دردی که از شکم به قفسه سینه وارد می‌شود، مزه تلخی که از گلو به دهان برمی‌گردد، سوزش سر دل، تلخی گلو یا سرفه، همه علائم ریفلاکس معده هستند که بیشتر ما به نوعی آن را تجربه کرده‌ایم. با این‌حال، بعضی افراد به صورت مداوم چنین علائمی را تجربه می‌کنند.
در این مطلب می‌خواهیم از ریفلاکس معده و علائم آن صحبت کنیم و ببینیم چه روش‌هایی برای درمان ریفلاکس معده وجود دارد.
ریفلاکس معده چیست؟
ریفلاکس معده زمانی رخ می‌دهد که اسید و سایر محتویات درون معده از دریچه پایینی مری به مری باز می‌گردند. دریچه پایین مری دریچه‌ای عضلانی به‌شکل حلقه است که در انتهای مری و ابتدای معده قرار دارد.
با باز شدن این دریچه، غذای بلعیده‌شده از انتهای مری وارد معده می‌شود. پس از ورود غذا به معده، این دریچه بسته می‌شود تا از بازگشت غذا به درون مری جلوگیری کند. زمانی که این دریچه ضعیف شده یا آسیب دیده باشد ممکن است به‌درستی عمل نکند. همین موضوع باعث ریفلاکس معده می‌شود..
پزشکان بر این باورند که اگر علائم ریفلاکس معده بیش از دو‌بار در هفته اتفاق بیفتد، به احتمال زیاد فرد به این بیماری مبتلاست.
بیماری ریفلاکس را می‌توان به انواع گوناگون تقسیم‌بندی کرد.
در ریفلاکس کلاسیک به طور معمول محتویات معده فقط در مری بالا می‌آیند و به حلق نمی‌رسند. علائم ریفلاکس کلاسیک همانگونه که در نوشتارهای پیشین به آنها اشاره کردیم بیشتر به صورت سوزش سردل (سوزش معده) بروز می‌کنند.
نگاهی به علائم ریفلاکس معده
علائم ریفلاکس معده برحسب اندام و عضوی که تحت تأثیر اسید معده قرار می‌گیرد، متفاوت است. همه انسان‌ها علائم یکسانی را تجربه نمی‌کنند. علائم ریفلاکس معده از خفیف به شدید دسته‌بندی می‌شوند و معمولاً بعد از خوردن غذا (به‌خصوص غذای تند یا چرب) و هنگام دراز کشیدن یا خم شدن بروز پیدا می‌کنند.
از علائم ریفلاکس معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد یا سوزش سر دل که با احساس سوزش در قفسه سینه همراه است؛ این سوزش ممکن است به گلو نیز برسد.
- احساس مزه تلخ یا ترش در گلو. در برخی موارد ممکن است بخشی از غذا یا مایع موجود در معده نیز به دهان بازگردد.
- سوء هاضمه که با درد و ناراحتی در بالای شکم همراه است. احساس ناراحتی معده، داشتن حالت تهوع و استفراغ و احساس سیری آزاردهنده از علائم سوء هاضمه است.
- در برخی از موارد، اشکال در بلع که حتی گاهی در تنفس فرد اختلال ایجاد می‌کند.
- گلو درد، سکسکه شدید یا استفراغ.
اگر با علائم و نشانه‌های بالا آشنا هستید و یا هر از گاهی آنها را تجربه می‌کنید، بهتر است هرچه سریع‌تر به پزشک معالج خود مراجعه کنید.
تغییر صدا در اثر ریفلاکس
افراد زیادی به ریفلاکس مبتلا هستند. در این افراد، محتویات معده رو به عقب و در خلاف جهت طبیعی، حتی تا گلو حرکت می‌کنند. وقتی با این حرکتِ برعکس، محتویات معده به گلو می‌رسد به آن ریفلاکس حنجره‌ای-حلقی گفته می‌شود.
ترشحات معده سرشار از اسید و آنزیم‌هایی است که برای هضم غذا در معده به آنها نیاز داریم. طبیعی است که این مواد در هر جایی غیر از معده و روده باعث آسیب به بافت آن قسمت (گلو و حنجره) می‌شود.
