سرماخوردگی کودکان چیست ؛ بررسی علائم و روش های درمان

به‌ طور خلاصه به عفونت واگیردار دستگاه تنفسی فوقانی (یعنی از ابتدای بینی تا انتهای گلو) سرماخوردگی می‌گویند. فاصله زمانی دو سرماخوردگی در بیشتر بزرگسالان زیاد است، یعنی بزرگسالان به طور معمول دیر‌به‌دیر سرما می‌خورند. این در‌حالی است که کودکان، هشت بار در سال یا حتی گاهی بیشتر به سرماخوردگی دچار می‌شوند. سرماخوردگی کودکان یکی از شایع‌ترین علت مراجعه کودکان به پزشکان یا غیبت از مدرسه است.

سرماخوردگی در کودکان چیست؟

بیش از 200 نوع ویروس می‌توانند باعث سرماخوردگی شوند، ولی راینوویروس‌ها شایع‌ترین آن‌ها هستند. در نظر داشته باشیم آنتی‌بیوتیک‌ها که برای مقابله با باکتری‌ها موثر هستند،سرماخوردگی کودک ما را درمان نخواهند کرد؛ چراکه سرماخوردگی یک بیماری ویروسی است. بیماری‌های ویروسی با آنتی بیوتیک درمان نمی‌شوند. به جز نوزادان تازه متولد شده و کودکانی که دچار ضعف ایمنی هستند، سرماخوردگی در کودکان سالم بیماری خطرناکی نیست و در مدت چهار تا 10 روز به خودی خود بهبود می‌یابد.

علائم سرماخوردگی در کودکان

سرماخوردگی در کودکان با احساس ناخوشی و کسالت شروع شده و به دنبال آن گلودرد، آبریزش بینی و سرفه ادامه می‌یابد. در روند بیماری، کودک ممکن است خلط ته حلق هم داشته باشد. اگر بیماری وخیم‌تر شود کودک ما ممکن است علائم زیر را تجربه کند:

• آبریزش شدید بینی
• ریزش اشک از چشم‌ها
• عطسه
• احساس خستگی
• در برخی مواقع تب
• گلودرد شدید
• سرفه مداوم
• کاهش اشتها

ویروس سرماخوردگی کودکان می‌تواند سینوس‌ها، گلو، گوش‌ها و برونش‌ها (نایژه‌ها) را درگیر کند. سرماخوردگی می‌تواند همراه با اسهال و استفراغ نیز باشد.

علائم اولیه سرماخوردگی کودکان چیست؟

نخستین علائم سرماخوردگی کودکان در اغلب مواقع، خارش یا سوزش خفیف گلو، آبریزش بینی و عطسه است. کودکانی که سرما می‌خورند بسیار خسته و بی‌حال به نظر می‌رسند و گلودرد، سردرد، سرفه، تب خفیف، درد عضلانی و کاهش اشتها دارند. همچنین ممکن است که ترشحات بینی غلیظ شود و به زرد یا سبز تغییر رنگ دهد.

علل سرماخوردگی کودکان چه مواردی است؟

علت اصلی سرماخوردگی کودکان ویروسی به‌ نام رینوویروس است. به‌ طور کلی، این ویروس‌ها از طریق قطرات بسیار ریزِ غیرقابل رویت که در هوا یا روی اشیا هستند، منتقل می‌شوند. ویروس‌ها بر روی لایه‌ی مخاطی محافظ بینی و گلو می‌نشیند و باعث شروع فعالیت دستگاه ایمنی بدن می‌شوند. از این لحظه، گلودرد، سردرد و مشکل تنفس از راه بینی احساس می‌شود.

هوای خشک (چه درون خانه و چه در بیرون) مقاومت در برابر این عفونت ویروسی را کم می‌کند و به سرماخوردگی می‌انجامد. همچنین، اشخاصی که سیگار می‌کشند و کسانی که اطراف فرد سیگاری زندگی می‌کنند، نسبت به افرادی که با یک شخص سیگاری ارتباط ندارند بیشتر سرما می‌خورند.

