علت، علائم، راه های پیشگیری و درمان پوکی استخوان

پوکی استخوان وضعیتی است که در آن استخوان‌ها نازک، ضعیف و احتمال شکستگی آن‌ها بیشتر می‌شود. این بیماری شیوع بالایی دارد.

علت پوکی استخوان چیست؟

استخوان‌های ما، درست مانند سایر بافت‌های بدن، در طول زمان تغییر می‌کنند. در واقع، بدن به طور طبیعی استخوان‌های قدیمی و آسیب‌دیده را حذف و آنها را با سلول‌های جدید استخوانی جایگزین می‌کند. این فرآیند بازسازی استخوان نامیده می‌شود.

تا حدود 30 سالگی، بدن تقریباً به همان سرعتی که بافت استخوانی قدیمی را حذف می‌کند، استخوان جدید می‌سازد. به عبارت دیگر، بازسازی استخوان متعادل است. بعد از 30 تا 40 سالگی، بازسازی استخوان ممکن است به تدریج نامتعادل شود و روند حذف سلول‌های استخوانی قدیمی سریع‌تر از جایگزینی آنها باشد. در نتیجه با افزایش سن تراکم ساختار، استحکام و کیفیت استخوان‌ها کاهش می‌یابد.

ضعیف شدن استخوان در سنین پایین‌تر هم در مردان و هم در زنان به دلایل مختلف از جمله تغذیه نامناسب و بی‌تحرکی می‌تواند رخ دهد؛ اما به طور کلی شیوع پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان است؛ زیرا:

• افت سطح استروژن در زنان در دوران یائسگی باعث از دست رفتن سریع سلول‌های استخوانی می‌شود.
• زنان اغلب استخوان‌های کوچکتر و نازک‌تری نسبت به مردان دارند.

در مردان معمولا ضعف استخوان در اواخر زندگی ایجاد می‌شود، زیرا کاهش سطح هورمون تستوسترون به تدریج و با افزایش سن اتفاق می‌افتد.

استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان

استئوپنی وضعیتی است که در آن تراکم توده استخوانی کاهش یافته اما این کاهش به اندازه پوکی استخوان شدید نیست. می‌توانیم استئوپنی را به عنوان مرحله پیش از پوکی استخوان در نظر بگیریم و در صورتی که بازسازی نامتعادل استخوان با افزایش سن ادامه یابد، در نهایت منجر به پوکی استخوان می‌شود. در استئوپنی نیز خطر شکستگی بیشتر از حد طبیعی است، اما نه به اندازه زمانی که مبتلا به پوکی استخوان باشیم.

از دست دادن استخوان بیشتر در ستون فقرات، ساعد و قسمت بالای استخوان ران رخ می‌دهد. شکستگی ستون فقرات، مچ دست و لگن آسیب‌های شایع در افراد مسن هستند.

معمولا اولین علامتی که نشان می‌دهد استئوپنی به بیماری پوکی استخوان تبدیل شده، شکستگی استخوان در اثر یک ضربه خفیف است.
مطالعات اخیر نشان داده است که علاوه بر آسیب‌های ناشی از زمین خوردن‌های ساده، شکستگی‌های ناشی از ضربات شدیدتر مانند تصادف اتومبیل نیز می‌تواند ناشی از ضعف استخوان باشد.

علل اصلی پوکی استخوان چیست؟

• افزایش سن
• تغییرات هورمونی
• زمینه ژنتیکی

سایر عوامل خطر پوکی استخوان:

برخی عوامل دیگر نیز می‌توانند خطر پوکی استخوان را بدون توجه به تراکم استخوان، سن یا جنسیت افزایش دهند. از جمله:

• مصرف بعضی داروها
• ابتلا به بعضی بیماری‌ها
• سبک زندگی

افزایش سن

اکثر افراد مبتلا به پوکی استخوان سن بالای 50 سال دارند. در این سن، سرعت تشکیل استخوان کمتر از تحلیل استخوان است.

