود. این مشکل دومین عامل خطر مهم برای بیماری‌های غیرواگیر به شمار می‌رود و کاهش آن برای حفظ سلامت عمومی ضروری است.

آلودگی هوا چیست و چگونه به سلامت انسان آسیب می‌رساند؟

آلودگی هوا عبارت است از وجود یک یا چند نوع آلاینده در جو، مثل گرد و غبار، دود یا گاز، به میزانی و برای مدتی که می‌تواند برای سلامت انسان زیان‌آور باشد. این آلاینده‌ها از منابع مختلف طبیعی و انسانی به‌وجود می‌آیند. یکی از منابع آلودگی هوا انتشار گازها و ذرات آلاینده از کارخانه‌ها، خودروها و نیروگاه‌ها است.

مسیر اصلی تماس با آلودگی هوا دستگاه تنفسی است. تنفس آلاینده‌ها باعث بروز التهاب، استرس اکسیداتیو (آسیب سلولی ناشی از رادیکال‌های آزاد)، سرکوب سیستم ایمنی و جهش در سلول‌های سراسر بدن و درنتیجه تاثیر بر اندام‌هایی مثل ریه‌ها، قلب و مغز و در نهایت بروز بیماری می‌شود.

آلودگی هوا چگونه به تمام اندام‌های بدن آسیب می‌رساند؟

تقریباً تمام اندام‌های بدن می‌توانند تحت‌تأثیر آلودگی هوا قرار بگیرند. بعضی از آلاینده‌ها به‌دلیل اندازه بسیار کوچکشان، می‌توانند از  راه ریه‌ها وارد جریان خون شوند، در سراسر بدن گردش کنند و در نتیجه به ایجاد التهاب و سرطان‌ منجر شوند.

مهم‌ترین آلاینده‌های هوا که باعث بیماری می‌شوند کدامند؟

آلاینده‌هایی که شواهد علمی بیشتری از اثرات زیان‌بارشان بر سلامت عمومی وجود دارد عبارتند از:

• ذرات معلق
• مونوکسید کربن (CO)
• اُزن (O₃)
• دی‌اکسید نیتروژن (NO₂)
• دی‌اکسید گوگرد (SO₂)

آلودگی هوا هم در تماس‌ کوتاه‌مدت و هم طولانی‌مدت می‌تواند باعث بروز مشکلات سلامتی در کودکان و بزرگسالان شود.

آلودگی هوا منجر به بروز چه علائمی می‌شود؟

قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض هوای ناسالم می‌تواند به علائم زیر منجر شود:

• عطسه، گلودرد و آلرژی‌ها
• سرفه
• تنگی نفس
• احساس خستگی یا بی‌حالی غیرعادی
• احساس تهوع یا سرگیجه

کدام بیماری‌ها با قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا ارتباط دارند؟

آلودگی هوا با خطر ابتلا به انواع مختلفی از بیماری‌ها و افزایش مرگ‌ومیر کلی ارتباط دارد. بیماری‌هایی که بیشترین ارتباط را با آلودگی هوا دارند عبارت‌اند از:
• سکته مغزی
• بیماری‌های ایسکمیک قلب
• بیماری انسدادی مزمن ریه
• سرطان ریه
• ذات‌الریه (پنومونی)

ذرات معلق ریز از نظر خطر برای سلامتی اهمیت ویژه‌ای دارند چون می‌توانند تا عمق ریه نفوذ کنند، وارد خون شوند و با گردش در بدن به بافت‌ها و سلول‌ها آسیب برسانند.

نقش آلودگی هوا در بروز بیماری‌های تنفسی

آلودگی هوا می‌تواند بر سلامت ریه اثر بگذارد و در بروز آسم و سایر بیماری‌های تنفسی مثل بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) نقش داشته باشد. (3) بیماری‌ انسدادی مزمن ریه شامل گروهی از بیماری‌های ریوی می‌شود که تنفس را سخت می‌کنند و با گذر زمان پیشرفت می‌کنند. این بیماری دو نوع اصلی دارد؛ آمفیزم که در آن آلوئول‌ها (کیسه‌های هوایی کوچک) و دیواره‌های بین آن‌ها آسیب می‌بینند و انعطاف‌پذیری‌شان کاهش پیدا می‌کند و برونشیت مزمن که در آن پوشش داخلی راه‌های هوایی به‌طور مداوم تحریک و ملتهب می‌شود و این مسئله موجب تورم مخاط و افزایش تولید موکوس می‌شود.

