کلمه‌ ترسناکی است که هیچ شخصی دوست ندارد آن را از زبان پزشک خود بشنود. با این‌‌حال، امروزه با پیشرفت علم پزشکی، معالجه و درمان سرطان بسیار آسان‌تر از قبل شده. بسیاری از مبتلایان به این بیماری، پس از طی فرآیند درمان سرطان به‌راحتی زندگی خود را ادامه می‌دهند.

در ادامه‌ی این مطلب خواهیم گفت که اصلاً سرطان چیست، چه انواعی دارد، چه روش‌هایی برای درمان سرطان مناسب است و چرا نباید از آن ترسید.

 

سرطان چیست و چگونه پدید می‌آید؟

سرطان رشد غیرقابل کنترل سلول‌ها در بدن است. در یک بدن سالم، هزاران میلیارد سلول وجود دارد که با توجه به نیاز بدن تقسیم می‌شوند. سلول‌های سالم بر اساس نوعشان، چرخه حیات، تولید ‌‌مثل و مرگ دارند. با مرگ سلول‌های قدیمی یا آسیب دیده، سلول‌های جدید جایگزین آن‌ها می‌شوند. سرطان دقیقاً در این فرآیند اختلال ایجاد می‌کند و باعث رشد غیرعادی سلول‌ها در بدن می‌شود. هنگامی که سلول‌ها به طور غیر قابل مهار تقسیم می‌شوند، توده‌هایی به نام تومور را تشکیل می‌دهند.

سرطان انواع مختلفی دارد که در ادامه آن‌ها را معرفی خواهیم کرد.

 

تفاوت سلول‌های سالم و سرطانی

تفاوت عمده سلول‌های سالم و سرطانی در دو نکته است:

  • سلول‌های سرطانی به‌طور غیرطبیعی و غیرقابل کنترل تکثیر می‌شوند.
  • سلول‌های سرطانی عمری بسیار طولانی‌تر از سلول‌های سالم دارند.

 

نگاهی مختصر به دسته‌بندی سرطان‌ها

سرطان‌ها بر اساس نوع سلول‌هایشان و البته منطقه و اندامی که در آن رشد می‌کنند، نام‌گذاری می‌شوند. حتی اگر سرطان به منطقه دیگری از بدن سرایت کند نیز این اسم ثابت باقی می‌ماند. برای مثال سرطانی که از ریه آغاز شود و به کبد سرایت کند، باز هم سرطان ریه نامیده می‌شود.

تاکنون بیشتر از صد نوع مختلف از انواع سرطان شناسایی شده‌اند که تقسیم‌بندی آن‌ها براساس نوع سلول‌های درگیر، متفاوت است. از انواع سرطان شایع در مردان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

همچنین، شایع‌ترین انواع سرطان در بین زنان، موارد زیر هستند:

 

انواع سرطان‌ها چه تفاوت‌هایی باهم دارند؟

بعضی از انواع سرطان‌ بسیار سریع رشد می‌کنند و بعضی بسیار آهسته.

انواع سرطان‌ها به طرق مختلف به درمان پاسخ می‌دهند. بهترین درمان برای تعدادی از سرطان‌ها جراحی است، در حالی که شیمی‌درمانی بهترین گزینه برای برخی دیگر است.

معمولا برای گرفتن بهترین نتیجه در درمان سرطان، بیش از یک گزینه برای درمان انتخاب می شود. افراد مبتلا به سرطان نیازمند درمانی هستند که بیشترین تاثیر را بر سرطان آنها داشته باشد.

تومور چیست؟

اغلب سرطان‌ها یک توده ایجاد می‌کنند که به آن تومور می‌گویند، ولی تمام توده‌ها تومور نیستند.

معمولا پزشک تکه‌ای از توده را برای آزمایش برمی‌دارد که به آن نمونه‌برداری یا بیوپسی می‌گویند. بررسی آزمایشگاهی این نمونه مشخص می‌کند که این توده سرطانی است یا نه.

  • توده‌هایی که سرطانی نیستند «خوش خیم» نامیده می‌شوند.
  • توده‌هایی که سرطانی‌اند، «بدخیم» نامیده می‌شوند.
  • بعضی از انواع سرطان‌ها مانند لوسمی (سرطان خون) تومور ایجاد نمی‌کنند .