علت تغییر صدا در ریفلاکس
همانگونه که گفتیم در ریفلاکس حنجره‌ای-حلقی، ترشحات معده به تارهای صوتی و حنجره صدمه وارد کرده و حنجره را ملتهب می‌کنند. به التهاب حنجره، لارنژیت گفته می‌شود و در این مورد، نام لارنژیتِ ریفلاکس به آن اطلاق می‌گردد.
علائم ریفلاکس حنجره‌ای-حلقی
علائم ریفلاکس حنجره‌ای-حلقی بیشتر به شکل زیر است:
- صاف کردن سینه (شبیه سرفه‌های کوتاه) به صورت مکرر
- احساس یک توده در گلو
- خشن شدن صدا (تغییر صدا)
- سرفه
- سوزش گلو
- ترشحات تنفسی بیشتر
- احساس مزه تلخ یا ترش در دهان
- تشدید علائم صوتی با خوردن غذاهای پُر ادویه
دقت کنیم که علائم ناشی از ریفلاکس حنجره‌ای-حلقی بسیار شبیه سایر بیماری‌های حلق و حنجره است. پیشنهاد می‌شود برای اطمینان از علت این مشکل، با یک دکتر گوش و حلق و بینی همزمان با پزشک متخصص داخلی یا پزشک عمومی مشورت کنیم.
چرا سوزش معده در ریفلاکس حنجره‌ای-حلقی کمتر است؟
افراد مبتلا به ریفلاکس حنجره‌ای-حلقی کمتر ممکن است از سوزش معده شکایت کنند. سوزش سردل به علت برگشت محتویات معده به مری و ایجاد التهاب در دیواره مری بروز می‌یابد. این بیماری، ریفلاکس کلاسیک یا ریفلاکس معده-مری نامیده شده است.
با وجود اینکه می‌دانیم محتویات معده برای رسیدن به حلق از مری عبور می‌کنند، به درستی مشخص نیست چرا افراد مبتلا به ریفلاکس حنجره‌ای-حلقی کمتر دچار سوزش معده می‌شوند.
تشخیص لارنژیت ریفلاکس
اطلاعاتی که خودمان در طول بیماری جمع‌آوری کرده‌ایم و نتایج معاینات و آزمایش‌ها توسط پزشک می‌تواند تشخیص لارنژیت ریفلاکس را در ما قطعی کند.
- شرح حال
اگر متوجه شده‌ایم که تغییر صدا در ابتدای بامداد و پس از هر وعده غذایی بدتر می‌شود، احتمال التهاب حنجره و تارهای صوتی به دلیل برگشت محتویات معده تا حلق بیشتر خواهد شد.
- شدت علائم
به طور معمول پزشک درباره شدت علائم از ما می‌پرسد. اگر شدت علائم زیاد باشد، معمولا بیشتر وجود لارنژیت ریفلاکس را مطرح می‌کند.
- اندازه‌گیری سطح اسید مری و معده
در صورت تداوم یا شدت علائم لارنژیت ریفلاکس، پزشک ممکن است پایش سطح اسید معده و مری روده را درخواست نماید. این کار با کمک یک دستگاه مخصوص سطح اسید حلق را اندازه‌گیری می‌کند.
درمان تغییر صدای ناشی از ریفلاکس
برای مداوای موفق لارنژیت ریفلاکس انجام کارهای زیر ضروری است:
- داروهای تجویزشده توسط پزشک را به میزان توصیه‌شده مصرف نماییم.
- دوره درمان را تا انتها ادامه دهیم. اگر در طول درمان به مشکلی برخورد کردیم دوباره با پزشک معالج مشورت کنیم تا مشکل حل شود.
- داروها را به صورت منظم و در موعد مقرر صرف کنیم.
- پزشک معالج برای کاهش برگشت اسید معده به حلق توصیه‌هایی می‌کند که باید آنها را جدی بگیریم.
- به طور منظم و در زمان‌های مقرر برای پیگیری نتایج درمان به پزشک معالج مراجعه کنیم.
