زخم گوارشی هرسال چهار میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این مطلب به این بیماری، علل، تشخیص و راهکارهای درمانی آن می‌پردازیم.

زخم گوارشی چیست؟

زخم‌های‌ گوارشی یا اولسر پپتیک (Peptic Ulcer Disease) زخم‌های باز در قسمت فوقانی دستگاه گوارشند که می‌توانند به درد یا ناراحتی معده و خونریزی داخلی منجر شوند.

دو نوع زخم گوارشی وجود دارد:

زخم معده: که در پوشش داخلی معده به‌وجود می‌آید.

زخم دوازدهه: که در پوشش داخلی دوازدهه (اثنی‌عشر یا قسمت ابتدایی روده کوچک) ایجاد می‌شود.

علل ایجاد زخم‌ گوارشی

زخم‌های گوارشی زمانی به وجود می‌آیند که اسید معده پوشش دستگاه گوارش را دچار فرسایش کند. این مسئله زمانی اتفاق می‌افتد که اسید اضافی تولید بشود، یا لایه محافظ مخاط روی پوشش دستگاه گوارش آسیب ببیند و این پوشش را بیشتر در معرض آسیب قرار بدهد.

زخم‌های گوارشی دو دلیل عمده دارند: عفونت باکتریایی و استفاده از مسکن‌هایی به نام داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs).

عفونت هلیکوباکترپیلوری

هلیکوباکترپیلوری نوعی باکتری بسیار شایع است که در معده زندگی می‌کند و بر اساس بعضی داده‌ها، در حدود پنجاه‌درصد از جمعیت جهان وجود دارد.

بیشتر افراد مبتلا به هلیکوباکترپیلوری به زخم‌های گوارشی مبتلا نمی‌شوند، اما بعضی از آن‌ها به این مشکل دچار می‌شوند.

هلیکوباکترپیلوری با ایجاد مشکلات زیر می‌تواند به ایجاد زخم گوارشی منجر شود:

  • افزایش میزان اسید معده
  • ایجاد التهاب در پوشش داخلی دستگاه گوارش
  • ایجاد آسیب در لایه مخاطی محافظ پوشش دستگاه گوارش

داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی

استفاده از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDها) هم می‌تواند باعث ایجاد زخم‌های گوارشی در بعضی افراد شود. این داروها معمولا برای تسکین درد و کاهش التهاب استفاده می‌شوند.

داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی می‌توانند باعث آسیب به پوشش معده یا روده شوند و آن را در برابر آسیب ناشی از اسید معده حساس‌تر کنند. در بعضی افراد، این آسیب می تواند باعث ایجاد زخم شود. خطر تشکیل زخم به عوامل متعددی از جمله نوع NSAID، دوز و مدت مصرف آن بستگی دارد.

چه عواملی احتمال ابتلا به زخم گوارشی را افزایش می‌دهند؟

همه مواردِ زخم‌های گوارشی به دلیل ابتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری یا مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی پیش نمی‌آیند؛ سایر عواملی که احتمال ابتلا به زخم‌های گوارشی را افزایش می‌دهند عبارتند از:

ژنتیک: به نظر می‌رسد ژنتیک در بروز زخم‌های گوارشی نقش داشته باشد، مطالعات نشان داده‌اند که ابتلای یکی از اعضای خانواده به زخم‌های گوارشی احتمال ابتلا به این بیماری را در ما بیشتر می‌کند.

سیگار کشیدن: افرادی که سیگار می‌کشند بیشتر از افراد غیرسیگاری در معرض ابتلا به زخم‌های گوارشی قرار دارند.

استرس: نقش استرس روانی در ایجاد زخم مورد بحث است. شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند عواملی مثل استرس، اضطراب و افسردگی ممکن است در ایجاد زخم‌ها و همین‌طور اختلال در روند بهبودی و افزایش عود آن‌ها نقش داشته باشند.

علائم زخم گوارشی

بعضی افراد مبتلا به زخم‌های گوارشی هیچ علامتی ندارند، اما افراد دارای علائم، ممکن است هرکدام از علائم زیر را تجربه کنند:

  • درد یا ناراحتی معده یا بالای شکم
  • احساس سیری زودهنگام زمان غذا خوردن
  • تهوع
  • استفراغ (در موارد شدید ممکن است خون در استفراغ وجود داشته باشد)
  • مدفوع سیاه یا قیرمانند

زخم اثنی‌عشر معمولاً باعث ایجاد درد شکمی می‌شود که چند ساعت بعد از خوردن غذا (در بیشتر موارد در طول شب) ایجاد می‌شود.

تشخیص زخم‌گوارشی

توجه داشته باشیم بسیاری از علائم زخم‌های گوارشی می‌توانند ناشی از شرایط دیگری، از جمله ریفلاکس اسید یا سنگ کیسه صفرا باشند. پزشک برای تشخیص زخم‌گوارشی، سابقه پزشکی و علائم ما را بررسی می‌کند و می‌تواند آزمایش‌هایی را هم به این منظور انجام دهد. از جمله:

آندوسکوپی فوقانی

آندوسکوپی فوقانی روشی است که در آن پزشک یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر را از راه دهان به سمت مری، معده و قسمت ابتدایی روده بزرگ پیش می‌برد. این لوله در انتهایش چراغ و یک دوربین کوچک دارد و تصاویری را از داخل دستگاه گوارش روی یک مانیتور فراهم می‌کند.