 

بیشتر بدانیم: سرطان خون چیست ؛ علائم، تشخیص و درمان سرطان خون

 

عوامل ایجادکننده سرطان

ماده سرطان‌زا یا کارسینوژن به ماده‌ای گفته می‌شود که روند تغییرات سلولی از سلول عادی به سلول سرطانی را تسهیل می‌کند.
عوامل کلی که در ایجاد سرطان نقش دارند، عبارتند از:

  • سابقه خانوادگی سرطان (نقش ژنتیک)
  • استعمال دخانیات
  • اضافه وزن
  • مصرف الکل
  • وجود برخی بیماری‌های ویروسی مانند هپاتیت ب و اچ پی وی (HPV)
  • نزدیکی به مواد شیمیایی مانند بنزن، آزبست، آرسنیک و بسیاری مواد شیمیایی دیگر،
  • قرار گرفتن مداوم در معرض انواع اشعه‌ها مانند اشعه رادیواکتیو و نور خورشید
  • هورمون‌ها، مانند استروژن

 

علائم و نشانه‌های سرطان را بشناسیم

سرطان‌ها علائم یکسانی ندارند، برای مثال علائم سرطان بیضه با علائم سرطان رحم متفاوت است. با ‌این‌حال، برخی از علائم مشترک میان سرطان‌ها را می‌توان به‌ عنوان نشانه‌های سرطان در نظر گرفت:

  1. سرفه مداوم و طولانی
  2. گرفتگی صدا
  3. ضعف عضلات
  4. تغییر رنگ ادرار
  5. وجود خون در مدفوع
  6. کاهش وزن
  7. درد استخوان
  8. خستگی مداوم
  9. وجود توده یا برآمدگی در سینه و بیضه
  10. درد شدید در معده

گفتنی است که هیچ‌یک از موارد بالا را نمی‌توان به تنهایی نشانه سرطان دانست، اما اگر چند مورد از موارد بالا را داریم، بهتر است به پزشک مراجعه کنیم.

 

آزمایش‌ها و روش‌های تشخیص سرطان

یکی از روش‌های تشخیص به‌موقع سرطان، روش «غربالگری» است. این روش به‌ویژه در درمان زودهنگام سرطان رحم، سرطان کولورکتال و سرطان سینه نقش بسزایی دارد.

غربالگری مجموعه‌ای از آزمایش‌های پزشکی است که اگر پاسخ آن منفی باشد، فرد سالم تشخیص داده می‌شود. با این وجود، اگر پاسخ تست غربالگری مثبت باشد، به معنی این نیست که فرد مبتلا به سرطان است. در صورت مثبت بودن تست غربالگری، لازم است فرد آزمایش‌های تکمیلی انجام دهد.

نکته مهمی که در درمان سرطان وجود دارد، تشخیص به‌موقع آن است. تشخیص به‌موقع سرطان می‌تواند میزان مرگ‌و‌میر ناشی از آن را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. با این وجود، در بسیاری از موارد، سرطان در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود. از انواع روش‌های تشخیصی سرطان می‌توان تست‌های بالینی، تست‌های آزمایشگاهی، تصویربرداری و نمونه‌برداری را نام برد.

 

چه زمانی سرطان در بدن پخش می‌شود؟

در مراحل پیشرفته سرطان، ممکن است سلول سرطانی از منشا خود توسط سیستم گردش خون یا سیستم‌های لنفاوی و یا انتقال مستقیم به بافت‌های مجاور در بدن انتشار یابد. به این حالت «سرطان متاستاتیک» و به توده ایجادشده در عضو جدید، متاستاز گفته می‌شود.

برای مثال سلول‌های سرطان ریه می‌توانند از طریق گردش خون به کبد منتقل شده و یک توده متشکل از سلول‌های سرطانی ریه در کبد ایجاد کنند. این توده می‌تواند باعث تخریب سلول‌های طبیعی کبد شده و در فعالیت کبد اختلال ایجاد کند.

درمان سرطان متاستاتیک بسیار مشکل‌تر و پیچیدهتر از درمان سرطانی است که به عضو ابتدایی محدود است.

