همه چیز درباره بیماری هلیکوباکتر پیلوری یا باکتری معده

هلیکوباکترپیلوری یک باکتری است که معمولا در معده یافت می‌شود. این باکتری تقریباً در معده نیمی از جمعیت جهان وجود دارد.

اکثریت قریب به اتفاق افراد آلوده به هلیکوباکترپیلوری هیچ علامتی ندارند و هرگز دچار مشکل نخواهند شد. با این حال، هلیکوباکترپیلوری قادر به ایجاد برخی مشکلات گوارشی، از جمله زخم گوارشی و در موارد کمتر، سرطان معده است. مشخص نیست چرا برخی از افراد آلوده به هلیکوباکترپیلوری به این اختلالات مبتلا می‌شوند و برخی دیگر نه.

در این مقاله به علائم، آزمایشهای تشخیصی و درمان عفونت هلیکوباکترپیلوری پرداخته‌ایم. زخم معده در مقاله‌ای جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است.

بیشتر بخوانید: علائم و درمان زخم معده چیست؟

هلیکوباکترپیلوری (باکتری معده) چگونه منتقل می‌شود؟

هلیکوباکترپیلوری احتمالاً با مصرف غذا یا آب آلوده به مدفوع منتقل می‌شود.

در صورت ابتلا به هلیکوباکترپیلوری چه خطراتی ما را تهدید می‌کند؟

هلیکوباکترپیلوری باعث تغییراتی در معده و دوازدهه (اثنی‌عشر، دوازده سانتی‌متر اول روده کوچک) می‌شود. این باکتری بافت محافظتی پوشاننده معده را آلوده می‌کند. این امر منجر به آزاد شدن آنزیم‌ها و سموم خاص و فعال شدن سیستم ایمنی می‌شود. این عوامل با هم ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم به سلول‌های معده یا دوازدهه آسیب برسانند. همین امر باعث التهاب مزمن در دیواره معده (گاستریت) یا دوازدهه (دئودنیت) می‌شود.

در نتیجه این تغییرات، معده و دوازدهه در برابر آسیب‌های ناشی از شیره‌های گوارشی مانند اسید معده آسیب‌پذیرتر هستند.

در کشورهای توسعه‌یافته، عفونت با هلیکوباکترپیلوری در دوران کودکی غیرعادی، اما در بزرگسالی شایع‍تر است. با این حال، در کشورهای با منابع محدود، اکثر کودکان قبل از سن 10 سالگی به هلیکوباکترپیلوری آلوده می‌شوند.

بیشتر بخوانید: علائم رفلاکس معده چیست و چگونه درمان می شود؟

علائم هلیکوباکترپیلوری یا باکتری معده

اکثر افراد مبتلا به گاستریت مزمن یا التهاب مزمن دوازدهه (دئودنیت) هیچ علامتی ندارند. با این حال، برخی افراد دچار مشکلات جدی‌تری از جمله زخم معده یا دوازدهه می‌شوند.

زخم‌ها می‌توانند هیچ علامتی نداشته باشند یا علائم مختلفی ایجاد کنند. شایع‌ترین علائم زخم عبارتند از:

• درد یا احساس ناراحتی (معمولا در قسمت بالای شکم)
• نفخ
• احساس سیری بعد از خوردن مقدار کمی غذا
• نداشتن اشتها
• تهوع یا استفراغ
• مدفوع تیره یا به رنگ قیر
• خونریزی زخم می‌تواند باعث کم‌خونی و احساس خستگی شود

به ندرت، ممکن است گاستریت مزمن باعث ایجاد تغییرات غیرطبیعی در پوشش معده شود، این تغییرات می‌توانند منجر به انواع خاصی از سرطان شوند. ابتلا به سرطان در نتیجه عفونت هلیکوباکترپیلوری غیرمعمول است. با این وجود، از آنجایی که افراد زیادی در جهان به هلیکوباکترپیلوری مبتلا هستند، این عفونت به عنوان یکی از عوامل مهم ابتلا به سرطان معده در نظر گرفته می‌شود. در صورت ابتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری در سنین پایین، خطر سرطان معده افزایش می‌یابد.

تشخیص هلیکوباکترپیلوری

راه‌های مختلفی برای تشخیص هلیکوباکترپیلوری وجود دارد. متداول‌ترین تست‌های مورد استفاده شامل موارد زیر است:

• تست تنفسی: برای آزمایش تنفسی (معروف به تست تنفسی اوره) باید محلولی حاوی ماده‌ای که توسط باکتری هلیکوباکترپیلوری تجزیه می‌شود، را بنوشیم. مواد حاصل از تجزیه را می‌توان در هوای بازدمی تشخیص داد.
• آزمایش مدفوع: آزمایش‌هایی در دسترس هستند که پروتئین هلیکوباکترپیلوری را در مدفوع تشخیص می‌دهند.
• آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند آنتی‌بادی‌های خاصی (از جنس پروتئین) را که سیستم ایمنی بدن در پاسخ به باکتری هلیکوباکترپیلوری می‌سازد، شناسایی کند. با این حال، نگرانی در مورد دقت این آزمایش، استفاده از این روش را محدود کرده است.

