آترواسکلروز یا تصلب شرایین می‌تواند یکی از دلایل اصلی بیماری‌های قلبی-عروقی و سکته قلبی یا مغزی باشد اما معمولاً در مراحل اولیه و تا زمانی که به مشکلات جدی برای سلامتی منجر نشود، بدون علامت باقی می‌ماند. در این مطلب به آترواسکلروز، علائم، عوامل خطر و راهکارهای پیشگیری، تشخیص و درمان آن می‌پردازیم.

آترواسکلروز یا تصلب شرایین چیست؟

آترواسکلروز وضعیتی است که در آن پلاک‌ در دیواره سرخرگ‌ها (شریان‌ها؛ رگ‌هایی که اکسیژن و مواد مغذی را از قلب به سایر قسمت‌های بدن حمل می‌کنند) تجمع پیدا می‌کند. این پلاک‌ها از کلسترول، چربی، سلول‌های خونی، کلسیم و سایر ترکیبات موجود در خون تشکیل می‌شوند. با گذشت زمان، تجمع پلاک‌ها باعث باریک شدن سرخرگ‌ها و در نتیجه محدود شدن جریان خون غنی از اکسیژن به بافت‌ها و اندام‌های بدن می‌شود. کاهش جریان خون می‌تواند به بروز علائمی مانند درد قفسه سینه (آنژین صدری) منجر شود.

در صورت جدا شدن بخشی از پلاک، ممکن است لخته خون تشکیل شود که می‌تواند سرخرگ را مسدود کند یا به سایر قسمت‌های بدن منتقل شود. انسداد کامل یا جزئی سرخرگ می‌تواند مشکلاتی از جمله حمله قلبی، سکته مغزی و نارسایی قلبی را به دنبال داشته باشد.

اگرچه آترواسکلروز در بیشتر موارد به عنوان یک بیماری قلبی در نظر گرفته می‌شود، اما تقریباً می‌تواند هر سرخرگی را در بدن درگیرکند مثل عروق مغز، بازوها، پاها، لگن و کلیه‌ها و بسته به شریان‌های درگیر، این بیماری نام‌های متفاوتی دارد، از جمله:

بیماری سرخرگ کرونر (Coronary Artery Disease)

تجمع پلاک در شریان‌های قلب

بیماری سرخرگ‌های محیطی (Peripheral artery disease)

تجمع پلاک در سرخرگ‌هایی که خون را از قلب به سایر قسمت‌های بدن می‌برند. این بیماری بیشتر در سرخرگ‌های پا دیده می‌شود.

 تنگی سرخرگ کاروتید

تجمع پلاک در سرخرگ‌های گردن که موجب کاهش جریان خون به مغز می‌شود.

تنگی سرخرگ کلیوی

تجمع پلاک در سرخرگ‌هایی که خون‌رسانی به کلیه را بر عهده دارند.

علائم آترواسکلروز یا تصلب شرایین کدامند؟

آترواسکلروز معمولا در مراحل اولیه، هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. علائم ممکن است برای اولین بار زمانی بروز پیدا کنند که بدن به اکسیژن بیشتری نیاز دارد، مثل زمانی که دچار استرس فیزیکی یا روحی می‌شویم.

علائم آترواسکلروز به این بستگی دارند که  کدام سرخرگ‌ها درگیر شده‌‌اند و میزان کاهش جریان خون چقدر است. بعضی از بیماری‌های ناشی از آترواسکلروز و علائم آن‌ها عبارتند از:

  • بیماری عروق کرونر که علائم آن شامل درد قفسه سینه (آنژین صدری)، تپش قلب، تنگی نفس، عرق سرد، سرگیجه، ضعف و خستگی شدید و حالت تهوع است.
  • بیماری سرخرگ‌های‌ محیطی که علائم آن عبارتند از درد، احساس سنگینی یا گرفتگی عضلات پا موقع راه رفتن یا بالا رفتن از پله‌ها. این درد معمولاً در ماهیچه‌های ساق پا احساس می‌شود.

در بعضی موارد تا زمانی که تجمع پلاک باعث مشکلات جدی نشود، ممکن است علائم قابل‌توجهی مشاهده نشوند، برای مثال:

  • تنگی سرخرگ کاروتید ممکن است در مراحل اولیه بدون علامت باشد. پزشک ممکن است موقع گوش دادن به جریان خون گردن با گوشی پزشکی، صدایی غیرطبیعی بشنود. بسیاری ازاین افراد تا زمانی که دچار حمله ایسکمی گذرا یا سکته مغزی نشوند، از وجود این تنگی مطلع نمی‌شوند.
  • در تنگی سرخرگ کلیوی، پزشک ممکن است در زمان معاینه شکم صدایی غیرطبیعی بشنود که این صدا می‌تواند علامت اولیه این بیماری باشد. با پیشرفت بیماری، علائمی مثل فشار خون بالا، خستگی شدید، کاهش اشتها، تهوع و تورم دست‌ها یا پاها بروز می‌کنند.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به آترواسکلروز یا تصلب شرایین قرار دارند؟

شرایط زیر احتمال ابتلا به آترواسکلروز را افزایش می‌دهد:

آترواسکلروز چگونه تشخیص داده می شود؟

برای تشخیص آترواسکلروز، پزشک درباره سابقه پزشکی و خانوادگی، سبک زندگی ما و عوامل خطر احتمالی سوال می‌پرسد و معاینه فیزیکی (شامل گوش کردن به قلب و جریان خون در سرخرگ‌های مهم  مثل کاروتید و سرخرگ کلیوی) را انجام می‌دهد، به علاوه ممکن است بعضی آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها را درخواست کند.