برخلاف باورهای قدیمی نپوشیدن ژاکت در هوای سرد، نشستن یا خوابیدن با لباس کم و بیرون رفتن با موهای خیس باعث بروز سرماخوردگی نخواهد شد.

راه‌های انتقال سرماخوردگی در کودکان

همان‌طور که در ابتدای متن اشاره کردیم، سرماخوردگی به خصوص در 2 تا 4 روز نخست پس از آغاز علائم یک بیماری بسیار واگیردار است. انتقال ویروس سرماخوردگی از راه تماس فرد با فرد یا تنفس قطرات ریز حاوی ویروس پس از سرفه یا عطسه رخ می‌دهد. عطسه و سرفه می‌توانند ویروس‌ها را تا 3 متر در محیط اطراف پرتاب کنند.

معمولاً دو تا سه روز پس از انتقال ویروس، علائم سرماخوردگی نمایان می‌شود و تا یک هفته طول می‌کشد.

سرماخوردگی ممکن است در هر زمانی از سال کودک را مبتلا کند، اگرچه بیشتر موارد سرماخوردگی در کودکان در فصل پاییز و زمستان رخ می‌دهد. اما سرماخوردگی ناشی از آب و هوای سرد یا قرار گرفتن کودک در معرض هوای سرد نیست، بلکه این بیماری از طریق تماس مستقیم با فرد مبتلا یا ویروس‌های موجود در محیط به کودک منتقل می‌شود. سرماخوردگی در روزهای دوم تا چهارم قدرت سرایت بیشتری دارد.

اقدامات پیشگیرانه مربوط به همه‌گیری کووید-19 (به عنوان مثال، استفاده از ماسک، رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی) باعث کاهش انتقال ویروس‌های سرماخوردگی در کودکان نیز شده است.

• تماس مستقیم: افراد مبتلا به سرماخوردگی معمولاً ویروس سرماخوردگی را روی دستان خود حمل می‌کنند و از این طریق حداقل به مدت دو ساعت می‌توانند فرد دیگری را آلوده کنند. اگر کودک با دستان آلوده چشم، بینی یا دهان خود را لمس کند، ویروس می‌تواند او را آلوده کند.
• سطوح آلوده: برخی از ویروس‌های سرماخوردگی می‌توانند تا یک روز روی سطوحی مانند میز، دستگیره در یا اسباب بازی فعال بمانند.
• استنشاق ذرات ویروسی: بعضی ویروس‌ها مانند آنفلوآنزا و کرونا می‌توانند از طریق قطرات کوچک حین تنفس، صحبت کردن یا سرفه منتقل شوند.

ویروس‌های عامل سرماخوردگی معمولاً از طریق بزاق منتقل نمی‌شوند.

درمان سرماخوردگی کودکان

درمان کودک مبتلا به سرماخوردگی با درمان توصیه شده برای بزرگسالان متفاوت است. می‌توان از آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای ضداحتقان، ضدسرفه و خلط‌آور به تنهایی و یا به صورت ترکیبی برای کنترل علائم سرماخوردگی با مشورت با پزشک استفاده نمود. استفاده از این داروها بدون مشورت با پزشک برای نوزادان و شیرخواران توصیه نمی‌شود.

درمان تب در سرماخوردگی کودکان

باید با پزشک فرزند خود در مورد زمان و نحوه کنترل تب مشورت کنیم. ممکن است پزشک برای کنترل تب کودک استامینوفن تجویز کند. برای این منظور می‌توان با مشورت پزشک از ایبوپروفن در کودکان بزرگتر از شش ماه نیز استفاده کرد. به کودکان زیر 18 سال نباید آسپرین بدهیم.