با افزایش سن، افرادی که استخوان‌های کوچک‌تری دارند نسبت به افرادی که استخوان‌های بزرگ‌تری دارند بیشتر در معرض خطر شکستگی استخوان قرار دارند. بعد از 30 سالگی، ورزش‌هایی که بر اساس تحمل وزن بدن انجام می‌شوند (مانند دویدن، کوه نوردی و…) می‌توانند به کاهش تحلیل استخوان و حفظ توده و استحکام استخوان کمک کنند، اما نمی‌توانند استخوان‌ها را بزرگتر یا ضخیم‌تر کند. به همین دلیل ساخت استخوان‌هایی که حداکثر اندازه و استحکام اسکلتی را دارند، در طول سال‌های رشد بسیار مهم است.

تغییرات هورمونی

سطح برخی از هورمون‌های جنسی (استروژن در هر دو جنس و تستوسترون در مردان) در روند ساخت و بازسازی استخوان‌ها نقش دارد:

• سطح استروژن در زنان در دوران یائسگی به سرعت کاهش می‌یابد.
• در مردان، از دست دادن هورمون‌های جنسی با افزایش سن، روند کندتری دارد، اگرچه در برخی از مردان کمبود تستوسترون (هیپوگنادیسم) در سنین پایین‌تر اتفاق می‌افتد.

کاهش سطح هورمون‌های جنسی و سایر عوامل پیری، سرعت تخریب بافت استخوانی را افزایش می‌دهند و باعث می‌شوند که سلول‌های استخوانی بیشتری نسبت به آنچه جایگزین می‌شود، برداشته شود. این امر منجر به کاهش پیشرونده تراکم استخوان می‌شود.

زمینه ژنتیکی

موارد زیر خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد:

• سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان
• سابقه خانوادگی شکستگی استخوان

داروها

مهمترین داروهایی که خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهند، عبارتند از:

• کورتیکواستروئیدها، مانند پردنیزولون
• مصرف طولانی مدت هپارین
• بعضی داروهای ضدتشنج
• استفاده از دوز بالای داروهایی که برای درمان کم‌کاری تیروئید استفاده می‌شوند
• داروهایی که برای درمان سرطان سینه و پروستات استفاده می‌شوند
• استفاده از دوزهای بالای داروی متوترکسات
• استفاده از داروهای دیورتیک‌ لوپ (افزایش دهنده ادرار) مانند فوروزماید و بومتانید
• لیتیوم
• بعضی از روش‌های هورمونی ضدبارداری
• آنتی‌اسیدهای حاوی آلومینیوم

بیماری‌ها

بعضی از بیماری‌هایی که خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهند، عبارتند از:

• اختلالات گوارشی از جمله بیماری التهابی روده و بیماری سلیاک
• سرطان پروستات یا سینه
• بیماری مزمن کلیه یا بیماری کبدی (از جمله سیروز صفراوی)
• اختلالات خود ایمنی، مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید
• اختلالات خونی مانند لنفوم و مولتیپل میلوما
• سکته مغزی و بیماری پارکینسون
• اختلالات غدد درون ریز، مانند پرکاری تیروئید، دیابت یا یائسگی زودرس
• کمبود ویتامین D

سبک زندگی

• نوشیدن الکل
• سیگار کشیدن. نیکوتین مستقیماً روی سلول‌های استخوان‌ساز اثر می‌گذارد و میزان استخوان‌سازی را کاهش می‌دهد. همچنین با تأثیر بر متابولیسم هورمونی باعث می‌شود بدن با سرعت بیش از حد معمول سلول‌های استخوانی را از دست بدهد.
• نداشتن فعالیت بدنی، چه در دوران کودکی و چه در بزرگسالی. باید سعی کنیم در هفته حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط داشته باشیم.
• تغذیه نامناسب:

o مصرف کم کلسیم
o مصرف کم پروتئین در رژیم غذایی
o کاهش وزن شدید یا اختلال در غذاخوردن

پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در یک معاینه روتین، پزشک ممکن است به دنبال علائم پوکی استخوان، مانند کاهش قابل توجه قد باشد. این امر به ویژه در صورت داشتن سابقه خانوادگی پوکی استخوان، ابتلا به بیماری‌هایی که خطر شکستگی را افزایش می‌دهد یا مصرف داروهایی که می‌توانند منجر به تحلیل استخوان شوند، مهم است.

بیشتر بخوانید: علائم کبد چرب چیست و چگونه درمان میشو؟

آزمایش تشخیص پوکی استخوان

علاوه بر بررسی شرح حال و معاینه فیزیکی، ممکن است پزشک برای تشخیص پوکی استخوان انجام آزمایشات بیشتری را درخواست نماید. این آزمایش‌ها مشخص می‌کنند که آیا توده استخوانی ما کم شده است یا خیر و این مشکل چقدر شدید است. این آزمایشها معمولاً شامل موارد زیر هستند:

• آزمایش خون و ادرار
• آزمایش تخصصی اشعه ایکس به نام تست سنجش تراکم استخوان یا DXA. این بررسی اصلی‌ترین روش تشخیص کاهش تراکم توده استخوانی است و می‌تواند آن را قبل از وقوع شکستگی پیدا کند. این آزمایش بی‌خطر، دقیق و بدون درد است. اگر تراکم استخوانی کم یا پوکی استخوان داشته باشیم، پزشک معمولاً تکرار اسکن DXA هر 2 یا 3 سال یکبار را برای بررسی مجدد استخوان‌ها توصیه می‌کند.

پیشگیری و درمان پوکی استخوان

کاهش تراکم استخوان و شکستگی نباید بخشی اجتناب‌ناپذیر از پیری باشد. بر اساس سابقه پزشکی و نتایج آزمایش، پزشک می‌تواند یک برنامه درمانی برای محافظت و بهبود تراکم استخوان و جلوگیری از زمین خوردن، که ممکن است منجر به شکستگی شود، در اختیار ما قرار دهد.
پیشگیری و درمان پوکی استخوان شامل یک یا چند مورد از موارد زیر است:

• اصلاح رژیم غذایی

o مصرف مکمل‌ها، به ویژه کلسیم و ویتامین D

• اصلاح سبک زندگی:

o داشتن یک برنامه ورزشی منظم و مداوم
o ترک سیگار در صورت سیگار کشیدن
o پرهیز از مصرف الکل

• تجویز داروهایی برای کاهش خطر شکستگی با افزایش تراکم استخوان، جلوگیری از تحلیل استخوان یا ساختن استخوان جدید
• پیشگیری از زمین خوردن، از جمله کاهش خطر سقوط در خانه و انجام تمریناتی برای بهبود تعادل
• پیشگیری یا کنترل دیابت
• پیشگیری یا کنترل فشار خون بالا
• پیشگیری از زمین خوردن
  بسیاری از زمین خوردن‌ها نتیجه خطراتی مانند سطوح لغزنده یا مرطوب، نور ضعیف، کفش نامناسب، فقدان نرده و مسیرهای به هم ریخته در خانه هستند.

تحقیقات نشان می‌دهد که حتی تغییرات ساده، مانند مواردی که در خانه، جایی که بیشتر سقوط‌های سالمندان اتفاق می‌افتد، می‌تواند به میزان قابل توجهی خطر زمین خوردن و آسیب‌های مرتبط را کاهش دهد. این اصلاحات شامل موارد زیر است:

• داشتن نور مناسب در اتاق‌ها و مسیرهای رفت و آمد
• برطرف کردن به هم ریختگی‌ها، از جمله جمع کردن وسایل و سیم‌های برق از مسیرها و کف اتاق خواب
• چیدن مبلمان طوری که مسیری مشخص بین اتاق‌ها وجود داشته باشد
• تعبیه نرده در دو طرف راه پله‌ها
• مرتب کردن فرش‌های جمع شده
• نصب دستگیره روی دیوارهای حمام
• استفاده از یک کفپوش لاستیکی یا نوارهای چسبنده برای برطرف کردن لغزندگی کف حمام

منابع: American Academy of Orthopaedic Surgeons,

IR-1023-ABD-8808-AS