تمامی مطالب علمی این سایت، به تایید تیم علمی پزشکی داروسازی دکتر عبیدی رسیده است.
مدیریت و کنترل تب و سرماخوردگی در کودکان
آنچه در این مطلب می‌خوانیم:
کودکمان سرفه یا عطسه می‌کند و از گلودرد شکایت دارد؟ در دنیا کمتر والدینی هستند که این تجربه را نداشته باشند. در این مقاله به نحوه کنترل این علائم اشاره خواهیم کرد و راهکارهایی را برای جلوگیری از تکرار آنها ارائه خواهیم داد.
سرماخوردگی چیست؟
بیش از 200 نوع ویروس می‌توانند باعث سرماخوردگی شوند، ولی راینوویروس‌ها شایع‌ترین آنها هستند. در نظر داشته باشیم آنتی‌بیوتیک‌ها که برای مقابله با باکتری‌ها موثر هستند، سرماخوردگی کودک ما را درمان نخواهند کرد؛ چراکه سرماخوردگی یک بیماری ویروسی است. بیماری‌های ویروسی با آنتی بیوتیک درمان نمی‌شوند.
به جز نوزادان تازه متولد شده و کودکانی که دچار ضعف ایمنی هستند، سرماخوردگی در کودکان سالم بیماری خطرناکی نیست و در مدت چهار تا 10 روز به خودی خود بهبود می‌یابد.
علائم سرماخوردگی در کودکان
سرماخوردگی در کودکان با احساس ناخوشی و کسالت شروع شده و به دنبال آن گلودرد، آبریزش بینی و سرفه ادامه می‌یابد. در روند بیماری، کودک ممکن است خلط ته حلق هم داشته باشد. اگر بیماری وخیم‌تر شود کودک ما ممکن است علائم زیر را تجربه کند:
- آبریزش شدید بینی
- ریزش اشک از چشم‌ها
- عطسه
- احساس خستگی
- در برخی مواقع تب
- گلودرد شدید
- سرفه مداوم
- کاهش اشتها
ویروس سرماخوردگی می‌تواند سینوس‌ها، گلو، گوش‌ها و برونش‌ها (نایژه‌ها) را درگیر کند. سرماخوردگی می‌تواند همراه با اسهال و استفراغ نیز باشد.
کودک من چند بار در سال ممکن است دچار سرماخوردگی شود؟
کودک تا قبل از 2 سالگی ممکن است 8 تا 10 بار در سال دچار سرماخوردگی شود. کودکان قبل از دوران مدرسه حدود 9 بار و کودکانی که مهدکودک می‌روند تا 12 بار در سال ممکن است مبتلا شوند. نوجوانان هم بین 2 تا 4 بار در سال احتمال ابتلا به سرماخوردگی را دارند.
چگونه می‌توانیم از سرماخوردگی کودک جلوگیری کنیم؟
کودک ما هنگامی دچار سرماخوردگی می‌شود که در معرض سرفه یا عطسه شخص مبتلا به سرما خوردگی قرار بگیرد و یا یک جسم لمس‌شده توسط یک فرد مبتلا را لمس کند؛ چراکه قطره‌های کوچک حاوی ویروس روی اشیا قرار می‌گیرند. ویروس سرماخوردگی می‌تواند تا ساعت‌ها روی دستگیره در، نرده‌ی پله‌ها، کتاب، قلم، دسته بازی‌های کامپیوتری و کیبورد کامپیوتر زنده بماند.
کودک ما بدون آگاهی از آلوده بودن این اجسام آنها را لمس می‌کند و این لمس باعث آلودگی دست‌های کودک می‌شود. کودک در صورت تماس دست‌های آلوده با دهان، بینی و چشم‌ها مبتلا به سرماخوردگی می‌شود.
شستشوی دست‌ها بهترین اقدام پیشگیرانه است. به کودکان خود یاد دهیم که بعد از هر بار توالت رفتن، قبل از هر وعده غذا و بعد از بازی کردن در مدرسه یا خانه دست‌های خود را بشویند.
بیست ثانیه شست‌وشو با آب گرم و صابون، ویروس‌ها را از دست‌ها پاک می‌کند. می‌توانیم یک شعر کودکانه بیست ثانیه‌ای به کودک خود آموزش دهیم و از او بخواهیم موقع دست شستن آن را برای ما بخوانند.