تشخیص بیماری ریفلاکس معده
همان‌طور که اشاره کردیم، علائم بالا، مخصوصاً سوزش سر دل، نشانه‌های خوبی برای تشخیص ریفلاکس معده هستند. اگر پزشک معالج به ریفلاکس معده مشکوک شود، پیش از تشخیص و تأیید از بیمار می‌خواهد تا بعضی معاینات و آزمایش‌های مرتبط را انجام دهد.
پزشک معالج ممکن است از یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر جهت تشخیص ریفلاکس معده استفاده کند:
- بلع محلول حاوی ماده باریوم: در حالت عادی تصویربرداری از دستگاه گوارش امکان‌پذیر نیست. نوشیدن محلولی حاوی ماده باریوم این امکان را فراهم می‌کند که بتوانیم از دستگاه گوارش عکس‌برداری کنیم. از این روش برای تشخیص ریفلاکس معده استفاده می‌شود.
- آندوسکوپی: یک لوله انعطاف‌پذیر به همراه یک دوربین کوچک جهت بررسی و نمونه‌برداری (در صورت نیاز) به درون مری فرستاده می‌شود.
- نظارت بر pH مری: یک قطعه pHسنج درون مری کار گذاشته می‌شود تا ورود اسید معده به مری را بررسی کند.
- فشارسنجی مری: یک لوله انعطاف‌پذیر به درون مری فرستاده می‌شود تا قدرت عضله‌های موجود در مری را اندازه‌گیری کند.
برای درمان ریفلاکس معده باید چه کار کرد؟
یکی از موثرترین روش‌های پیشگیری و درمان ریفلاکس معده، تغییر سبک زندگی و اصلاح رژیم غذایی است. برخی از نکاتی که باید در درمان ریفلاکس معده به خاطر داشته باشید، عبارتند از:
- سیگار را ترک کنید.
- وعده‌های غذایی خود را کوچک کنید.
- پس از خوردن غذا بلافاصله دراز نکشید.
- پس از خوردن غذا آدامس بجوید.
- از خوردن و نوشیدن خوراکی‌هایی که علائم ریفلاکس معده را تشدید می‌کنند، بپرهیزید.
- لباس و کمربند تنگ نپوشید.
- اگر اضافه وزن دارید، بهتر است به فکر کاهش آن باشید.
در‌‌صورتی که رعایت موارد فوق کارساز نبود، ممکن است پزشک معالج جهت درمان ریفلاکس معده دارو تجویز کند.
درمان خانگی کاهش ریفلاکس اسید معده و تغییر صدای ناشی از ریفلاکس
گاهی به دنبال یک سرماخوردگی، چند روزی صدایمان خش‌دار می‌شود یا گلو درد داریم. اما اگر این علائم را بدون سرماخوردگی و برای چندین روز تجربه کردیم، شاید مشکل مربوط به دریچه بالای معده ماست و به عبارت دیگر به ریفلاکس معده مبتلا هستیم. دریچه بالای معده، عبور غذا از مری به معده را کنترل می‌کند و اگر به‌خوبی بسته نشود، باعث برگشت اسید معده و محتویات معده به مری و گاهی حتی تا دهان می‌گردد. به این حرکت رو به عقب اسید معده (خلاف جهت طبیعی حرکت محتویات معده)، بازگشت اسید معده یا ریفلاکس معده گفته می‌شود.
سوزش سردل یا بالای شکم (یا به اصطلاح درد معده) از شایع‌ترین علائم ریفلاکس معده است.
اگر هر کدام از شرایط زیر در معده و مری پیش بیایند، ممکن است باعث ایجاد یا بدتر شدن ریفلاکس معده شوند:
- پاکسازی ضعیف و غیرموثر غذا و اسید معده از سطح مری
- تولید اسید زیاد در معده
- تاخیر در تخلیه محتویات معده
ما با ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی یا به عبارت دیگر با برخی روش‌های درمان خانگی ریفلاکس معده، در کنار داروهایی که پزشک متخصص داخلی گوارش برای ما تجویز می‌کند، می‌توانیم به بهبود ریفلاکس معده و کاهش علائم خود کمک کنیم.
