ترس از آلودگی: شایع‌ترین نوع اختلال وسواس

تفکرات ناخواسته و ناخوشایند، ذهن فرد مبتلا به اختلال وسواس را مدام اشغال می‌کنند، افکاری نگران‌کننده یا ترسناک.

فرد برای رفع نگرانی حاصل از این فکرهای مداوم و نابجا، رفتاری را تکرار می‌کند بلکه این اضطراب پایان یابد، اما این چرخه تا درمان نشود ادامه دارد.

ترس از آلودگی و کثیفی، یکی از انواع اختلال وسواس فکری و رفتاری محسوب می‌شود که بسیار هم شایع است و شاید بیشتر مردم فقط این نوع از اختلال وسواس را می‌شناسند.

در نوشتار زیر به تشریح این نوع از اختلال وسواس می‌پردازیم.

وسواس آلودگی چیست؟

شاید در ظاهر، وسواسِ آلودگی ساده به نظر برسد: رها شدن از میکروب، ویروس و کثیفی.

اما وقتی با افراد مبتلا صحبت می‌کنیم، می‌فهمیم این نوع وسواس بسیار پیچیده است.

این افراد فقط نگران ویروس، باکتری و کثیفی نیستند، بلکه برخی مواد به طور کلی و به صورت ناخواسته، نگرانی را در آن‌ها شعله‌ور می‌کند.

هر کدام از این افراد با دیدن یک یا برخی از موارد زیر، به شدت احساس ترس و اضطراب می‌کنند:

• انواع مواد دفع شده از بدن، مانند ادرار، مدفوع، عرق، خون، مایع منی، اشک، بزاق و …
• همه انواع زباله، مانند خرده شیشه
• مواد چرب یا چسبنده
• مواد شیمیایی خانگی، مانند ترکیبات حاوی سرب، آزبست و حتی گاهی صابون
• انواع تشعشعات از جمله تشعشع رادیواکتیو
• انواع جانداران، مانند حیوانات خانگی
• سایر موارد

دنیا در ذهن فرد مبتلا به وسواس کثیفی

بعضی از افراد مبتلا دیدگاه‌های متفاوتی دارند. به عنوان نمونه، برخی از آن‌ها فکر ‌می‌کنند ذره کوچکی از کثیفی می‌تواند بخش بسیار بزرگی را آلوده کند؛ مثلاً یک قطره ادرار می‌تواند همه مساحت کف اتاق سرویس بهداشتی را کثیف نماید.

اگر از زاویه دید مبتلایان به وسواس آلودگی به دنیا نگاه کنیم، می‌بینیم که ترس و اضطراب از وقوع احتمالی موارد زیر فکرمان را مدام اشغال می‌کند:

• لمس همه سطوحی که کثیف یا آلوده فرض می‌شوند (هم در خانه، هم بیرون منزل)
• لمس شدن توسط دیگران (انسان و حیوان)
• لمس کردن دیگران و در نتیجه آلوده نمودن آن‌ها
• قرار گرفتن در معرض سرفه یا عطسه دیگران، به‌خصوص در مکان‌های عمومی (از جمله اتوبوس و هواپیما)
• پوشیدن لباس‌هایی که شاید در تماس با مواد آلوده بوده است

حال که از زاویه دید فرد مبتلا به وسواس آلودگی، به دنیا نگاه می‌کنیم، اگر از ما بپرسند: «چرا فکر می‌کنی دستگیره ماشین آلوده است؟»، علتش را واقعا نمی‌دانیم و در نهایت می‌گوییم: «واقعا خودم هم نمی‌دونم! شاید برای من کثیفه.»

همه آنچه در بالا گفتیم مربوط به اختلال وسواس فکری از نوع ترس از آلودگی بود.

اکنون ببینیم اگر این وسواس فکری به سطح رفتار برسد، باعث بروز چه علائمی می‌شود.

علائم وسواس آلودگی

وقتی فرد مبتلا نمی‌تواند از افکار ناخواسته و مزاحم ناشی از ترس از آلودگی رها شود، برای کاهش اضطراب خود رفتارهایی را انجام می‌دهد.

از آن جا که این رفتارها در کاهش اضطراب، تاثیر بسیار کوتاه‌مدتی دارند، این رفتارها بارها تکرار می‌شوند.

