همه‌چیز درباره عفونت هلیکوباکترپیلوری (باکتری معده)

عفونت هلیکوباکترپیلوری یک عفونت شایع است که می‌تواند در بعضی از افراد با عوارضی مثل زخم معده همراه باشد. در این مطلب به بررسی بیشتر این عفونت، عوارض احتمالی آن و همین‌طور روش‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم.

هلیکوباکترپیلوری (باکتری معده) چیست؟

هلیکوباکترپیلوری (‌Helicobacter pylori) که آن را با نام H. pylori هم می‌شناسیم، یک باکتری است که معمولاً در معده وجود دارد و تقریباً در معده نیمی از جمعیت جهان دیده می‌شود.

بیشتر افراد آلوده به هلیکوباکترپیلوری هیچ علامتی ندارند و هیچ‌وقت دچار مشکل نخواهند شد. با این وجود، هلیکوباکترپیلوری می‌تواند بعضی مشکلات گوارشی، مثل زخم گوارشی و با شیوع کمتر، سرطان معده را ایجاد کند، مشخص نیست که چرا بعضی از افراد مبتلا به هلیکوباکترپیلوری به این اختلالات مبتلا می‌شوند و بعضی دیگر نه.

علت عفونت هلیکوباکترپیلوری (باکتری معده) چیست؟

عفونت هلیکوباکترپیلوری زمانی پیش می‌آید که این باکتری معده ما را آلوده کند.

در کشورهای توسعه‌یافته، عفونت با هلیکوباکترپیلوری در دوران کودکی غیرمعمول و در بزرگسالی شایع‌تر است. اما، در کشورهایی با منابع محدود، بیشتر کودکان پیش از سن ده‌ سالگی به عفونت هلیکوباکترپیلوری مبتلا می‌شوند.

هلیکوباکترپیلوری (باکتری معده) چگونه منتقل می‌شود؟

احتمالاً هلیکوباکترپیلوری با مصرف غذا یا آب آلوده به این میکروب انتقال پیدا می‌کند؛ این میکروب در مدفوع افراد مبتلا وجود دارد و مصرف غذا یا آبی که با میکروب موجود در مدفوع این افراد آلوده شود، می‌تواند منجر به انتقال این میکروب شود.

عوارض احتمالی عفونت هلیکوباکتر پیلوری (باکتری معده)

هلیکوباکترپیلوری باعث تغییراتی در معده و دوازدهه (اثنی‌عشر؛ قسمت ابتدایی روده کوچک) می‌شود، این باکتری بافت محافظتی پوشاننده معده را آلوده می‌کند. این اتفاق به آزاد شدن آنزیم‌ها و سموم خاص و فعال شدن سیستم‌ایمنی منجر می‌شود. این عوامل با هم ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم به سلول‌های معده یا دوازدهه آسیب برسانند. همین مسئله باعث التهاب مزمن در دیواره معده (گاستریت) یا دوازدهه (دئودنیت) می‌شود.

در نتیجه این تغییرات، معده و دوازدهه در برابر آسیب‌های ناشی از شیره‌های گوارشی مثل اسید معده آسیب‌پذیرتر می‌شوند.

گاستریت مزمن به ندرت ممکن است باعث ایجاد تغییرات غیرطبیعی در پوشش معده شود؛ تغییراتی که می‌توانند منجر به انواع خاصی از سرطان شوند. به طور کلی ابتلا به سرطان در نتیجه‌ عفونت هلیکوباکترپیلوری غیرمعمول است. با این وجود و به دلیل آن‌که افراد زیادی در جهان به هلیکوباکترپیلوری مبتلا می‌شوند، این عفونت به عنوان یکی از عوامل ابتلا به سرطان معده در نظر گرفته می‌شود.