در زیر با این روش‌های درمان خانگی ریفلاکس معده آشنا می‌شویم:
آهسته و پیوسته خوردن
هر چه معده در یک وعده بیشتر پر شود، احتمال ریفلاکس معده و شدت علائم بیشتر است. اگر خود را عادت دهیم که به جای سه وعده غذا با مقدار زیاد، وعده‌های بیشتری و هر بار در حجم کم غذا بخوریم، معده کمتر پر می‌شود و علائم ریفلاکس معده کاهش می‌یابد.
پرهیز از برخی غذاها
برخی موادغذایی ریفلاکس معده را تحریک می‌کنند، مانند غذاهای چرب، غذاهای تند و پرادویه، گوجه‌فرنگی، نعنا، پیاز، سیر، قهوه، چای، شکلات، نوشابه گازدار و نوشیدنی‌های الکلی. اگر این غذاها را مرتباً میل می‌کنیم، بهتر است بررسی کنیم که آیا علائم ریفلاکس معده با خوردن برخی از این غذاها ارتباط دارد یا نه. به این منظور، از خوردن کل این غذاها برای مدت یک هفته پرهیز کنیم و سپس یکی یکی خوردن آنها را آغاز کنیم، مثلا هفته اول چای، هفته دوم پیاز و به همین ترتیب. دقت کنیم که با افزودن کدامیک از این غذاها به برنامه غذایی علائم ریفلاکس معده بدتر می‌شود. به احتمال زیاد، قطع کردن مصرف غذای تشدیدکننده علائم ریفلاکس معده، تاثیر زیادی در بهبود علائم ما خواهد داشت.
نوشابه گازدار ممنوع
نوشیدن مایعات گازدار باعث برگشت گاز از معده و دفع گاز از راه دهان می‌شود. برگشت گاز از معده با برگشت مقداری اسید همراه است. بنابراین بهتر است به جای نوشابه گازدار آب بنوشیم.
ایستادن پس از صرف غذا
وقتی در حالت ایستاده یا حتی نشسته هستیم، جاذبه زمین اسید معده را در جای خود یعنی در معده نگه می‌دارد. بهتر است طوری برنامه‌ریزی کنیم که سه ساعت پیش از رفتن به تختخواب، صرف غذا پایان یافته باشد. به عبارت دیگر، دراز کشیدن بعد از ناهار و صرف دیرهنگام شام، علائم ریفلاکس معده را بدتر می‌کند.
اجتناب از حرکات سریع پس از صرف غذا
بهتر است چند ساعت پس از صرف غذا حرکات سریع و شدید نداشته باشیم. پیاده‌روی پس از صرف غذا مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما حرکات ورزشی سریع یا شدید به‌خصوص حرکاتی که با خم شدن به جلو همراه هستند، در فاصله یکی دو ساعت پس از غذا باعث تشدید ریفلاکس معده می‌شوند.
خوابیدن شیب‌دار
اگر سرِ ما حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر بالاتر از پاها باشد، جاذبه زمین از ریفلاکس اسید معده و علائم آن کم می‌کند. به این منظور باید پایه تخت در بخش فوقانی که سر قرار می‌گیرد، بلندتر از پایه پایینی باشد. استفاده از بالش بیشتر مفید نیست و باید شیب در کل تخت یا حداقل نیمه فوقانی تخت برقرار شود.
رهایی از اضافه وزن
افزایش وزن باعث می‌شود عضلات و اعضای مجاور معده در فواصل تازه‌ای از هم قرار گیرند؛ در نتیجه، وضعیت طبیعی دریچه بالایی معده به هم بخورد و بسته ماندن این دریچه دشوارتر شود. اگر اضافه وزن داریم، با کاهش وزن می‌توانیم به کنترل علائم ریفلاکس معده بسیار کمک کنیم.
استرس
فشار روانی زیاد و عصبی و نگران بودن در بیشتر مردم ترشح اسید معده را افزایش می‌دهد.