اختلال وسواس رفتاری از نوع ترس از آلودگی، با رفتارهای زیر و گاهی رفتارهای دیگر همراه است:

• شستن و تمیز کردن بیش از اندازه، مانند شستن دست، استحمام یا نظافت بیش از حد خانه
• خودداری از رفتن به اماکن عمومی
• پرهیز از استفاده از وسایل نقلیه عمومی
• جلوگیری از لمس شدن توسط دیگران
• تعویض پوشاک به دفعات زیاد و گاهی دور انداختن آن‌ها با این ذهنیت که آلوده هستند
• خودداری از رفتن به برخی از قسمت‌های خانه با این تصور که آلوده هستند و راه ندادن سایر افراد خانه به مناطق «بدون آلودگی» خود
• تایید خواستن مداوم از اطرافیان که وی یا لباسش آلوده نیست (مانند: ببین لباسم کثیف نیست؟)

برخی از افراد مبتلا به وسواسِ آلودگی، دو دنیا دارند.

وقتی این افراد به جایی می‌روند که تصور می‌کنند همه چیز آلوده است، به طور ناگهانی همه رفتارهای وسواسی را کنار می‌گذارند و هر لباسی را می‌پوشند و به همه چیز دست می‌زنند.

وقتی همین افراد به محل‌هایی که از دید آن‌ها تمیز است برمی‌گردند، دوباره همان اضطراب‌ها و همان رفتارها وجودشان را فرا می‌گیرد.

درمان وسواس آلودگی

گاهی اوقات به این نوع وسواس به دلیل تمرکز زیاد روی پاکیزگی، وسواس تمیزی هم گفته شده است.

برخی افراد مبتلا به اختلال وسواس نمی‌دانند که مشکل آن‌ها از عدم تعادل برخی مواد شیمیایی در مغز ناشی می‌شود. آن‌ها نمی‌دانند که با تنظیم تعادل مواد انتقال‌دهنده پیام‌های عصبی، می‌توانند خود را از اختلال وسواس رها کنند.

پس خوب است به این افراد بگوییم که این اختلال قابل درمان است.

درمان وسواس تمیزی یا همان وسواس آلودگی به طور کلی به دو روش انجام می‌شود.

درمان با دارو برای وسواس آلودگی

با مراجعه به پزشک متخصص اعصاب و روان (روانپزشک)، پس از قطعی شدن تشخیص وسواس، درمان دارویی برای فرد آغاز می‌شود. مهارکننده‌های انتخابی گیرنده سروتونین (یک ماده مسئول انتقال پیام‌های عصبی در مغز) مؤثرترین داروهایی هستند که در این مورد به کار می‌روند.

پزشک متخصص بیماری‌های اعصاب و روان ممکن است لازم بداند از بقیه خانواده‌های دارویی هم برای درمان وسواس استفاده کند.

در بیشتر موارد درمان وسواس آلودگی، لازم است بیمار علاوه بر دارودرمانی، تحت درمان‌های غیردارویی هم قرار بگیرد.

درمان غیردارویی وسواس

در بیشتر موارد، روانپزشک یا روانشناس با همکاری بیمار تلاش می‌کنند روش‌های غیردارویی را هم  برای درمان وسواس آلودگی به کار بگیرند.

در یکی از کاربردی‌ترین انواع درمان غیردارویی وسواس، ابتدا ترس و اضطراب فرد به لحاظ میزان شدت و ضعف، طبقه‌بندی می‌شود.

بر اساس این طبقه‌بندی، فردِ مبتلا، با ارزیابی خود، تعداد رفتارهای ناشی از وسواس را از موارد خفیفِ اضطراب تا ترس‌های بزرگ یادداشت می‌نماید.

هم اکنون که فرد مبتلا به‌خوبی وضعیت خود را درک کرده، از وی خواسته می‌شود با افکار مزاحم رودررو شود و به آن‌ها پاسخی متفاوت بدهد. تکرار این روش در پایداری نتایج درمان اهمیت زیادی دارد.

چکیده

یکی از شایع‌ترین انواع وسواس، اختلال وسواس از نوع ترس از آلودگی است.

اضطرابی که از برخی تفکرات ناخواسته و مزاحم در ذهن افراد مبتلا پیش می‌آید، به سبب ترس از انواع آلودگی است که از جانداران تا مواد شیمیایی را شامل می‌شود.

رها نشدن از این وسواس فکری باعث بروز رفتارهای تکراری می‌شود که بیشتر به صورت شستن و تمیز کردن بیش از حد و مانند آن، خود را نشان می‌دهد.

اختلال وسواس آلودگی با درمان‌های دارویی و غیردارویی قابل درمان است.

منبع: Beyond OCD , International OCD Foundation and Psych Central