فوبیا (هراس) چیست؛ علت، انواع، علائم، تشخیص و درمان

منظور از فوبیا یا هراس زدگی چیست؟

فوبیا یکی از انواع اختلالات اضطرابی است، که باعث می‌شود فرد ترس بسیار شدید و غیرمنطقی نسبت به قرارگیری در بعضی موقعیت‌ها، موجودات زنده، اشیا و یا مکان‌ها داشته باشد.

فوبیا می‌تواند در سنین کودکی، بلوغ و یا اوایل دوره بزرگسالی به وجود بیاید. ایجاد فوبیا بعد از سنین ۳۰ سالگی معمول نیست.

خانم­‌ها دو برابر آقایان به فوبیا مبتلا می‌شوند و فوبیا نسبت به حیوانات و ارتفاع بیشترین شیوع را دارد.

علل به وجود آمدن فوبیا

ژنتیک و عوامل محیطی در به وجود آمدن فوبیا نقش دارند.

کودکانی که افراد نزدیک به آن‌ها دارای اختلالات اضطرابی هستند، بیشتر در معرض ابتلا به فوبیا قرار دارند.

شیوع فوبیا بعد از آسیب تروماتیک مغزی بالا است. همچنین استفاده از مواد مخدر و سابقه افسردگی با فوبیا ارتباط دارند.

انواع فوبیا

فوبیا خاص

فوبیای خاص یا فوبیای ساده مثل ترس از ارتفاع، معمولا در دوره کودکی به وجود می‌آید.

این نوع از فوبیا ممکن است با تجربه‌های ناخوشایند ابتدای کودکی ارتباط داشته باشد. به عنوان مثال اگر در دوره کودکی در یک فضای کوچک گیر افتاده باشیم، ممکن است در بزرگسالی دچار ترس از فضای بسته یا کلاستروفوبیا شویم.

همچنین گمان می‌شود در سال‌های اولیه زندگی فوبیا ممکن است ایجاد شود. یعنی اگر کسی در خانواده از عنکبوت بترسد، ما هم ممکن است دچار فوبیای ترس از عنکبوت شویم.

برخی از شایع‌ترین انواع فوبیای خاص شامل موارد زیر است:

• کلاستروفوبیا: ترس از قرار گرفتن در محیط بسته
• زوفوبیا: ترس از حیوانات
• آکروفوبیا: ترس از ارتفاع
• هموفوبیا: ترس از خون و جراحت

فوبیای پیچیده

علت فوبیاهای پیچیده هنوز مشخص نیست. از جمله فوبیاهای پیچیده می‌توان آگورافوبیا و فوبیای اجتماعی را نام برد.

در این مواقع بدن با ترشح هورمون آدرنالین علائم جسمی از جمله تعریق، لرز، افزایش ضربان قلب و تنگی نفس ایجاد می‌کند.

آگورافوبیا

به معنای ترس از موقعیت‌ها و مکان‌هایی است که فرد تصور می‌کند امکان فرار از آن‌ها وجود ندارد. افراد داری آگورافوبیا از قرار گرفتن در محیط‌های با جمعیت زیاد یا گیر افتادن بیرون از خانه می‌ترسند. بسیاری از این افراد نگرانند که دچار حمله پانیک شوند یا در صورتی که بیماری جسمی داشته باشند، می‌ترسند دچار مشکل اورژانسی شده و امکان کمک گرفتن برای آن‌ها مقدور نباشد.

فوبیای اجتماعی

فوبیای اجتماعی که به آن اختلال اضطراب اجتماعی هم گفته می‌شود، نگرانی شدید از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی است که می‌تواند باعث گوشه‌گیر شدن فرد شود.

فوبیای اجتماعی می‌تواند انقدر شدید باشد که فرد از کم‌ترین برخوردهای اجتماعی حتی سفارش تلفنی غذا دوری کند.

علائم و نشانه های فوبیا

فرد دارای فوبیا در صورت مواجهه با عامل ترس خود علائم زیر را تجربه خواهد کرد:

• احساس اضطراب غیر قابل کنترل هنگام مواجهه با منبع ترس
• احساس اینکه باید تحت هر شرایطی از منبع ترس دوری کرد
• اختلال در عملکرد هنگام مواجهه با عامل ترس
• آگاهی از اینکه ترس فرد غیرمنطقی و شدید است، همراه با احساس ناتوانی در کنترل احساسات

همان طور که گفتیم ترس شدید می‌تواند منجر به حمله پانیک شود که ناتوان کننده‌ترین علامت فوبیا است. مشخصات حمله پانیک شامل موارد زیر است:

• تپش قلب
• تعریق
• تنفس سخت
• درد قفسه سینه
• خشکی دهان
• احساس ناراحتی در معده
• تهوع
• افزایش فشارخون
• لرز
• احساس خفگی
• سرگیجه و سبکی سر

تشخیص فوبیا

تشخیص فوبیا بر اساس معیارهای زیر است:

• ترس یا اضطراب مشخص نسبت به اشیا، حیوانات و قرار گرفتن در موقعیت‌های خاص
• شی‌ء یا موقعیت خاص که تقریبا همیشه باعث برانگیخته شدن فوری ترس و اضطراب می­شود.
• ترس، اضطراب یا خطری که توسط حیوان یا شی‌ء و یا قرار گرفتن در موقعیت خاص ایجاد می‌شود که تناسبی با آن موقعیت ندارد.
• فرد از موردی که باعث فوبیا می‌شود دوری می‌کند یا با ترس و اضطراب شدید آن را تحمل می‌کند.
• ترس و اضطراب برای بیش از ۶ ماه ادامه دارد.

پیشگیری از فوبیا

اگرچه اکثر فوبیاها قابل پیشگیری نیستند، مداخله و درمان سریع به دنبال تجربه تروما مثل حمله حیوانات، ممکن است مانع از ایجاد اختلالات اضطرابی در فرد شود.

درمان فوبیا

درمان فوبیا شامل روان‌درمانی، استفاده از دارو یا ترکیبی از هر دو است. فوبیا معمولا به خوبی درمان می‌شود.

• درمان شناختی – رفتاری

شایع‌ترین درمان استفاده شده در فوبیا است. این درمان شامل مواجهه با عامل ترس در شرایط کنترل شده است. این درمان روی شناسایی و تغییر افکار منفی، باورهای ناتوان کننده و عکس العمل منفی نسبت به عامل ایجاد کننده فوبیا تمرکز می­کند.

• درمان دارویی

داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب می‌تواند واکنش‌های احساسی و جسمی را آرام کند.

• درمان خانگی

شامل استراتژی‌های آگاهی ذهن، تکنیک‌های آرام سازی ذهن و ورزش کردن هستند.

منابع:
pro.psycom , mayoclinic.org , medicalnewstoday , nhs.uk , healthline , mind.org.uk

IR-0425-ABD-9414-AS