چه کسی باید از نظر ابتلا به هلیکوباکترپیلوری آزمایش شود؟

اگر علائم داریم:

اگر زخم فعال معده یا دوازدهه یا سابقه زخم قبلی داشته باشیم، آزمایش تشخیصی برای عفونت هلیکوباکترپیلوری توصیه می‌شود.

اگرچه عفونت هلیکوباکترپیلوری شایع‌ترین علت زخم است، اما همه بیماران مبتلا به زخم، آلوده به هلیکوباکترپیلوری نیستند. مصرف برخی داروها (برای مثال، آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن) نیز می‌تواند باعث زخم معده شود.

اگر علائم نداریم:

اگر علامت و سابقه قبلی بیماری زخم معده یا دوازدهه نداشته باشیم، معمولاً انجام آزمایش هلیکوباکترپیلوری توصیه نمی‌شود. با این حال، ممکن است در برخی موارد خاص، مانند کسانی که سابقه خانوادگی یا نگرانی در مورد سرطان معده دارند، انجام این آزمایش مد نظر قرار گیرد.

درمان هلیکوباکترپیلوری

افرادی که سابقه زخم معده، زخم معده فعال یا زخم دوازدهه فعال مرتبط با عفونت هلیکوباکترپیلوری دارند باید تحت درمان قرار گیرند. درمان موفقیت‌آمیز هلیکوباکترپیلوری می‌تواند به بهبود زخم، جلوگیری از عود زخم و کاهش خطر عوارض زخم (مانند خونریزی) کمک کند. توصیه می‌شود افرادی که باید برای مدت طولانی داروهای ضدالتهابی مانند آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن و داروهای مشابه برای درمان آرتریت و سایر بیماری‌ها مصرف کنند، از نظر ابتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری آزمایش شوند و در صورت ابتلا تحت درمان قرار گیرند. برای از بین بردن عفونت هلیکوباکترپیلوری معمولا از رژیم‌های درمانی شامل مصرف چندین دارو به مدت 14 روز استفاده می‌شود:

• بیشتر رژیم‌های درمانی شامل مصرف دارویی به نام مهارکننده پمپ پروتون است. این داروها با کاهش تولید اسید معده، به بافت‌های آسیب‌دیده در اثر عفونت اجازه می‌دهد تا بهبود یابند. نمونه‌هایی از این دسته دارویی عبارتند از لانزوپرازول، امپرازول، پنتوپرازول، و اس‌امپرازول.
• معمولا دو آنتی‌بیوتیک برای درمان هلیکوباکترپیلوری تجویز می‌شود. این امر خطر شکست درمان و مقاومت آنتی‌بیوتیکی را کاهش می‌دهد.
• تعداد بیماران مبتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری که به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم هستند رو به افزایش است، بنابراین مهم است که تمام داروهای تجویزشده را به طور کامل و دقیقا طبق دستور پزشک مصرف کنیم و پس از تکمیل دوره درمان با انجام آزمایش، از برطرف شدن عفونت اطمینان حاصل کنیم.

عوارض جانبی درمان عفونت هلیکوباکترپیلوری

ممکن است تا 50 درصد از بیماران در طول درمان هلیکوباکترپیلوری عوارض جانبی مصرف داروها را تجربه نمایند. این عوارض جانبی معمولاً خفیف هستند و لازم نمی‌شود که به دلیل عوارض جانبی درمان را متوقف کنیم. برای کسانی که عوارض جانبی را تجربه می‌کنند، ممکن است امکان تنظیم دوز یا تغییر زمان مصرف دارو وجود داشته باشد. برخی از شایع‌ترین عوارض جانبی عبارتند از:

• برخی داروها می‌توانند باعث ایجاد طعم فلزی در دهان شوند.
• مصرف نوشیدنی‌های الکلی با داروهای رژیم ریشه‌کنی هلیکوباکترپیلوری می‌تواند باعث گرگرفتگی پوست، سردرد، حالت تهوع، استفراغ، تعریق و ضربان قلب سریع شود.
• برخی از رژیم‌های دارویی باعث سیاه شدن مدفوع و یبوست می‌شود.
• بسیاری از رژیم‌ها باعث اسهال و دل‌پیچه می‌شوند.

شکست درمان هلیکوباکترپیلوری

ممکن است در برخی افراد، عفونت هلیکوباکترپیلوری پس از اتمام اولین دوره درمانی، ریشه‌کن نشود. در این مورد معمولاً استفاده از رژیم درمانی جدید توصیه می‌شود. درمان مجدد معمولاً مستلزم استفاده از یک دوره 14 روزه یک داروی مهارکننده پمپ پروتون و دو آنتی‌بیوتیک است. باید حداقل یکی از آنتی‌بیوتیک‌های جدید با آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده در اولین دوره درمانی متفاوت باشد.

پیگیری ریشه‌کنی هلیکوباکترپیلوری

پس از تکمیل درمان هلیکوباکترپیلوری، معمولاً آزمایش‌هایی برای اطمینان از رفع عفونت انجام می‌شود. این کار معمولاً با آزمایش تنفسی یا مدفوع انجام می‌شود. آزمایش خون در این مرحله توصیه نمی‌شود؛ چرا که آنتی‌بادی‌های شناسایی شده در این روش اغلب پس از درمان به مدت چهار ماه یا بیشتر، حتی بعد از برطرف شدن عفونت، در خون باقی می‌مانند.

منابع: UpToDate

IR-0823-ABD-8425-AS