سوء هاضمه چیست و چه علائمی دارد؟

یکی از مشکلات گوارشی شایع که بسیاری از افراد آن را تجربه می‌کنند، ناراحتی و درد معده است که در اصطلاح به آن سوءهاضمه گفته می‌شود. بسیاری اوقات این علائم خطرناک نیست و گاهی خود به خود برطرف می‌شود. برای درک بیشتر این مطلب بهتر است ابتدا با تعریف سوءهاضمه آشنا شویم؛ سوءهاضمه یا دیس‌پپسی (Dyspepsia) به درد و ناراحتی در قسمت بالای شکم، سوزش پشت استخوان‌های قفسه‌ سینه یا همان سوزش سردل می‌گویند.

درد شکم و سوزش سردل می‌تواند در همراهی با هم یا به صورت جداگانه دیده شود. علائم ناشی از سوءهاضمه معمولا بعد از صرف غذا ایجاد شده و شدت آن در افراد مختلف متفاوت است. این علائم ممکن است به صورت روزانه یا هر ازگاهی بروز پیدا کند. هرچند گفتیم معمولا سوءهاضمه خطرناک نیست، اما درصورتی که فرد را طولانی مدت درگیر کند می‌تواند نشانه‌ای از بیماری جدی‌تر بوده و نیاز به بررسی بیشتر داشته باشد.

علت سوءهاضمه چیست؟

سوءهاضمه دلایل زیادی دارد که به ندرت ممکن است عامل ایجادکننده‌ آن خطرناک باشد. معده به طور طبیعی اسید تولید می‌کند، ولی گاهی اسید معده باعث ایجاد آسیب به لایه‌ داخلی معده، مری و قسمت ابتدای روده‌ی باریک می‌شود که این شرایط باعث ایجاد درد یا سوزش می‌گردد.

علاوه بر این علائم سوءهاضمه ممکن است در اثر حساسیت بیش از حد لایه‌ داخلی دستگاه گوارش نسبت به اسید معده یا در اثر کشش دیواره‌ معده بعد از خوردن غذا هم ایجاد شود.

برخی از شایع‌ترین مواردی که باعث سو‌ءهاضمه می‌شود، شامل موارد زیر است:

• مصرف بعضی داروها

برخی داروها از جمله داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مثل؛ ایبوپروفن یا داروهای خانواده نیترات که گشاد کننده‌ عروق هستند، می‌توانند باعث ایجاد مشکلات گوارشی شوند.

• چاقی

در صورت اضافه وزن به دلیل افزایش فشار داخل شکم به خصوص پس از غذا خوردن، به دلیل بازگشت (رفلاکس) اسید به داخل مری می‌تواند باعث ایجاد علائم سوءهاضمه شود.

• استرس و اضطراب

در صورتی که فرد به طور مدوام استرس و اضطراب داشته باشد، ممکن است دچار علائم سوءهاضمه شود.

• فتق هیاتوس

هرنی یا فتق هیاتوس زمانی ایجاد می‌شود که قسمتی از معده از طریق دیافراگم (لایه‌ عضلانی که ریه‌ها را از شکم جدا نگه می‌دارد و در قسمت پایین ریه‌ها قرار دارد) به داخل قفسه‌ی سینه کشیده شود که در این صورت باعث بروز علائم رفلاکس می‌شود.

• عفونت هلیکوباکتر پیلوری

عفونت با هلیکوباکترپیلوری بسیار شایع است و می‌تواند با ایجاد زخم معده و در موارد نادری سرطان معده علائم سوءهاضمه ایجاد کند.

سایر عوامل ایجاد کننده علائم سوءهاضمه به شرح زیر است:

• پرخوری یا سریع غذا خوردن
• مصرف غذاهای چرب و ادویه دار
• نوشیدن الکل یا مایعات حاوی کافئین
• زخم معده
• بیماری سلیاک
• سنگ کیسه صفرا
• یبوست
• التهاب پانکراس
• سرطان معده
• انسداد روده
• دیابت
• بارداری
• اختلالات تیروئید

علائم سوءهاضمه

همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم علائم اصلی سوءهاضمه درد و احساس ناراحتی در قسمت فوقانی شکم است، البته بیشتر افراد ممکن است در کنار علائم گفته شده احساس سوزش در قفسه‌ سینه را هم تجربه کنند.

علائم معمولا بعد از خودن غذا یا نوشیدن مایعات ایجاد شده و شامل موارد زیر است:

• احساس ناخوشایند پر بودن بیش از حد معده
• نفخ شکم
• برگشت مواد غذایی از معده (رفلاکس معده)
• حالت تهوع
• استفراغ

تشخیص سوءهاضمه

سوءهاضمه در اکثر افراد خفیف است و نیازی به درمان دارویی ندارد، با این حال در صورتی که موارد زیر وجود داشته باشد توصیه می‌شود بیمار به پزشک متخصص داخلی یا فوق تخصص گوارش مراجعه کند:

• تداوم علائم سوءهاضمه
• درد شدید
• کاهش وزن بدون دلیل
• اختلال در بلع
• احساس بیماری به طور مدوام
• بروز کم‌خونی فقر آهن
• احساس برآمدگی قسمت فوقانی شکم
• وجود خون در مدفوع یا استفراغ
• سن بالای ۵۵ سال

