کاهش و درمان کلسترول خون بالا

دیس‌لیپیدمی(Dyslipidemia) یکی از مهم‌ترین عوامل خطر بیماری‌های قلبی-عروقی است، با این وجود معمولاً علائم قابل‌توجهی ندارد. در این مطلب قصد داریم به تعریف کلسترول بالا، انواع، علل، روش‌های تشخیص و راهکارهای درمان آن بپردازیم.

کلسترول چیست؟

کلسترول یک ماده مومی شکل و چربی‌مانند است که در تمام سلول‌های بدن وجود دارد و خود بدن، آن را به میزان موردنیازش می‌سازد. علت این نیاز، ساختن هورمون‌ها، ویتامین D و بعضی موادی است که به هضم غذا کمک می‌کنند. ضمن این‌که کلسترول در مواد غذایی با منبع حیوانی مثل زرده تخم‌مرغ، گوشت و پنیر هم وجود دارد.

سطح بالای کلسترول در خون می‌تواند با سایر مواد موجود در خون ترکیب شده و به تشکیل پلاک (رسوب چربی) منجر شود. پلاک‌ها در دیواره شریان‌ها (سرخرگ‌ها‌) جمع می‌شوند. این تجمع به عنوان «آترواسکلروز» شناخته می‌شود و می‌تواند به بیماری عروق کرونر (عروق خون‌رسان به قلب) منجر شود، یعنی وضعیتی که در آن، این عروق تنگ یا حتی مسدود می‌شوند.

انواع کلسترول

لیپیدها(چربی‌ها) باید به پروتئین‌ها متصل شوند تا بتوانند در خون حرکت کنند. به ترکیب لیپید در کنار پروتئین، لیپوپروتئین گفته می‌شود.

کلسترول یک لیپید است و از راه خون و توسط لیپوپروتئین‌ها منتقل می‎شود. انواع مختلف لیپوپروتئین‌ها عبارتند از:

HDL

مخفف لیپوپروتئین با چگالی بالا (High-Density Lipoprotein) است و گاهی‌اوقات به آن «کلسترول خوب» می‌گویند چرا که کلسترول را از سایر قسمت‌های بدن به کبد برمی‌گرداند تا کبد از آن برای تهیه مواد مختلف از جمله صفرا استفاده کند.

LDL

مخفف لیپوپروتئین با چگالی کم (Low-Density Lipoprotein) است و گاهی اوقات به آن «کلسترول بد» می‌گویند، چرا که سطح بالای آن به ایجاد پلاک در شریان‌ها منجر می‌شود.

VLDL

مخفف لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم (Very Low-Density Lipoprotein) است. VLDL هم به تشکیل پلاک در شریان‌ها کمک می‌کند. اما VLDL و LDL متفاوتند. VLDL بیشتر تری‌گلیسیرید را حمل و LDL بیشتر کلسترول را منتقل می‌کند. VLDL بعد از خارج شدن تری‌گلیسرید به LDL تبدیل می‌شود.

چه عواملی، خطر ابتلا به کلسترول بالا را افزایش می‌دهند؟

سن

با افزایش سن، احتمال ابتلا به کلسترول بالا افزایش پیدا می‌کند.

جنسیت

در سنین 20 تا 39 سالگی، مردان بیشتر از زنان در معرض خطر ابتلا به کلسترول تام بالا قرار دارند. اما این خطر در زنان بعد از یائسگی بیشتر می‌شود، به این دلیل که با یائسگی سطح هورمون‌های زنانه که ممکن است از ابتلا به کلسترول بالا جلوگیری کنند، کاهش پیدا می‌کند.

سابقه خانوادگی و ژنتیک

داشتن سابقه خانوادگی کلسترول بالا، می‌تواند احتمال بروز این مشکل را افزایش بدهد. برای مثال، هیپرکلسترولمی خانوادگی (FH؛Familial Hypercholesterolemia) یک بیماری ارثی است که باعث سطح بسیار بالای کلسترول در خون می‌شود.

نژاد یا قومیت

بعضی از گروه‌های نژادی یا قومی ممکن است بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به کلسترول بالا قرار داشته باشند.

بعضی از بیماری‌ها

بیماری‌هایی مثل دیابت، بیماری مزمن کلیه، اچ‌آی‌وی (ایدز) و لوپوس، می‌توانند خطر ابتلا به کلسترول بالا را افزایش بدهند.

وزن

اضافه وزن یا چاقی سطح کلسترول را افزایش می‌دهد.

داروها

تعدادی از داروها می‌توانند سطح LDL را افزایش یا سطح HDL را کاهش بدهند، از جمله:

• استروئیدها
• بعضی از داروهای شیمی‌درمانی
• داروهای مورداستفاده بعد از پیوند عضو
• بعضی از داروهای درمان آکنه

سبک زندگی ناسالم

یکی از علت‌های بروز کلسترول بالا، سبک زندگی ناسالم است، از جمله:

• عادت‌های غذایی ناسالم، مثل مصرف مقدار زیادی چربی‌های اشباع. این چربی‌ها در گوشت قرمز، محصولات لبنی پرچرب، شکلات و بسیاری از غذاهای سرخ‌شده و فرآوری‌شده وجود دارند و مصرف بیش از حد آن‌ها می‌تواند سطح کلسترول بد (LDL) را افزایش بدهد.
• عدم فعالیت بدنی، زیاد نشستن و ورزش کم که باعث کاهش کلسترول خوب (HDL) می‌شوند.
• سیگار کشیدن، که کلسترول خوب را به‌ویژه در زنان کم کرده و کلسترول بد را افزایش می‌دهد.
• استرس که ممکن است سطح بعضی از هورمون‌ها مثل کورتیکواستروئیدها را افزایش داده و به این شکل باعث شود در بدن کلسترول بیشتری ساخته شود.
• مصرف بیش از حد الکل، که می‌تواند سطح کلسترول را افزایش بدهد.

کلسترول بالا به چه مشکلاتی منجر می‌شود؟

کلسترول بالای تشخیص داده نشده یا درمان نشده می‌تواند به حوادث قلبی-عروقی منجر شود.

اگر رسوبات زیادی از چربی در شریان‌های ما تشکیل شوند، ممکن است بخشی از این پلاک جدا شود. این مسئله می‌تواند باعث ایجاد لخته خون در سطح پلاک شود. اگر این لخته بزرگ شود، می‌تواند جریان خون در شریان کرونر را تا حدی یا به‌طور کامل مسدود کند. اگر جریان خون غنی از اکسیژن به عضله قلب ما کم یا مسدود شود، می‌تواند باعث آنژین (درد قفسه سینه) یا حمله قلبی شود.

تجمع پلاک همچنین می‌تواند در سایر شریان‌های بدن، از جمله شریان‌هایی که خون غنی از اکسیژن را به مغز و اندام‌ها می‌رسانند، اتفاق بیفتد که این مسئله می‌تواند به مشکلاتی مثل بیماری شریان کاروتید، سکته مغزی و بیماری شریان‌های محیطی منجر شود.

کلسترول بالا چگونه تشخیص داده می شود؟

کلسترول بالا معمولاً هیچ علامت یا نشانه‌ای ندارد، اما آزمایش خون می‌تواند سطح کلسترول را اندازه گیری کند. زمان شروع و فواصل بین آزمایش‌ها به سن، عوامل خطر و سابقه خانوادگی ما بستگی دارند و توسط پزشک معالج مشخص می‌شوند.

معمولاً در آزمایش خون، بررسی موارد زیر برای تشخیص اختلال در سطوح چربی خو  صورت می‌گیرد:

• کلسترول تام
• کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL)
• کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL)
• تری‌گلیسیرید

کلسترول بالا چه درمانی دارد؟

تغییر سبک زندگی از جمله پیروی از برنامه غذایی سالم برای قلب، کنترل وزن و داشتن فعالیت بدنی، می‌تواند در کاهش سطح کلسترول خون تاثیرگذار باشد. اگر تغییر سبک زندگی به تنهایی برای کاهش کلسترول کافی نباشد، ممکن است به مصرف دارو هم نیاز پیدا کنیم. انواع مختلفی از داروهای کاهش‌دهنده کلسترول وجود دارند، از جمله استاتین‌ها. فراموش نکنیم اگر پزشک معالج ما دارویی برای کاهش کلسترول تجویز کند، همچنان لازم است به سبک زندگی سالم پایبند بمانیم. به علاوه، درصورت تجویز پزشک، داروهای کاهنده چربی خون، باید به‌‌شکل منظم و تا پایان عمر مورداستفاده قرار بگیرند.

چگونه می‌توانیم با رژیم غذایی کلسترول را کاهش دهیم؟

تغییر سبک زندگی در راستای سلامت قلب، شامل رژیم غذایی برای کاهش کلسترول هم می‌شود. از جمله کارهای موثر در جهت داشتن رژیم غذایی سالم‌تر می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

محدود کردن مصرف غذاهای حاوی کلسترول

به طورکلی لازم است مصرف چربی به‌ویژه چربی‌های اشباع را محدود کنیم. بیشتر از بیست‌وپنج تا سی‌وپنج درصد کالری روزانه ما نباید از چربی‌های رژیم غذایی تامین شود و میزان کالری دریافتی با منبع چربی‌های اشباع، باید کمتر از هفت درصد باشد.

چربی اشباع، بیشتر از هر چیز دیگری در رژیم غذایی، می تواند سطح کلسترول بد را افزایش بدهد و در بعضی از گوشت‌ها، محصولات لبنی، شکلات، غذاهای سرخ‌شده و فرآوری‌شده وجود دارد.

اگر می‌خواهیم کلسترول خود را کاهش بدهیم، باید میزان کلسترول مصرفی ما کمتر از دویست میلی‌گرم در روز باشد. کلسترول در غذاهای حیوانی مثل جگر و سایر احشاء، زرده تخم‌مرغ، میگو و لبنیات پرچرب وجود دارد.

توصیه می‌شود به جای چربی‌های اشباع، غذاهایی با چربی‌های سالم‌تر، مثل گوشت بدون چربی، آجیل و روغن‌های غیراشباع مثل روغن کانولا و زیتون را انتخاب کنیم.

مصرف مقدار زیادی فیبر محلول

فیبر محلول به جلوگیری از جذب کلسترول توسط دستگاه گوارش کمک می‌کند. غذاهای سرشار از فیبر محلول عبارتند از:

• غلات کامل مثل بلغور، جو دوسر و سبوس جو دوسر
• میوه هایی مثل سیب، موز، پرتقال و گلابی
• حبوبات مثل لوبیا چشم بلبلی، عدس، نخود، نخود سیاه

استفاده از غذاهای حاوی اسیدهای چرب امگا3

پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مصرف امگا 3 ممکن است خطر حمله قلبی را کم کند. اسیدهای چرب امگا‌3 را می توان در موارد زیر یافت:

• ماهی‌هایی مثل سالمون
• منابع گیاهی مثل گردو، بذر کتان، دانه چیا و روغن‌های کانولا و سویا

پرهیز از مصرف الکل

الکل با افزایش کالری دریافتی بدن، به افزایش وزن منجر می‌شود و اضافه وزن می‌تواند سطح LDL را افزایش و سطح HDL را کم کند. مصرف الکل همچنین می‌تواند با افزایش فشار خون و سطح تری‌‌گلیسرید، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را بیشتر کند.

به‌طور کلی، باتوجه به اهمیت رژیم غذایی، می‌توانیم با بررسی برچسب‌های بسته‌های غذایی، متوجه شویم چه مقدار چربی، چربی اشباع، کلسترول، فیبر و سدیم در غذاهایی که مصرف می‌کنیم، وجود دارد. به این ترتیب این امکان برای ما فراهم می‌شود که با انتخاب غذاهای سالم‌تر، به کاهش سطح کلسترول و بهبود سلامت کلی خود کمک کنیم.

IR-0627-ABD-3796-AS

منابع:

1. https://medlineplus.gov/
2. https://medlineplus.gov/