علائم و درمان تومور مغزی در کودکان

هر توده یا هرگونه رشد غیرطبیعی سلول‌ها که در مغز یا در بافت‌های کنار مغز کودکان دیده می‌شود، تومور مغزی کودکان نامیده می‌شود. بنابراین، تومور مغزی کودکان انواع متنوعی دارد: برخی سرطانی و بدخیم و برخی دیگر غیرسرطانی و خوش‌خیم هستند.

علائم تومور مغزی کودکان

علائم و نشانه‌های تومور مغزی کودکان بسیار گوناگون است و به نوع، اندازه، محل قرارگیری و سرعت رشد تومور بستگی دارد. برخی از علائم تومور مغزی در سایر بیماری‌ها هم دیده می‌شود و متاسفانه این موضوع نسبت دادن آنها به تومور مغزی را با تردید روبه‌رو می‌سازد. برخی از علائم شایع تومور مغزی کودکان عبارتند از:

• سردرد (که با گذشت زمان شدیدتر و تعداد دفعات آن بیشتر می‌شود)
• احساس فشار در سر
• تهوع یا استفراغ، بدون دلیل مشخص
• آغاز ناگهانی مشکلات بینایی مانند دوبینی

برخی از تومورهای مغزی کودکان بر اساس محل قرارگیری ممکن است با علائم زیر همراه باشند:

• پر بودن ملاج نونهالان در بین استخوان‌های جمجمه آنها
• تشنج بدون هرگونه سابقه قبلی
• حرکات غیرطبیعی چشم
• اختلال در صحبت کردن
• مشکلات بلع غذا
• بی‌اشتهایی
• دشواری در حفظ تعادل
• اختلال در راه رفتن
• ضعف عضلانی یا کاهش حس‌ها در یک دست یا یک پا
• ضعف ماهیچه‌ها یا افتادگی یک طرف از صورت
• منگی یا خشونت بی‌دلیل
• مشکلات حافظه و یادگیری
• تغییر رفتار یا شخصیت
• اختلالات شنوایی

علل تومور مغزی کودکان

در بیشتر موارد، علت وقوع تومور مغزی کودکان ناشناخته است.

در برخی موارد، تومور مغزی کودکان یک تومور اولیه است یعنی از تکثیر بی‌رویه سلول‌های غیرطبیعی از منشا مغز یا بافت‌های کنار آن حاصل می‌شود.

عوامل خطرزای تومور مغزی کودکان

همان طور که در بالا گفتیم علت وقوع انواع مختلف تومور مغزی کودکان هنوز به‌خوبی شناخته نشده‌ است. با وجود این، برخی از انواع تومور مغزی در کودکان شایع‌تر است مانند مدولوبلاستوما که در بخش پایین و پشت مغز (یا همان مخچه) شکل می‌گیرد.

سابقه خانوادگی وجود تومور مغزی یا برخی بیماری‌های ژنتیکی، با احتمال بیشتر وقوع تومور مغزی در کودکان همراه است. اگرچه این موضوع به ندرت اتفاق می‌افتد.

تشخیص تومور مغزی در کودکان

اگر پزشک معالج به وجود تومور مغزی در کودک شک کند، برای رسیدن به تشخیص قطعی چندین تست یا اقدام تشخیصی دیگر را انجام می‌دهد یا درخواست می‌نماید:

• معاینه دستگاه عصبی

این معاینه ممکن است شامل چک کردن میزان شنوایی، بینایی، تعادل، هماهنگی عضلات و رفلکس‌های عصبی (حرکات غیرارادی ناشی از تحریک یک عصب خاص) باشد.

• تصویربرداری پزشکی

در این موارد به طور معمول ام‌آر‌آی درخواست می‌شود. بدین ترتیب محل قرارگیری و اندازه تومور به‌خوبی مشخص می‌شود. در برخی موارد شاید از سی‌تی‌اسکن یا PET-اسکن (نوعی تصویربرداری تخصصی برای تشخیص انواع سرطان) استفاده شود.

• نمونه‌برداری

اگر تومور مغزی کودکان در محلی در دسترس باشد، در یک عمل جراحی مغز آن را خارج کرده و برای تشخیص دقیق نوع آن، به آزمایشگاه آسیب‌شناسی (پاتولوژی) فرستاده می‌شود. در آزمایشگاه نمونه بافت تومور زیر میکروسکوپ بررسی شده و نتیجه به پزشک اعلام می‌شود.

اگر تومور مغزی کودک در جای حساسی از مغز باشد یا در جایی قرار داشته باشد که امکان خارج کردن کامل آن وجود نداشته باشد (به دلیل احتمال بالای آسیب به بافت سالم مغز)، از یک سوزن نمونه‌برداری با روش سه‌بعدی (استرئوتاکتیک) استفاده می‌شود. در این روش فقط امکان تهیه یک نمونه کوچک از بافت تومور وجود دارد.