آزمایش‌های تشخیصی آترواسکلروز کدامند؟

پزشک ممکن است حتی اگر علائمی نداشته باشیم آزمایش‌هایی را درخواست کند. نوع آزمایش به این بستگی دارد که کدام سرخرگ‌ها تحت تأثیر تجمع پلاک قرار گرفته اند.

آزمایش خون

برای بررسی سطح کلسترول، تری‌گلیسیرید، قند خون و پروتئین‌هایی که نشان‌دهنده التهابند.

الکتروکاردیوگرافی(ECG یا EKG): فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و می‌تواند مشکلات قلبی ناشی از آترواسکلروز عروق کرونر را نشان بدهد.

اندازه‌گیری شاخص فشار مچ پا – بازو (Ankle-Brachial Index )

در این روش، فشار خون مچ پا و بازو مقایسه می‌شود که به تشخیص تنگی سرخرگ‌های محیطی کمک می‌کند.

تست ورزش‌(Stress Test)

با انجام این تست عملکرد قلب در حین فعالیت فیزیکی مثل راه رفتن روی تردمیل یا رکاب زدن دوچرخه ثابت بررسی می‌شود. این تست می‌تواند مشکلات قلبی را که در حالت استراحت بدون علامت هستند، شناسایی کند.

تصویربرداری

پزشک ممکن است تصویربرداری قلب را برای بررسی جریان خون در قلب و عروق کرونر درخواست کند. از جمله:

  • آنژیوگرافی

نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس که با تزریق ماده حاجب انجام می‌شود. این روش برای بررسی سرخرگ‌های قلب، گردن، مغز یا سایر نواحی بدن به کار می‌رود.

  • ام‌آرآی (MRI) قلب

برای شناسایی آسیب‌های بافتی یا مشکلات جریان خون در قلب و عروق کرونر استفاده می‌شود.

  • سی‌تی آنژیوگرافی عروق کرونر

در این روش بدون نیاز به ورود کاتتر (لوله‌ای مخصوص) به داخل قلب و فقط با استفاده از اشعه X تصویر دقیقی از درون عروق کرونر فراهم می‌شود.

  • اسکن کلسیم عروق کرونر

در این بررسی با استفاده از دستگاه سی‌تی‌اسکن، میزان کلسیم جمع‌شده در دیواره عروق کرونر اندازه‌گیری می‌شود. تجمع کلسیم نشانه‌ای از آترواسکلروز است.

چه درمان‌هایی برای آترواسکلروز وجود دارد؟

درمان آترواسکلروز بستگی به محل درگیری سرخرگ‌ها،  شدت انسداد جریان خون و وجود بیماری‌های زمینه‌ای دارد و معمولاً شامل موارد زیر است:

  • اصلاح سبک زندگی:
  • پیروی از رژیم غذایی سالم و متعادل، شامل مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و کاهش مصرف چربی‌های اشباع، نمک و قند
  • فعالیت بدنی منظم
  • حفظ وزن سالم
  • ترک سیگار و پرهیز از قرارگیری در معرض دود سیگار
  • پرهیز از مصرف الکل
  • مدیریت استرس
  • داشتن خواب کافی و باکیفیت
  • درمان دارویی زیر نظر پزشک:
    • داروهای کاهنده کلسترول
    • داروهای کنترل فشار خون بالا
    • داروهای ضدپلاکت
    • کنترل دیابت و سایر بیماری‌های زمینه‌ای
  • روش‌های تهاجمی و جراحی:
  • آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری: باز کردن شریان‌های تنگ شده با بالون و قرار دادن استنت برای باز نگه داشتن عروق کرونر
  • جراحی باز عروق کرونر (بای پس عروق کرونر): برای ایجاد مسیر جدید جهت عبور خون

چگونه می‌توانیم از آترواسکلروز پیشگیری کنیم؟

با رعایت نکات زیر می‌توانیم خطر ابتلا به آترواسکلروز را کاهش بدهیم یا آن را به تاخیر بیاندازیم:

  • داشتن رژیم غذایی سالم (شامل مصرف میوه، سبزیجات، غلات و ماهی و محدود کردن مصرف نمک و شیرین کننده‌ها)
  • داشتن فعالیت فیزیکی منظم
  • پرهیز از مصرف سیگار
  • داشتن خواب سالم
  • نگه داشتن وزن در محدوده نرمال
  • حفظ اعداد فشار خون، چربی خون و قند خون در محدوده نرمال

در مجموع، شناخت عوامل خطر و رعایت سبک زندگی سالم نقش کلیدی در پیشگیری از آترواسکلروز دارد.

 

منابع:

  1. medlineplus.gov/
  2. nhlbi.nih.gov/
  3. mayoclinic.org/

 

IR-0827-ABD-3977-AS