بیشتر بخوانید: کنترل تب و سرماخوردگی در کودکان + معرفی داروی مناسب

درمان گرفتگی و آبریزش بینی در سرماخوردگی کودکان

مرطوب کردن هوا ممکن است علائم احتقان و آبریزش بینی را بهبود بخشد. برای شیرخواران، می‌توانیم از قطره‌های بینی حاوی سرم شستشو استفاده کنیم تا ترشحات بینی را رقیق  کنند و سپس به کمک ساکشن آنها را خارج کنیم. برای کودکان بزرگتر ممکن است بتوانیم از اسپری بینی حاوی سرم شستشو استفاده کنیم.

درمان سرفه در سرماخوردگی کودکان

عسل ممکن است برای سرفه‌های شبانه در کودکان بزرگتر از 12 ماه مفید باشد.

باید کودک خود را تشویق کنیم که مقدار کافی مایعات بنوشد. اغلب در هنگام سرماخوردگی اشتهای کودک کم می‌شود و ممکن است کمتر از حد معمول غذا بخورد. اگر کودک به طور کامل از خوردن یا نوشیدن برای مدت طولانی امتناع کند، باید با پزشک تماس بگیریم.

دارو در درمان سرماخوردگی کودکان

آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان سرماخوردگی موثر نیستند. اگر سرماخوردگی با یک عفونت باکتریایی مانند عفونت گوش، ذات‌الریه یا سینوزیت همراه شود، ممکن است پزشک برای کودک آنتی‌بیوتیک تجویز نماید. استفاده نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند منجر به ایجاد مقاومت میکروبی و بروز عوارض جانبی مانند واکنش آلرژیک شود.

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد استفاده پیشگیرانه از ویتامین C ممکن است طول مدت سرماخوردگی را در کودکان کاهش دهد.

آیا داروهای ضد سرماخوردگی برای کودکان بدون خطرند؟

سازمان غذا و داروی آمریکا توصیه می‌کند برای کودکان کمتر از چهار سال بدون مشورت با پزشک از داروهای ضد سرفه و سرماخوردگی که نیاز به نسخه ندارند، استفاده نشود. این موارد عبارتند از:

• شربت‌های ضدسرفه، مثل شربت دکسترومتورفان
• شربت‌های خلط‌آور مثل شربت گایافنزین
• داروهای ضد احتقان مثل سودوافدرین و فنیل افرین
• داروهای ضد حساسیت مثل کلرفنیرامین و دیفن هیدرامین

به عنوان یک اصل کلی، کودکان نباید داروی ضد سرفه مصرف کنند. سرفه یک مکانیسم طبیعی بدن است که به دفع ویروس‌های سرماخوردگی از بدن کمک می‌کند. نگران سرفه کردن کودک خود نباشیم، مگر اینکه کودکمان دچار مشکلات تنفسی شده باشد.

درمان سرماخوردگی کودکان به چه شکل است؟

داروهایی که برای سرماخوردگی تجویز می‌شوند باعث درمان سرماخوردگی نمی‌شوند، اما علائم آن مانند تب و درد را کمتر می‌کنند. برای مصرف درست داروها به تجویز پزشک یا توصیه‌های روی جعبه دارو دقت بفرمایید. خوشبختانه سرماخوردگی در تقریباً همه‌ی موارد پس از سپری شدن دوره‌ی عفونت بهبود می‌یابد.

هم‌چنین هرگز به کودکان و نوجوانان سرماخورده آسپیرین ندهید؛ زیرا ممکن است باعث یک عارضه‌ی نادر ولی بالقوه و کشنده به نام سندرم ری (ورم کردن مغز و کبد) شود.

برای درمان سرماخوردگی و تحمل راحت‌تر علائم آن توسط کودک، بهتر است کارهای زیر را انجام دهیم:

• قطره شست‌و‌شوی بینی در حفره های بینی کودک بچکانیم.
• با استفاده از دستگاه بخور، رطوبت هوا را افزایش دهیم.
• اگر زیر بینی کودک قرمز شده با کمی پماد مرطوب‌کننده یا وازلین طبی آنجا را چرب کنیم.
• حمام با آب گرم یا استفاده از کُمپرس گرم برای کاهش دردها مفید است.
• سونای بخار گرم می‌تواند به کاهش گرفتگی بینی کمک کند.

سرماخوردگی در کودکان تا چند روز طول می‌کشد؟

علائم کودک معمولاً طی 2 تا 3 روز اول تشدید می‌شوند. سرماخوردگی در کودکان معمولاً 10 روز طول می‌کشد، اما برخی از افراد ممکن است تا 2 هفته نیز علائم داشته باشند.

سرماخوردگی در کودکان تا چند روز واگیر دارد؟

احتمال انتقال ویروس در 2 تا 3 روز اول بیشتر است. کودک می‌تواند ویروس سرماخوردگی را از چند روز قبل از ظاهر شدن علائم تا زمانی که همه علائم از بین بروند، منتقل کند. بیشتر افراد تا 2 هفته قادر به انتقال ویروس هستند.

تب ناشی از سرماخوردگی کودکان چند روز طول می‌کشد؟

در کودکان بزرگ‌تر از 3 ماه در صورتی که تب برای بیش از 3 روز ادامه داشته باشد باید به پزشک مراجعه کنیم.

در موارد زیر فارغ از مدت زمان تب، باید به پزشک مراجعه نماییم:

• کودک کمتر از 3 ماه سن دارد و دمای بدن 38 درجه سانتیگراد یا بالاتر است.
• کودک 3 ماه یا بیشتر سن دارد و دمای بدن 39 درجه سانتیگراد یا بالاتر است.
• کودک استفراغ مداوم دارد.
• کودک شیر یا غذا نمی‌خورد.

معمولا تب طی سه روز قطع می‌شود. در صورت تداوم تب پس از 72 ساعت، باید به پزشک مراجعه کنیم.

در کودکان زیر 3 ماه در صورت بروز تب باید بلافاصله به پزشک مراجعه نماییم.

چه زمانی برای سرماخوردگی کودکان باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورتی که کودک هر یک از علائم زیر را داشت، باید به پزشک مراجعه کنیم:

• امتناع از نوشیدن برای مدت طولانی
• تغییرات رفتاری، از جمله تحریک‌پذیری یا بی‌حالی (کاهش پاسخگویی). در صورت بروز این نشانه باید فورا به اورژانس مراجعه کنیم.
• سختی در تنفس یا تنفس سریع. در صورت بروز این نشانه باید فورا به اورژانس مراجعه کنیم.

در صورت بروز موارد زیر یا نگرانی‌های عمومی در مورد کودک، باید با پزشک تماس بگیریم:

• تب بیش از 38.4 درجه سانتیگراد که بیش از سه روز طول بکشد.
• عدم بهبودی یا بدتر شدن گرفتگی (احتقان) بینی در طی 10 روز
• قرمز شدن یا ایجاد ترشحات زرد رنگ در چشم‌ها
• علائم عفونت گوش (درد گوش)

چگونه از سرماخوردگی کودکان پیشگیری کنیم؟

ویروس‌های سرماخوردگی به‌ قدری متنوع هستند که امکان تولید واکسن علیه همه‌ی آن‌ها هم‌اکنون وجود ندارد. برای پیشگیری از سرماخوردگی باید:‌

• کودک را از بیمار سرماخورده دور نگه داریم.
• کودک را از دود سیگار دور نگه داریم.
• به کودک یاد دهیم که دست‌هایش را مرتب و به‌ خوبی بشوید.
• موقع سرفه یا عطسه به جای استفاده از دست‌ها، دستمال استفاده کنیم یا داخلِ آرنج خود را جلوی بینی بگیریم.
• از حوله‌، لیوان آب‌خوری، قاشق، چنگال و بشقاب مشترک با افراد سرماخورده استفاده نکنید.
• از دست زدن به دستمال استفاده شده توسط دیگران خودداری کنید.