بیشتر بدانیم:  آسم و بارداری

نقش آلودگی هوا در بروز بیماری‌های قلبی عروقی

ذرات ریز معلق می‌توانند عملکرد رگ‌های خونی را مختل کنند و فرایند کلسیفیکاسیون (رسوب کلسیم) در شریان‌ها را تسریع ببخشند.

مطالعات نشان داده‌اند که مواجهه با آلودگی هوای مرتبط با ترافیک می‌تواند در بعضی سالمندان باعث کاهش سطح کلسترول خوب (HDL) شود و خطر بیماری‌های قلبی‌–عروقی را بیشتر کند.

همچنین گزارش شده است که مواجهه با آلودگی هوای مرتبط با ترافیک، خطر بروز اختلالات خطرناکِ فشار خون را در زنان باردار افزایش می‌دهد؛ اختلالاتی که از علل اصلی زایمان زودرس، کم‌وزنی نوزاد، و بیماری و مرگ‌ومیر مادر و جنین به شمار می‌روند.

آلودگی هوا چه کسانی را بیشتر تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؟

از هر ده نفری که در سراسر جهان در مناطق شهری زندگی می‌کنند،  نه نفر تحت‌تأثیر آلودگی هوا قرار دارند. آلودگی هوا بر سلامت همه‌ ما تأثیر می‌گذارد، اما بعضی گروه‌ها ممکن است آسیب بیشتری ببینند.

گروه‌های زیر بیشتر در معرض خطر بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا قرار دارند:

• کودکان: آلودگی هوا یکی از بزرگ‌ترین خطرات زیست‌محیطی برای سلامت کودکان به شمار می‌رود.
• سالمندان: مطالعات نشان داده‌اند که آلودگی هوا با خطر ابتلا به زوال عقل و افزایش احتمال ابتلا به تعدادی از اختلالات عصبی ازجمله بیماری پارکینسون مرتبط است.
• زنان باردار: قرار گرفتن مادر در معرض آلودگی هوا با مشکلات بارداری و زایمان مثل تولد نوزاد با وزن کم و زایمان زودرس مرتبط است.

عواملی مثل ژنتیک، بیماری‌های زمینه‌ای و وضعیت تغذیه هم بر میزان آسیب‌پذیری افراد نسبت به آلودگی هوا تأثیر می‌گذارند.

چگونه از سلامت خود در برابر آلودگی هوا محافظت کنیم؟

برای محافظت از خود در روزهایی که هوا آلوده است:

• درها و پنجره‌ها را بسته نگه داریم و از پنکه‌ها و فیلترهای مخصوص برای گردش و تهویه هوای داخل خانه استفاده کنیم.
• بعد از بازگشت از بیرون، دوش بگیریم تا آلودگی‌هایی که روی پوست یا موهای ما نشسته‌اند از بین بروند.
• سعی کنیم تا حد امکان در خانه بمانیم و اگر مجبور به بیرون رفتن شدیم، زمان بیرون ماندنمان را کوتاه کنیم و از ماسک N95   استفاده کنیم.
• از ورزش کردن در فضای باز خودداری کنیم و در فضاهای بسته مثل باشگاه‌های ورزشی، ورزش کنیم.‌
• بااستفاده از نرم‌افزارها و وب‌سایت‌های معتبر یا از طریق گزارش‌های رادیویی و تلویزیونی از وضعیت کیفیت هوا باخبر شویم.

در پایان فراموش نکنیم که ما هم با استفاده از حمل و نقل عمومی و کاهش مصرف انرژی در خانه می‌توانیم به کاهش آلودگی و بهبود کیفیت هوا کمک کنیم.

IR-1127-ABD-4509-AS

منابع:

1. https://www.who.int/
2. https://www.who.int/
3. https://medlineplus.gov/
4. https://airly.org/en/
5. https://www.lung.org/