در هر دو روش بالا، علاوه بر معاینه بافت زیر میکروسکوپ، امکان بررسی ژنتیکی یا مولکولی سلول‌های تومور هم وجود دارد. نتایج این بررسی‌ها در جهت تعیین دقیق داروهای تجویزی بر پایه نیازهای هر بیمار، به پزشک کمک فراوانی می‌کند.

• تست برای تعیین منشا اصلی توده مغزی ثانویه

گاهی در بررسی آسیب‌شناسی بافتی مشخص می‌شود که منشا تومور مغزی یکی دیگر از بافت‌های بدن است. به عنوان نمونه، سلول‌های سرطانی از یکی دیگر از نقاط بدن به مغز مهاجرت کرده‌اند و تومور ثانویه را تشکیل داده‌اند. در این صورت برای تعیین محل تومور اصلی، پزشک تست‌های بیشتری درخواست می‌کند.

بیشتر بخوانید: علت و درمان سردرد در کودکان

درمان تومور مغزی در کودکان

نوع، اندازه و محل قرارگیری تومور مغزی اطفال در تعیین درمان نقش مهمی ایفا می‌کنند. همچنین، شرایط کلی سلامت کودک هنگام تجویز انواع درمان در نظر گرفته می‌شود. درمان تومور مغزی کودکان شامل موارد زیر است:

• جراحی مغز
• پرتودرمانی (رادیوتراپی) به روش سنتی که در آن چند منبع اشعه پرانرژی (مانند اشعه ایکس) از خارج از بدن برای هدف قرار دادن و نابودی سلول‌های تومور مغزی کودکان به کار گرفته می‌شود. خستگی، ریزش موقت موی سر و سردرد از عوارض متداول پس از هر جلسه پرتودرمانی هستند. گاهی تهوع یا استفراغ هم وجود دارد که با داروهای مناسب قابل کنترل است.
• جراحی سه بعدی (استرئوتاکتیک) با اشعه (radiosurgery) که قابلیت هدف قرار دادن نقاط بسیار کوچک مغز را با دقت بسیار بالا میسر می‌سازد. برای انجام این جراحی فوق‌تخصصی مغز، از دستگاه‌های مختلفی ممکن است استفاده شود که گامانایف ‌(Gamma knife) (نوعی درمان شبیه روش پرتودرمانی) یکی از آنهاست.
• شیمی‌ درمانی با استفاده از داروهای ضدسرطان به صورت خوراکی یا از راه تزریق داخل وریدی هم مفید است. عوارض شیمی ‌درمانی تومور مغزی کودکان، به نوع و مقدار داروی تجویزی بستگی دارد و شامل تهوع، استفراغ، ریزش موقت موی سر و سرکوب تولید گلبول‌های خون مثل کاهش تعداد گلبول سفید می‌شود.
• پس از پایان درمان‌های بالا، از روش‌های گوناگون بازتوانی برای برگرداندن کودک به توانایی عادی استفاده می‌شود، مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی (تمرین کارهای روزمره کودک) و گفتاردرمانی.

درمان‌های جایگزین بی‌تاثیر و گاهی خطرناک

درمان‌های جایگزین که گاهی با عناوین دیگر مانند طب سنتی/گیاهی یا امثال آن نامیده می‌شود نه تنها تاثیر مثبتی روی تومور مغزی کودک ندارد، بلکه برخی از آنها باعث آسیب بیشتر به کودک می‌شوند.

پشتیبانی و حمایت روانی

کودک مبتلا به تومور مغزی دوران سخت درمان را پیش رو دارد و لازم است والدین و اطرافیان با رفتار سنجیده و درست از او حمایت کنند. چند نمونه از رفتارهای حمایتی کودک به شرح زیر هستند:

• هدایای مناسب، شامل کتاب یا اسباب‌ بازی مناسب بخریم و به‌خصوص در بیمارستان یا کلینیک به کودک تحویل دهیم.
• در طول زمان درمان همراه کودک بمانیم و عملیات در حال انجام را بدون ترساندن کودک و با زبان ساده به او توضیح دهیم.
• در بین درمان با کودک بازی کنیم.
• از پرسنل بیمارستان یا کلینیک یا گروه‌های خیریه و حمایتی برای انجام این کارها کمک بخواهیم.
• در صورت مجوز پزشک، یک برنامه غذایی عادی برای کودک تدارک ببینیم.
• پیش از واکسن زدن یا هر کار پزشکی دیگر با پزشک معالج مشورت کنیم.
• با سایر فرزندان خانواده درباره روند درمان، عوارض احتمالی و مسایل جانبی صحبت کنیم و با دقت به دغدغه‌های آنها گوش دهیم.

منبع: mayoclinic

IR-1121-ABD-6206-WE