ترک دخانیات
برای بهبود ریفلاکس معده اگر سیگار یا قلیان می‌کشیم، آنها را کنار بگذاریم. نیکوتین باعث باز ماندن دریچه فوقانی معده می‌شود.
چک کردن داروها
برخی داروها مانند داروهای حاوی استروژن که به زنان پس از یائسگی تجویز می‌شود باعث شل شدن دریچه فوقانی معده می‌شود. همچنین برخی داروها مانند داروهای رفع پوکی استخوان باعث التهاب و آسیب به مری می‌شوند. بنابراین برای آگاهی از تاثیر داروها روی ریفلاکس معده با پزشک معالج مشورت کنیم.
منبع: Harvard University
IR-1021-ABD-6111-WE
پرسش و پاسخ
روزه گرفتن واسه کسی که ریفلاکس داره و ورم معده داره، ضرر داره؟؟؟
درود.
در صورتی كه فقط مبتلا به ریفلاكس معده هستید و بيماری گوارشی ديگری نداريد، می توانيد با مصرف داروهای مهار كننده اسيد معده (كه برای ریفلاكس تجويز می شوند) قبل از وعده سحر و افطار، علايم ریفلاكس خود را كنترل كنيد و به راحتی روزه بگيريد. در صورتی كه همزمان مبتلا به ورم معده هم هستید و داروهای ديگری غير از داروهای مهاركننده اسيد معده مصرف می كنيد (مانند آنتی بيوتيک ها و …) بايد حتما با پزشک خود مشورت كنيد تا در صورت امكان و بر اساس داروی شما، طريقه مصرف آن را در مدت روزه داری را برای شما توضيح دهند.
سلام دکتر بنده با استنشاق گاز جوهر و نمک و ضد عفونی کننده ها دچار رفلاکس شدید شدم بطوری که شبها نشسته میخوابم لطفا منو راهنمایی کنید ممنون
درود. برای بهبود ریفلاکس از نوشیدن نوشیدنی‌های حاوی کافئین و الکل پرهیز نمایید، از خوردن غذاهای تند و پرادویه یا بسیار ترش دوری کنید، لباس تنگ نپوشید و تا مدت کوتاهی پس از غذا دراز نکشید. اما یکی از نکات بسیار مهم که در مشکلات گوارشی نقش پررنگی ایفا می‌کند استرس است. مشورت با یک پزشک متخصص داخلی گوارش یا یک دکتر داروساز می‌تواند به شما بیشتر کمک کند.
آیا برای نفخ شدید معده و روده دستور العملی دارید؟
نفخ معده و روده دلایل متعددی دارد.مانند تند غذا خوردن، نوشیدن مایعات گازدار، خوردن مواد نفاخ مانند سبزیجات و حبوبات. ولی نفخ شکم می تواند علامت بعضی از بیماری های جدی نیز باشد.در صورت رعایت موارد فوق و عدم رفع علایم به یک متخصص داخلی مراجعه کنید.
من ابتدای خوابیدن، سرفه می‌کنم، اما در طول روز و فعالیت، سرفه ندارم. آیا سرفه قبل از خواب نشانه رفلکس معده می‌تواند باشد؟
بله. یکی از علل سرفه مزمن رفلاکس معده است. در صورت عدم پاسخ سرفه به درمان های ضدسرفه معمول حتما بررسی رفلاکس معده باید انجام شود.
اگر فرد بیمار همزمان هم به ریفلاکس معده و هم به ورم معده و نفخ شدید دچار باشد چه کاری باید بکند و آیا درمانی برای آن هست یا خیر؟
درمان رفلاکس و نفخ شدید بیشتر از اینکه به مصرف دارو وابسته باشد به عادات غذایی ما مربوط می‌شود. لازم است همزمان با مصرف دارو نکاتی مانند: عدم مصرف بیش از حد چای، نکشیدن سیگار، نخورد غذاهای تند، عدم آشامیدن مایعات زیاد همراه غذا و نخوردن مواد نفاخ مانند سبزیجات و حبوبات را حتما درنظر داشت. در صورت عدم کاهش علایم به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید.