سرطان دهانه رحم؛ علائم، پیشگیری، تشخیص و درمان

سرطان دهانه رحم چهارمین سرطان شایع در زنان در سراسر جهان است. در این مطلب به بررسی بیشتر این سرطان، دلایل بروز، عوامل افزایش‌دهنده احتمال ابتلا و راهکارهای مهم پیشگیری از آن پرداخته‌ایم.

سرطان دهانه رحم چیست؟

سرطان زمانی شروع می‌شود که سلول‌های بدن شروع به رشد خارج از کنترل می‌کنند و سرطان دهانه رحم در نتیجه رشد خارج از کنترل سلول‌های پوشاننده دهانه رحم (قسمت پایینی رحم) شروع می‌شود. دهانه رحم، که بدنه رحم (قسمت بالایی رحم که جنین در آن رشد می‌کند) را به واژن (کانال زایمان) متصل می‌کند، از دو قسمت تشکیل شده است و با دو نوع سلول مختلف پوشیده شده است:

اندوسرویکس: کانال ابتدایی دهانه رحم که به داخل رحم منتهی می‌شود و با سلول‌های گلاندولار پوشیده شده است.

اگزوسرویکس: قسمت بیرونی دهانه رحم که می‌تواند در طی معاینه با اسپکولوم(وسیله‌ای برای فراهم کردن امکان دید بهتر در زمان معاینه) توسط پزشک مشاهده شود و از سلول‌های سنگفرشی پوشیده شده است.

انواع سرطان دهانه رحم

سرطان‌ها و پیش‌سرطان‌های دهانه رحم بر اساس نحوه به نظر رسیدن آن‌ها در آزمایشگاه و زیر میکروسکوپ طبقه‌بندی می‌شوند. انواع اصلی سرطان‌های دهانه رحم عبارتند از: کارسینوم سلول سنگفرشی و آدنوکارسینوم.

کارسینوم سلول سنگفرشی

بیشتر (حدود 9 از هر 10 مورد) سرطان‌های دهانه رحم، کارسینوم سلول سنگفرشی است. این سرطان‌ها در سلول‌های قسمت بیرونی دهانه رحم ایجاد می شوند.

آدنوکارسینوم

سایر سرطان‌های دهانه رحم بیشتر شامل آدنوکارسینوم‌ها، یعنی سرطان‌هایی هستند که در سلول‌های گلاندولار ایجاد می‌شوند.

دلایل ایجاد سرطان دهانه رحم

در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های زیادی در درک چیزی که در زمان ایجاد سرطان در سلول‌های دهانه رحم اتفاق می‌افتد، صورت گرفته است. علاوه بر این، چندین عامل خطر شناسایی شده‌اند که احتمال ابتلای یک زن به سرطان دهانه رحم را بیشتر می‌کنند.

تکامل سلول‌های نرمال (طبیعی) انسان، بیشتر به اطلاعات موجود در DNA سلول‌ها بستگی دارد. DNA یک ماده شیمیایی موجود در سلول‌‌ها و حاوی ژن‌های ما است که نحوه عملکرد سلول‌های ما را کنترل می‌کند. بعضی از این ژن‌ها، زمان رشد، تقسیم و مرگ سلول‌ها را کنترل می‌کنند. جهش‌های DNA و درنتیجه نقایص ژنی می‌توانند به رشد خارج از کنترل و در نتیجه ایجاد سرطان منجر شوند.

ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) می‌تواند منجر به ایجاد اختلال در عملکرد ژن‌هایی شود که بر رشد سلولی و مرگ سلول‌ها در زمان صحیح نظارت دارند و از این طریق ممکن است به رشد بیش از حد سلول‌های پوشاننده دهانه رحم و تغییراتی در دیگر ژن‌ها و در بعضی موارد سرطان منجر شود.

اما HPV تنها عامل سرطان دهانه رحم نیست. بیشتر زنان مبتلا به HPV به سرطان دهانه رحم مبتلا نمی‌شوند و سایر عوامل خطر مثل سیگار کشیدن و عفونت HIV به افزایش احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم، در زنانی که در معرض HPV قرار گرفته‌اند، منجر می‌شود.

عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم

عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)

عفونت با ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) مهم‌ترین عامل خطر سرطان دهانه رحم است.

بیش‌تر از صدوهشتاد نوع HPV وجود دارد که خیلی از آن‌ها مشکلی ایجاد نمی‌کنند، بعضی از آن‌ها منجر به ایجاد زگیل در سایر قسمت‌های بدن به جز اندام تناسلی می‌شوند و بعضی از آن‌ها می‌توانند به ایجاد زگیل‌های تناسلی منجر ‌شوند و بعضی از آن‌ها می‌توانند به ایجاد سرطان دهانه رحم، واژن، فرج، مقعد، دهان یا گلو منجر شوند.

انواع خاصی از HPV که ممکن است باعث ایجاد زگیل در اطراف یا روی اندام تناسلی زنان و مردان و در ناحیه مقعد شوند، انواع کم خطر HPV نامیده می‌شوند چون به ندرت با ایجاد سرطان مرتبط هستند.