مراحل پیشرفت سرطان (Staging)

ممکن است شنیده باشیم که سرطان از هنگام شروع به چه اندازه پیشرفت کرده است. به این موضوع مرحله یا استیج سرطان گفته می‌شود.

گاهی می‌شنویم که سرطان در مرحله یک یا دو قرار دارد. دانستن مرحله پیشرفت سرطان به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد کدام نوع درمان بهترین گزینه خواهد بود.

به عنوان یک قانون کلی، هر چه عدد مرحله پایینتر باشد، یعنی سرطان کمتر رشد کرده است. مرحله چهارم بالاترین و آخرین مرحله از نظر گسترش و پیشرفت سرطان است.

در صورتی که مبتلا به سرطان هستیم لازم است از پزشک خود درباره مرحله یا پیشرفت سرطان خود بپرسیم.

 

چگونه می‌توانیم از بروز سرطان پیشگیری کنیم؟

در حال حاضر با پیشرفت‌های چشمگیر علم پزشکی، بعضی از انواع سرطان‌ها قابل پیشگیری کامل هستند. سرطان دهانه رحم و سرطان کبد دو نوع سرطانی هستند که عامل آن‌ها یک ویروس شناخته شده است و واکسیناسیون به‌موقع علیه این ویروس‌ها می‌تواند خطر ایجاد این نوع سرطان را به میزان چشمگیری کاهش دهد.

همه‌ی ما خبر‌های متناقضی در مورد پیشگیری از سرطان شنیده‌ایم. گاهی اوقات مورد خاصی که در یک مطالعه برای پیشگیری از سرطان توصیه‌ شده است، در مطالعه دیگر رد می‌شود.

دانسته‌های ما در رابطه با پیشگیری از سرطان، هنوز در حال تکامل است. با این‌حال، این موضوع به‌خوبی پذیرفته‌شده است که خطر ابتلای هر فرد به سرطان، تحت تأثیر سبک زندگی او قرار دارد.

بنابراین، باید بدانیم که برای پیشگیری از سرطان، تغییرات ساده در سبک زندگی می‌تواند تفاوت‌های چشمگیری ایجاد کند. نکاتی که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود، نقش مهمی در پیشگیری از سرطان دارند.

 

پرهیز از دخانیات

استفاده از هر نوع دخانیات، ما را در مسیر برخورد با سرطان قرار می‌دهد. سیگار با انواع مختلف سرطان ازجمله سرطان ریه، دهان، گلو، حنجره، پانکراس، مثانه، دهانه رحم و کلیه مرتبط است. جویدن تنباکو هم با سرطان حفره دهان و پانکراس مرتبط است. حتی اگر از دخانیات استفاده نکنیم، قرار گرفتن در معرض دود سیگار می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهد.

پرهیز از دخانیات، یا تصمیم به قطع مصرف آن‌ها،‌ بخش مهمی از پیشگیری از سرطان است. برای ترک مصرف دخانیات، می‌توانیم از پزشک خود در مورد محصولات و سایر راهکارهای ترک سیگار کمک بگیریم.

 

داشتن رژیم غذایی سالم

اگرچه داشتن رژیم غذایی سالم، به‌تنهایی عدم ابتلا به سرطان را تضمین نمی‌کند، اما می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. برای این منظور بهتر است نکات زیر را رعایت کنیم:

 