پزشک برای تشخیص علت بیماری با بررسی شرح حال از نظر مصرف دارو، دخانیات و الکل و معاینه‌ بالینی از لحاظ چاقی شروع کرده و ممکن است با توجه به شرایط بیمار آزمایش‌هایی درخواست کند، از جمله:

• آزمایش خون برای بررسی کم‌خونی و اختلالات متابولیک (اختلالات مربوط به فرآیندهای غیرطبیعی در بدن)
• تست تنفسی اوره‌آز یا بررسی وجود آنتی‌ژن هلیکوباکترپیلوری در مدفوع برای بررسی احتمال ابتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری
• آندوسکوپی برای مشاهده مستقیم معده و قسمت ابتدای روده‌ باریک و در صورت نیاز گرفتن نمونه بافتی به خصوص در افراد مسن
• تصویربرداری مثل رادیوگرافی با اشعه ایکس یا سی‌تی اسکن برای بررسی احتمال انسداد روده یا سایر اختلالات

عوارض سوءهاضمه

سوءهاضمه فقط در صورتی که طولانی شده یا شدید باشد ممکن است باعث بروز عوارضی از جمله موارد زیر شود:

• تنگی مری

همان‌طور که قبلا گفتیم سوءهاضمه اغلب به دلیل رفلاکس اسید یا برگشت اسید معده به داخل مری اتفاق افتاده که این بازگشت اسید می‌تواند باعث آسیب به مری شود. اگر مری طولانی مدت در معرض اسید معده قرار بگیرد، آسیب ایجاد شده منجر به تشکیل زخم و در نهایت تنگی و باریک شدن مری می‌گردد.

تنگی مری خود را با علائم زیر نشان می‌دهد:

1. اختلال در بلع
2. گیر کردن غذا در گلو
3. درد قفسه‌ سینه

• تنگی دریچه‌ پیلور

به محل اتصال معده به روده به اصلاح دریچه‌ پیلور گفته می‌شود. در این‌جا هم دریچه‌ پیلور مشابه همان وضعیتی که برای تنگی مری گفتیم، باریک شده و از ورود مواد غذایی خورده شده به داخل روده و هضم آن‌ها جلوگیری کرده و باعث بروز استفراغ می‌‌گردد.

• مری بارت (مرحله پیش سرطان)

مری بارت به شرایطی گفته شده که سلول‌های طبیعی مری به دلیل این که طولانی مدت در معرض اسید معده قرار گرفته‌اند دچار تغییر شده و به سلول‌های پیش-سرطانی تبدیل می‌شوند. هرچند این سلول‌ها سرطانی نیستند اما احتمال ابتلا به سرطان مری را افزایش داده و بیشتر در افراد سنین ۵٠ الی ٧٠ سالگی دیده می‌شوند.

پیشگیری از سوءهاضمه

بهترین توصیه‌هایی که برای پیشگیری از سوءهاضمه می‌توان کرد:

1. خوردن وعده‌های غذایی کم حجم، برای جلوگیری از کار زیاد و طولانی مدت معده
2. آهسته غذا خوردن
3. پرهیز از غذا خوردن با دهان باز یا صحبت کردن حین صرف غذا
4. خودداری از مصرف غذاهای ترش (اسیدی) مثل گوجه‌فرنگی و مرکبات
5. خودداری از مصرف غذاهای ادویه‌دار
6. عدم مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین
7. مدیریت استرس
8. ترک دخانیات
9. خودداری از مصرف الکل
10. خودداری از پوشیدن لباس‌های تنگ در ناحیه‌ کمر و شکم
11. پرهیز از ورزش با معده‌ی پر
12. خوددرای از دراز کشیدن بلافاصله بعد از صرف غذا
13. خودداری از صرف شام دیروقت
14. قراردادن بالش اضافه زیر سر هنگام خوابیدن
15. نگه داشتن وزن مناسب

روش‌های درمان سوءهاضمه

درمان سوءهاضمه با توجه به عامل ایجادکننده‌ و شدت آن متفاوت است و شامل درمان دارویی و اصلاح سبک زندگی می‌باشد.

در صورتی که علائم سوءهاضمه خفیف بوده و بیمار فقط گاهی علائم آن را تجربه ‌کند، موارد زیر به عنوان درمان خانگی سوءهاضمه توصیه می‌شود:

1. حفظ وزن مناسب برای بدن
2. ترک دخانیات و الکل
3. خوردن شام ٣ الی ٤ ساعت قبل از خواب
4. تغییر داروهای مصرفی در صورت امکان و با مشورت با پزشک
5. استفاده از داروهای ضد اسید معده که نیاز به نسخه پزشک ندارند

اگر علائم سوءهاضمه دائمی و مقاوم به درمان‌های اصلاح سبک زندگی که به آن اشاره کردیم باشد، پزشک متخصص داخلی یا فوق‌تخصص گوارش ممکن است درمان‌های دیگری را در نظر بگیرد از جمله:

• استفاده از داروهای ضد اسید مهارکننده‌ پمپ پروتون
• استفاده از داروهای ضد اسید مهارکننده‌ رسپتور H2
• درمان عفونت هلیکوباکترپیلوری با استفاده از آنتی‌بیوتیک

IR-0825-ABD-9876-AS

منابع:   webmd , nhs   ,  mayoclinic  , nhsinform , healthline , hopkinsmedicine