هم‌چنین باید گفت که درباره تأثیر مثبت ویتامین C و روی (zinc) بر کاهش طول دوره‌ی سرماخوردگی اطمینان کامل وجود ندارد. درباره مصرف آن‌ها حتما با پزشک متخصص بیماری‌های کودکان مشورت بفرمایید.

چگونه می‌توانیم از سرماخوردگی کودک جلوگیری کنیم؟

کودک ما هنگامی دچار سرماخوردگی می‌شود که در معرض سرفه یا عطسه شخص مبتلا به سرما خوردگی قرار بگیرد و یا یک جسم لمس‌شده توسط یک فرد مبتلا را لمس کند؛ چراکه قطره‌های کوچک حاوی ویروس روی اشیا قرار می‌گیرند. ویروس سرماخوردگی می‌تواند تا ساعت‌ها روی دستگیره در، نرده‌ی پله‌ها، کتاب، قلم، دسته بازی‌های کامپیوتری و کیبورد کامپیوتر زنده بماند.

کودک ما بدون آگاهی از آلوده بودن این اجسام آنها را لمس می‌کند و این لمس باعث آلودگی دست‌های کودک می‌شود. کودک در صورت تماس دست‌های آلوده با دهان، بینی و چشم‌ها مبتلا به سرماخوردگی می‌شود.

شستشوی دست‌ها بهترین اقدام پیشگیرانه است. به کودکان خود یاد دهیم که بعد از هر بار توالت رفتن، قبل از هر وعده غذا و بعد از بازی کردن در مدرسه یا خانه دست‌های خود را بشویند.

بیست ثانیه شست‌وشو با آب گرم و صابون، ویروس‌ها را از دست‌ها پاک می‌کند. می‌توانیم یک شعر کودکانه بیست ثانیه‌ای به کودک خود آموزش دهیم و از او بخواهیم موقع دست شستن آن را برای ما بخوانند.

محلول‌های ضدعفونی‌کننده دست هم گزینه خوبی برای جلوگیری از انتقال ویروس و یا میکروب هستند. اگر کودک ما دچار سرماخوردگی شد اطمینان حاصل کنیم که از انتقال آن به دیگر اعضای خانواده جلوگیری می‌شود. اگر کودک ما دارای علائم سرماخوردگی است، از فرستادن او به مدرسه خودداری کنیم و نگذاریم تا زمان بهبودی کامل با کودکان دیگر در ارتباط باشد.

کودکمان را تشویق کنیم موقع عطسه کردن جلوی دهان و بینی خود را بگیرد و برای پاک کردن بینی از دستمال استفاده کند. به آنها آموزش دهیم در صورتی که به دستمال دسترسی ندارند، هنگام سرفه یا عطسه کردن دهان و بینی خود را در قسمت داخلی آرنج خود قرار دهند و بعد از سرفه و عطسه دست‌های خود را بشویند.

عوارض سرماخوردگی در کودکان چیست؟

اکثر کودکانی که سرماخوردگی دارند دچار عارضه نمی‌شوند. با این حال، باید از علائم و نشانه‌های عوارض احتمالی آگاه باشیم.

عفونت گوش:کودکان مبتلا به سرماخوردگی ممکن است به عفونت گوش باکتریایی یا ویروسی مبتلا شوند. اگر کودکی بعد از سه روز از شروع علائم سرماخوردگی، دچار تب (درجه حرارت بالاتر از 38 درجه سانتیگراد) شود، ممکن است دچار عفونت گوش شده باشد.

آسم: سرماخوردگی می‌تواند باعث شروع خس خس سینه و یا تشدید آسم در کودکانی که سابقه این بیماری را دارند، شود.

سینوزیت: عدم بهبودی گرفتگی بینی پس از 10 روز ممکن است نشانه ابتلای کودک به عفونت باکتریایی سینوس باشد.

ذات الریه: کودکانی که بعد از سه روز از شروع علائم سرماخوردگی، دچار تب می‎شوند، ممکن است به ذات‌الریه باکتریایی مبتلا شده باشند، به خصوص اگر کودک سرفه نیز داشته باشد و تند نفس بکشد.