  • میوه و سبزی‌های فراوان مصرف کنیم. رژیم غذایی خود را بر پایه‌ی میوه‌ها، سبزی‌ها و سایر مواد غذایی از منابع گیاهی، مانند غلات کامل و حبوبات، قرار دهیم.
  • وزن خود را در محدوده‌ی سالم حفظ کنیم. با مصرف کمتر غذاهای پرکالری، ازجمله کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده و چربی‌های حیوانی، وعده‌های غذایی سبک‌تری داشته باشیم.
    کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده یا ساده شامل قندها و غلاتی هستند که تمام سبوس، فیبر و مواد مغذی آن‌ها حذف‌شده است؛ مانند نان سفید، شیرینی‌ها، آرد سفید، برنج سفید، دسرهای شیرین. این خوراکی‌ها به‌سرعت هضم شده و باعث افزایش ناسالم سطح قند خون می‌شوند.
  • الکل مصرف نکنیم. خطر ابتلا به انواع سرطان، ازجمله سرطان پستان، روده بزرگ (کولون)، ریه، کلیه و کبد، با مقدار و مدت زمانی که به‌صورت مداوم الکل مصرف کرده‌ایم، افزایش می‌یابد.
  • مصرف گوشت‌های فرآوری‌شده را محدود کنیم. گزارش آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (آژانس سرطان سازمان جهانی بهداشت)، نشان داده است که مصرف مقادیر زیاد گوشت‌های فرآوری‌شده می‌تواند خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان را افزایش دهد.
    رژیم غذایی مدیترانه‌ای به همراه روغن زیتون بکر و آجیل در خانم‌ها، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پستان را در آن‌ها کاهش دهد. رژیم غذایی مدیترانه‌ای بیشتر بر روی غذاهای گیاهی مانند میوه‌ها و سبزی‌ها، غلات کامل، حبوبات و آجیل تمرکز دارد. در این رژیم غذایی، چربی‌های سالم، مانند روغن زیتون، جایگزین کره و ماهی، جایگزین گوشت قرمز می‌شود.

 

داشتن وزن مناسب و فعالیت فیزیکی

حفظ وزن مناسب می‌تواند خطر ابتلا به انواع سرطان ازجمله سرطان پستان، پروستات، ریه، روده بزرگ و کلیه را کاهش دهد.

فعالیت جسمی نیز اهمیت زیادی دارد. علاوه بر کمک به کنترل وزن، فعالیت بدنی به‌تنهایی ممکن است خطر ابتلا به سرطان پستان و سرطان روده بزرگ را کاهش دهد.

فعالیت جسمی به هر میزان، ازنظر سلامتی، مفید است. اما برای به دست آوردن مزایای قابل‌توجه سلامتی، باید سعی کنیم حداقل 150 دقیقه در هفته فعالیت هوازی متوسط یا 75 دقیقه در هفته فعالیت هوازی شدید داشته باشیم. همچنین می‌توانیم ترکیبی از فعالیت‌های متوسط و شدید را در نظر بگیریم. حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی را به‌عنوان یک هدف کلی در برنامه‌ی روزانه خود بگنجانیم و چه‌بهتر که بتوانیم این زمان را افزایش دهیم.

 

محافظت از خود در برابر نور خورشید

سرطان پوست یکی از شایع‌ترین و قابل پیشگیری‌ترین سرطان‌ها است. رعایت نکات زیر برای پیشگیری از این سرطان به ما کمک می‌کند:

  • پرهیز از قرار گرفتن در معرض آفتاب در زمان ظهر. باید از ساعت 10 صبح تا 4 بعدازظهر که پرتوهای خورشید بیشترین شدت خود را دارند، از نور خورشید دوری کنیم.
  • در سایه بمانیم. زمانی که بیرون از منزل هستیم، تا حد امکان در سایه بمانیم. استفاده از عینک آفتابی و کلاه لبه پهن نیز کمک‌کننده است.
  • قسمت‌هایی از بدن که در معرض تابش آفتاب هستند را بپوشانیم. از لباس‌هایی استفاده کنیم که تا حد امکان پوستمان را بپوشاند. بهتر است از رنگ‌هایی استفاده کنیم که بهتر تابش فرابنفش را منعکس می‌کنند، مثلاً رنگ‌های روشن.
  • استفاده از کرم ضدآفتاب را جدی بگیریم. حتی در روزهای ابری از کرم ضد آفتاب با SPF حداقل 30 استفاده کنیم. کرم ضدآفتاب را به میزان کافی بر روی تمامی قسمت‌هایی از بدن که در معرض آفتاب قرار می‌گیرد، بمالیم و هر دو ساعت یک‌بار آن را تمدید کنیم. درصورتی‌که شنا کردیم یا تعریق داریم در فواصل زمانی کوتاه‌تر از کرم دوباره استفاده کنیم.
  • از لامپ‌های برنزه کننده (سولاریوم) دوری کنیم. استفاده از این وسایل به اندازه نور طبیعی خورشید مضر هستند.