علائم عفونت هلیکوباکترپیلوری (باکتری معده)

بیشتر افراد مبتلا به گاستریت (التهاب دیواره معده) یا دئودنیت (التهاب دوازدهه) مزمن ناشی از هلیکوباکترپیلوری هیچ علامتی ندارند، البته بعضی از افراد دچار مشکلات جدی‌تری از جمله زخم معده یا دوازدهه می‌شوند. زخم‌ها ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند یا علائم مختلفی ایجاد کنند که شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• درد یا احساس ناراحتی (معمولا در قسمت بالای شکم)
• نفخ
• احساس سیری بعد از خوردن مقدار کمی غذا
• نداشتن اشتها
• تهوع یا استفراغ
• مدفوع تیره‌رنگ یا مدفوع به رنگ قیر
• زخم‌های گوارشی که خونریزی می‌کنند و می‌توانند باعث کم‌خونی و احساس خستگی شوند.

روش‌های تشخیص عفونت هلیکوباکترپیلوری

راه‌های مختلفی برای تشخیص هلیکوباکترپیلوری وجود دارد. متداول‌ترین تست‌های مورد استفاده شامل موارد زیر می‌شوند:

• تست تنفسی: برای آزمایش تنفسی (معروف به تست تنفسی اوره) باید محلولی حاوی ماده‌ای که توسط باکتری هلیکوباکترپیلوری تجزیه می‌شود، را بنوشیم، مواد حاصل از این تجزیه را می‌توان در هوای بازدم فرد شناسایی کرد.
• آزمایش مدفوع: آزمایش‌هایی در دسترس هستند که پروتئین هلیکوباکترپیلوری را در مدفوع تشخیص می‌دهند.
• آزمایش خون: با آزمایش خون می‌توانیم آنتی‌بادی‌های خاصی (از جنس پروتئین) را که سیستم‌ایمنی بدن در پاسخ به باکتری هلیکوباکترپیلوری می‌سازد، شناسایی کنیم. با این وجود، نگرانی‌هایی در مورد دقت این آزمایش، استفاده از این روش را محدود کرده اند.

 در چه صورتی باید از نظر ابتلا به هلیکوباکترپیلوری مورد آزمایش قرار بگیریم؟

اگر علائم داریم:

در صورت داشتن درد مزمن معده، حالت تهوع، زخم فعال معده یا اثنی‌عشر یا داشتن سابقه این زخم‌ها در گذشته، توصیه می‌شود آزمایش تشخیصی عفونت هلیکوباکتر پیلوری را انجام بدهیم.

عفونت هلیکوباکترپیلوری شایع‌ترین علت این زخم‌ها است، اما همه بیماران مبتلا به این زخم‌ها به هلیکوباکترپیلوری آلوده نیستند.

اگر علائم نداریم:

اگر علامت و سابقه قبلی بیماری زخم معده یا دوازدهه نداشته باشیم، معمولاً انجام آزمایش هلیکوباکترپیلوری به ما توصیه نمی‌شود. با این وجود ممکن است درمورد بعضی موارد خاص، مثل کسانی که سابقه خانوادگی یا نگرانی در مورد سرطان معده دارند، انجام این آزمایش هم توصیه بشود.

درمان هلیکوباکترپیلوری

اگر سابقه زخم گوارشی، زخم معده فعال یا زخم دوازدهه فعال مرتبط با عفونت هلیکوباکترپیلوری داشته باشیم، باید تحت درمان قرار بگیریم. درمان موفقیت‌آمیز هلیکوباکترپیلوری می‌تواند به بهبود زخم، جلوگیری از عود زخم و کاهش خطر عوارض زخم (مثل خونریزی) کمک کند.

بیشتر رژیم‌های درمانی برای از بین بردن عفونت هلیکوباکترپیلوری معمولاً به مدت چهارده روز، شامل مصرف چندین دارو و به شرح زیر است:

• بیشتر رژیم‌های درمانی شامل مصرف دارویی از دسته مهارکننده‌های پمپ پروتون است. این داروها با کاهش تولید اسید معده، به بافت‌های آسیب‌دیده در اثر عفونت اجازه بهبودی می‌دهند.
• معمولاً برای درمان عفونت هلیکوباکترپیلوری دو آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود؛ این مسئله خطر شکست درمان و مقاومت آنتی‌بیوتیکی را کم می‌کند.
• تعداد بیماران مبتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری که به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم هستند رو به افزایش است، بنابراین مهم است که تمام داروهای تجویزشده را به طور کامل و دقیقا طبق دستور پزشک مصرف کنیم و بعد از تکمیل دوره درمان با انجام آزمایش، از برطرف شدن عفونت مطمئن بشویم.

شکست درمان هلیکوباکترپیلوری

ممکن است در بعضی از افراد، عفونت هلیکوباکترپیلوری بعد از اتمام اولین دوره درمانی، ریشه‌کن نشود، در این مورد معمولاً استفاده از رژیم درمانی جدید توصیه می‌شود. در درمان مجدد معمولاً باید یک دوره چهارده روزه از یک داروی مهارکننده پمپ پروتون و دو آنتی‌بیوتیک استفاده کرد، ضمن آن‌که باید حداقل یکی از آنتی‌بیوتیک‌های  این دوره با آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده در اولین دوره درمانی متفاوت باشد.

پیگیری ریشه‌کنی هلیکوباکترپیلوری

بعد از تکمیل درمان هلیکوباکترپیلوری، معمولاً آزمایش‌هایی برای اطمینان از رفع عفونت انجام می‌شود، این کار معمولاً با آزمایش تنفسی یا مدفوع صورت می‌گیرد. انجام آزمایش خون در این مرحله توصیه نمی‌شود؛ چرا که آنتی‌بادی‌های شناسایی‌شده در آزمایش خون در بیشتر موارد حتی بعد از برطرف شدن عفونت نیز به مدت چهار ماه یا بیشتر، در خون باقی می‌مانند.

هلیکوباکتر پیلوری و زخم معده

یکی از عوارض احتمالی عفونت هلیکوباکترپیلوری زخم معده است؛ در واقع عفونت هلیکوباکتر پیلوری شایع ترین علت زخم معده است. با این وجود، بسیاری از افرادی که به عفونت هلیکوباکترپیلوری مبتلا هستند، دچار این مشکل نمی‌شوند.

پیشگیری از عفونت هلیکوباکترپیلوری

عفونت هلیکوباکترپیلوری می‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود. راهکارهای زیر می‌توانند در پیشگیری از این عفونت به ما کمک کنند:

• از دست زدن به بزاق، استفراغ یا مدفوع هر فرد مبتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری خودداری کنیم.
• دست‌های خود را به طور منظم با آب و صابون بشوییم، این مسئله به‌خصوص بعد از رفتن به دستشویی، تعویض پوشک و قبل از پخت‌و‌پز یا تهیه غذا بسیار مهم است.
• فقط از منابع مطمئن آب بنوشیم. و از استحمام یا شنا در آب آلوده خودداری کنیم.

چه زمانی باید سریع‌تر به پزشک مراجعه کنیم؟

در شرایط زیر باید هر چه سریع‌تر با پزشک معالج خود مشورت کنیم:

• اگر استفراغ می‌کنیم و متوجه خون یا چیزی شبیه تفاله قهوه در آن می‌شویم.
• اگر درمدفوع ما خون دیده می‌شود یا مدفوع ما سیاه‌رنگ یا به رنگ قیر است.
• اگر درد شدیدی در شکممان شروع شده است.
• اگر در فشار دادن شکم ما سفت، متورم یا دردناک باشد.
• اگر احساس ضعف شدید، سبکی سر، یا غش‌کردن داشته باشیم.

به طور کلی با توجه به عوارض احتمالی و مهم این عفونت، می‌توانیم با  آگاهی از راه‌های انتقال و پیشگیری از آن قدم بزرگی در راستای سلامت دستگاه گوارش خود برداریم.

منابع: uptodate, medlineplus

IR-1026-ABD-2481-AS