زخم‌ها در بیشتر موارد با آندوسکوپی فوقانی قابل‌تشخیصند. در این آزمایش همچنین می‌توان نمونه کوچکی از بافت دستگاه گوارش را برداشت (بیوپسی) و از نظر وجود سلول‌های ‌غیرطبیعی، سرطان یا عفونت هلیکوباکترپیلوری بررسی کرد.

آزمایش هلیکوباکترپیلوری

هر فردی با تشخیص قطعی زخم گوارشی لازم است از نظر عفونت هلیکوباکترپیلوری آزمایش شود تا در صورت وجود عفونت درمان شود. در افرادی که بیوپسی انجام داده‌اند، می‌توان از بررسی نمونه برای تشخیص عفونت هلیکوباکترپیلوری استفاده کرد. در افرادی که بیوپسی انجام نداده‌اند می‌توان از آزمایش تنفسی اوره یا نمونه مدفوع برای بررسی عفونت هلیکوباکترپیلوری استفاده کرد.

درمان زخم گوارشی

دوره دقیق درمان زخم‌های گوارشی به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. بیشتر زخم‌ها با دارو قابل درمانند. ضمن این‌که پزشک ما ابتدا سعی می‌کند تعیین کند که چه عاملی باعث ایجاد زخم شده است، چرا که بعضی علل (مثل عفونت هلیکوباکترپیلوری) باید درمان شوند تا زخم بهبود یابد و عود نکند.

برای درمان همه زخم‌ها استفاده از مهارکننده‌های پمپ پروتون (یک دسته از داروهایی که تولید اسید معده را سرکوب می‌کنند) لازم است. مدت درمان با یک داروی مهارکننده پمپ پروتون به نوع و شدت زخم و نیز این مساله بستگی دارد که آیا عفونت هلیکوباکترپیلوری وجود دارد یا نه.

درمان عفونت هلیکوباکترپیلوری: عفونت هلیکوباکترپیلوری با تجویز چند دارو درمان می‌شود؛ این داروها معمولاً شامل حداقل دو آنتی‌بیوتیک (برای از بین بردن باکتری‌) و یک مهارکننده پمپ پروتون (برای سرکوب اسید معده) می‌شوند. درمان هلیکوباکترپیلوری معمولاً دو هفته طول می‌کشد.

درمان زخم‌هایی که به دلیل هلیکوباکترپیلوری ایجاد نشده‌اند: اگر دچار زخم گوارشی باشیم اما آزمایش هلیکوباکترپیلوری منفی باشد، پزشک ما همچنان یک داروی سرکوب‌کننده اسید را برای کمک به بهبود زخم تجویز می‌کند. این دارو معمولاً یک مهارکننده پمپ پروتون خواهد بود.

همواره مهم است که تمام داروها را طبق دستور پزشک مصرف و دوره درمان را کامل کنیم.

متوقف کردن مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی: اگر از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDها) استفاده می‌کنیم، ممکن است پزشک به ما توصیه کند که مصرف آن‌ها را متوقف کنیم یا از یک NSAID دیگر که برای معده و روده ما ایمن‌تر است استفاده کنیم. همچنین ممکن است پزشک برای کاهش درد داروهای دیگری را به جای NSAIDها توصیه کند. اگر قطع مصرف NSAID امکان‌پذیر نباشد، احتمالاً تا زمانی که از آن استفاده می‌کنیم، باید به مصرف داروی مهارکننده پمپ پروتون هم ادامه بدهیم؛ این امر به محافظت از پوشش دستگاه گوارش ما کمک می‌کند و خطر خونریزی را کم می‌کند.

عوارض زخم‌های گوارشی 

اگرچه بیشتر زخم‌های گوارشی با درمان به طور کامل بهبود پیدا می‌کنند، اما گاهی اوقات می‌توانند منجر به عوارض جدی شوند. میزان خطر این عوارض به علت زمینه‌ای زخم، اندازه و محل آن و همین‌طور سن و وضعیت کلی سلامت فرد بستگی دارد. این عوارض احتمالی عبارتند از:

  • از دست‌دادن میزان زیادی خون
  • انسداد خروجی معده (بخشی که به روده کوچک منتهی می‌شود)
  • سوراخ‌شدن دیواره معده یا روده

نکته پایانی این که با رعایت نکاتی مثل مشورت با پزشک معالج یا داروساز خود در صورت مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و ایجاد چند تغییر در سبک زندگی از جمله اجتناب از مصرف دخانیات و الکل می‌توانیم به پیشگیری از ابتلا به زخم‌های گوارشی کمک کنیم.

منابع: doi, uptodate, medlineplus

IR-0427-ABD-3444-AS