محلول‌های ضدعفونی‌کننده دست هم گزینه خوبی برای جلوگیری از انتقال ویروس و یا میکروب هستند. اگر کودک ما دچار سرماخوردگی شد اطمینان حاصل کنیم که از انتقال آن به دیگر اعضای خانواده جلوگیری می‌شود. اگر کودک ما دارای علائم سرماخوردگی است، از فرستادن او به مدرسه خودداری کنیم و نگذاریم تا زمان بهبودی کامل با کودکان دیگر در ارتباط باشد.
کودکمان را تشویق کنیم موقع عطسه کردن جلوی دهان و بینی خود را بگیرد و برای پاک کردن بینی از دستمال استفاده کند. به آنها آموزش دهیم در صورتی که به دستمال دسترسی ندارند، هنگام سرفه یا عطسه کردن دهان و بینی خود را در قسمت داخلی آرنج خود قرار دهند و بعد از سرفه و عطسه دست‌های خود را بشویند.
آیا داروهای ضد سرماخوردگی برای کودکان بدون خطرند؟
سازمان غذا و داروی آمریکا توصیه می‌کند برای کودکان کمتر از چهار سال بدون مشورت با پزشک از داروهای ضد سرفه و سرماخوردگی که نیاز به نسخه ندارند، استفاده نشود. این موارد عبارتند از:
- شربت‌های ضدسرفه، مثل شربت دکسترومتورفان
- شربت‌های خلط‌آور مثل شربت گایافنزین
- داروهای ضد احتقان مثل سودوافدرین و فنیل افرین
- داروهای ضد حساسیت مثل کلرفنیرامین و دیفن هیدرامین
به عنوان یک اصل کلی، کودکان نباید داروی ضد سرفه مصرف کنند. سرفه یک مکانیسم طبیعی بدن است که به دفع ویروس‌های سرماخوردگی از بدن کمک می‌کند. نگران سرفه کردن کودک خود نباشیم، مگر اینکه کودکمان دچار مشکلات تنفسی شده باشد.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم کودک ما بعد از چند روز بهتر نشد، به پزشک مراجعه کنیم. همچنین لازم است در صورت بروز علائمی مثل تب بالا، استفراغ ، لرز، هرگونه اختلالات تنفسی و یا بی‌حالی شدید هم از پزشک کمک بگیریم. این علائم ممکن است علائم یک بیماری شدیدتر مانند آنفلوانزای ویروسی یا بیماری باکتریایی دیگری باشند.
اگر کودک ما مبتلا به آسم، دیابت یا بیماری‌های مزمن دیگر است، حتما با پزشک معالج کودک خود برای تجویز داروهای مورد نیاز مشورت کنیم.
همچنین به علامت‌های عوارض ناشی از آنفلوانزا مانند پنومونی (ذات‌الریه) توجه کنیم. این علائم شامل تب خفیف، سرفه همراه با خلط فراوان، درد عضلات، تنفس سریع و خستگی است. در صورتی که هر کدام از این علائم را مشاهده کردیم، حتما با پزشک کودک خود مشورت کنیم.
مدیریت تب و داروهای ضدتب در کودکان
تب چیست؟
تب غالبا پاسخ بدن به یک عفونت ویروسی یا باکتریایی است. تب باعث فعال شدن سیستم ایمنی بدن می‌شود و درواقع یکی از مکانیسم‌های دفاعی بدن است.
اغلب تب‌های بین 38 تا 40 درجه برای کودکان بیمار مفید هستند و به بدن آنها کمک می‌کنند تا با عفونت مبارزه کند. اما کودکان با سن کمتر از دو ماه از این قانون مستثنی هستند. در صورت ایجاد تب در این سن، کودک باید بلافاصله توسط یک پزشک بررسی شود.
به‌طور کلی تب پدیده خطرناکی نیست، ولی کودک ما ممکن است به علت عفونتی که تب را ایجاد می‌کند، احساس ناخوشایندی داشته باشد. تب ناشی از عفونت باعث صدمه به مغز نمی‌شود، فقط تب بالای 42 درجه سانتی‌گراد می‌تواند باعث آسیب‌های مغزی شود.
نحوه چک کردن تب در کودکان
چه دمایی تب محسوب می شود؟
در صورتی کودک ما تب‌دار محسوب می‌شود که دمای دهانی (بالاتر از 37،5) یا دمای رکتال کودک (بالای 38 درجه) باشد. دمای رکتال با قرار دادن یک دماسنج مخصوص مقعد، در مقعد کودک اندازه‌گیری می‌شود. دمای دهانی کودک را از طریق قرار دادن یک دماسنج مخصوص اندازه‌گیری دما می‌سنجیم. دماسنج از راه دهان زیر زبان کودک هنگامی که دهان او بسته است، قرار می‌گیرد.
*بهتر است از دماسنج جیوه‌ای در کودکان استفاده نشود؛ زیرا در صورت شکستن، ما و کودکمان در معرض سمیت جیوه قرار خواهیم گرفت.
درمان تب در کودکان
اگر کودک ما کمتر از دو ماه سن دارد، در صورتی که دچار تب شد، باید بلافاصله او را نزد پزشک ببریم.
برای کودکان بالای دو ماه تب در حالتی باید درمان شود که ایجاد احساس ناخوشایند کند، معمولا این حالت در تب‌های بالای 39 درجه اتفاق می‌افتد. به علت وجود سیستم‌های کنترل‌کننده تب در مغز، معمولا تب بین 39 و 40 درجه سانتی‌گراد متوقف می‌شود. با درمان، معمولا تب حدود یک تا دو درجه کاهش می‌یابد.
اگر کودک ما بالای دو ماه سن دارد و هنگام تب احساس ناخوشایند و ناراحتی مانند بی‌خوابی، گریه مداوم و نخوردن غذا را تحمل می‌کند، ما می‌توانیم کودک را با استفاده از استامینوفن درمان کنیم. لازم است بدانیم که هدف درمان تب در کودکان، از بین بردن احساس ناخوشایند و ناآرامی کودک است و نه پایین آوردن دمای بدن.
برای آگاهی از میزان مصرف استامینوفن متناسب با وزن و سن کودک، حتما با داروساز و یا پزشک مشورت کنیم.
اقدامات دیگری که برای از بین بردن احساس ناخوشایند کودک می‌توانیم انجام دهیم:
- به کودک خود مایعات فراوان مانند آب و آبمیوه در مقادیر کم و دفعات زیاد بدهیم.
- با یک اسفنج که در آب ولرم قرار داشته است، بدن کودک را مرطوب کنیم.
- دستمال پارچه‌ای خنکی روی پیشانی و پشت گردن کودک قرار دهیم.
- از آسپرین برای کودکان و نوجوانان زیر 18 سال به هیچ وجه استفاده نکنیم.
تب به‌طور معمول در اکثر بیماری‌های ویروسی دو تا سه روز طول می‌کشد. در این مدت با از بین رفتن اثر داروی ضد تب، تب مجددا ایجاد می‌شود. در نتیجه، نیاز به استفاده مجدد داروی ضد تب وجود دارد. توجه داشته باشیم که تنها هنگامی که دوره بیماری ویروسی تمام شده باشد، تب از بین خواهد رفت و با قطع داروی ضد تب، تب مجدد ایجاد نمی‌شود. این موضوع معمولا بعد از روز چهارم اتفاق می‌افتد.
در صورت بروز تب در کودک چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت بروز هر یک از شرایط زیر حتما با پزشک تماس بگیریم:
- کودک ما کمتر از دو ماه سن داشته باشد.
- تب کودک ما بیش از سه روز ادامه داشته باشد.
- علائم دیگری در کودک ما ایجاد شده باشد، مانند:
- تنفس سریع و غیرعادی
- سرفه
- استفراغ
- اسهال
- ادرار کردن سخت و دردناک
- هنگامی که کودک به طور طبیعی به ما عکس‌العمل نشان نمی‌دهد.
- عدم تمایل به خوردن و آشامیدن
چه زمانی باید سریعا کودک خود را به علت تب به اورژانس برسانیم؟
در صورتی که حتی با یکی از شرایط زیر مواجه شدیم باید کودک خود را به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس برسانیم:
- کودک ما همراه با تب بسیار بی‌حال شده باشد و یا دارای علائم زیر باشد:
- سختی در بیدار شدن
- خشک شدن گردن
- اشکال در نفس کشیدن
- عدم توانایی نوشیدن مایعات
- گریه کردن بدون اشک
- خشک بودن پوشک بیش از 8 ساعت
- خشکی دهان با لب‌های ترک خورده
منابع: caringforkids, WebMed, Michigan Medicine
IR-0522-ABD-6685-WE