 

واکسینه شدن

محافظت در برابر برخی عفونت‌های ویروسی نیز راهی برای پیشگیری از سرطان است. با پزشک خود در مورد واکسیناسیون در موارد زیر مشورت کنیم:

  • هپاتیت B: این نوع از هپاتیت می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد.
  • ویروس پاپیلومای انسانی(HPV): یک ویروس مقاربتی است که می‌تواند منجر به سرطان دهانه رحم و سایر سرطان‌های دستگاه تناسلی و همچنین سرطان در ناحیه سر و گردن شود.

واکسن HPV برای دختران و پسران 11 و 12 ساله توصیه می‌شود. اخیراً استفاده از این واکسن برای مردان و زنان از 9 سالگی تا 45 سالگی تأییدشده است.

 

نداشتن رفتارهای پرخطر

یکی دیگر از روش‌های مؤثر پیشگیری از سرطان، اجتناب از رفتارهای پرخطری است که می‌تواند در اثر ایجاد عفونت، خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. برای مثال:

  • رابطه جنسی ایمن داشته باشیم. در صورت تعدد شرکای جنسی و عدم استفاده از کاندوم هنگام رابطه جنسی، احتمال ابتلا به عفونت‌های مقاربتی مانند ویروس نقص سیستم ایمنی انسان (HIV) یا HPV بیشتر می‌شود. افرادی که HIV یا ایدز دارند بیشتر در معرض خطر سرطان مقعد، کبد و ریه هستند. HPV اغلب با سرطان دهانه رحم مرتبط است، اما ممکن است خطر ابتلا به سرطان مقعد، آلت تناسلی، گلو و واژن را نیز افزایش دهد.
  • از سوزن مشترک استفاده نکنیم. استفاده مشترک از سوزن می‌تواند منجر به HIV و همچنین هپاتیت B و C شود که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد. بهتر است در مورد سوءمصرف مواد مخدر یا اعتیاد، از پزشک کمک بگیریم.

 

داشتن مراقبت‌های منظم پزشکی

خودآزمایی منظم و غربالگری انواع مختلف سرطان، مانند سرطان پوست، کولون (روده بزرگ)، دهانه رحم و پستان، می‌تواند شانس ما را برای تشخیص زودهنگام سرطان، ( یعنی زمانی که درمان با شانس بالایی موفقیت‌آمیز است)، افزایش دهد. می‌توانیم از پزشک خود در مورد بهترین برنامه غربالگری سرطان سؤال کنیم.

 

روش‌های درمان سرطان

تشخیص دیر‌هنگام و در دسترس نبودن دارو‌‌‌های درمانی، دو عامل بحرانی در کنترل و درمان سرطان هستند.

درمان سرطان اغلب ترکیبی از درمان‌های دارویی و مراقبت‌های تسکینی است. درمان سرطان، موارد زیر را شامل می‌شود:

  • جراحی
  • رادیوتراپی
  • شیمی‌درمانی
  • تارگت‌تراپی (درمان هدفمند)

تارگت ‌تراپی، روش نوین درمان سرطان

تارگت‌تراپی یک روش نوین برای نابودی سلول‌های سرطانی است که به شیوه‌ای متفاوت از درمان‌های قدیمی رایج مانند شیمی‌درمانی عمل می کند.

همه سلول‌های بدن دارای مقداری پروتئین هستند. سلول‌های بدخیم ممکن است پروتئین‌های خاصی تولید کنند. در تارگت‌تراپی، این پروتئین‌ها در سلول‌های بدخیم و یا سلول‌های مرتبط با رشد سلول‌های بدخیم (مثل عروق خونی مغذی تومور)، توسط دارو هدف قرار می‌گیرند. در نتیجه، رشد و انتشار سلول‌های بدخیم متوقف می‌شود.

علاوه بر این، مراقبت‌های تسکینی که بر بهبود کیفیت زندگی بیماران و اطرافیانشان تمرکز دارد، از اقدامات حائز اهمیت در درمان است.

خوب است بدانیم سرطان تفاوتی میان افراد پیر یا جوان، فقیر یا غنی و زن یا مرد قائل نمی‌شود و با همه یکسان برخورد می‌کند. یادمان باشد چنانچه سرطان به‌‌موقع تشخیص داده شود، قابل مهار و کنترل است.

منابع:
American Cancer Society
National Health Services
Mayo Clinic
Mayo Clinic

IR-0123-ABD-7719-AS