بعضی از انواع دیگر HPV، به این دلیل که به شدت با بروز بعضی از سرطان‌ها مثل سرطان‌های دهانه رحم، فرج و واژن در زنان، سرطان آلت تناسلی در مردان و سرطان‌های مقعد، دهان و گلو در مردان و زنان مرتبطند، پرخطر به‌شمار می‌آیند.

عفونت با HPV شایع است و در بیشتر افراد بدن می‌تواند به تنهایی عفونت را بر طرف کند. اما گاهی‌اوقات عفونت از بین نمی‌رود و مزمن می‌شود. عفونت مزمن، به‌ویژه زمانی که توسط بعضی از انواع پرخطر HPV ایجاد شود، در نهایت می‌تواند باعث ایجاد بعضی از سرطان‌ها مثل سرطان دهانه رحم شود.

در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای عفونت HPV وجود ندارد، اما راه‌هایی برای درمان زگیل‌ها و رشد غیرطبیعی سلول‌ها (ناشی از عفونت HPV) وجود دارند. همچنین، واکسن‌های HPV برای کمک به جلوگیری از عفونت توسط انواع خاصی از HPV و بعضی از سرطان‌های مرتبط با آن‌ها دردسترس هستند.

سابقه رابطه جنسی

• فعال شدن از نظر جنسی در سنین پایین (به‌ویژه در سنین کمتر از 18 سال)
• داشتن شرکای جنسی متعدد
• داشتن یک شریک جنسی پرخطر (کسی که عفونت HPV دارد یا شرکای جنسی متعددی دارد)

عوامل مرتبط با سابقه جنسی که به آن‌ها اشاره شد، به احتمال زیاد با بیشتر قرار دادن ما در معرض HPV، به افزایش خطر بروز سرطان دهانه رحم منجر می‌شوند.

سیگار کشیدن

وقتی سیگار می‌کشیم، خود و اطرافیانمان را در معرض بسیاری از مواد شیمیایی سرطان‌زا قرار می‌دهیم که علاوه بر ریه‌ها، بر اندام‌های دیگرمان هم تاثیر می‌گذارند؛ این مواد مضر از طریق ریه‌ها جذب می‌شوند و با جریان خون به سراسر بدن حمل می‌شوند.

به همین دلیل احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم در زنان سیگاری حدود دو برابر بیشتر از زنان غیرسیگاری است.  

داشتن سیستم‌ایمنی ضعیف

ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)، یعنی ویروسی که منجر به بروز ایدز می‌شود، سیستم‌ایمنی بدن را ضعیف می‌کند و ما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت HPV قرار می‌دهد.

همچنین سیستم‌ایمنی در از بین‌بردن سلول‌های سرطانی و کند کردن رشد و گسترش آن‌ها نقش مهمی دارد. در زنان مبتلا به HIV، پیش‌سرطان دهانه رحم ممکن است سریع‌تر از حالت عادی به یک سرطان مهاجم تبدیل شود.

رژیم غذایی حاوی میزان ناکافی از میوه‌ها و سبزیجات

زنانی که رژیم غذایی آن‌ها حاوی میوه و سبزیجات کافی نیست، بیشتر ممکن است در معرض خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم باشند.

سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان دهانه رحم

اگر مادر یا خواهر ما به سرطان دهانه رحم مبتلا باشند، احتمال ابتلای ما هم به این بیماری بیشتر از زمانی است که هیچ کس در خانواده به آن مبتلا نباشد.

علائم و نشانه‌های سرطان دهانه رحم

زنان معمولا در مراحل اولیه ابتلا به سرطان دهانه رحم یا زمانی که ضایعات پیش‌سرطانی دهانه رحم را دارند، معمولاً هیچ علامتی ندارند. علائم این بیماری در بیشتر موارد تا زمانی که سرطان پیشرفت نکرده است و در بافت مجاور رشد نکرده است، شروع نمی‌شوند. زمانی که این اتفاق می‌افتد، شایع‌ترین علائم عبارتند از:

• خونریزی غیرطبیعی واژینال، مثل خونریزی بعد از رابطه جنسیِ واژینال، خونریزی بعد از یائسگی، خونریزی و لکه‌بینی بین دوره های قاعدگی، یا داشتن دوره‌های قاعدگی طولانی‌تر یا شدیدتر از حد معمول.
• ترشح غیرمعمول از واژن (این ترشحات ممکن است حاوی مقداری خون باشند و ممکن است بین دوره‌های قاعدگی یا بعد از یائسگی ایجاد بشوند.)
• درد در زمان رابطه جنسی
• درد در ناحیه لگن

علائم و نشانه‌هایی که در مراحل پیشرفته‌تر سرطان دهانه رحم دیده می‌شوند ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• تورم پاها
• مشکل در ادرار کردن
• خون در ادرار

این علائم و نشانه‌ها همچنین می‌توانند ناشی از شرایطی غیر از سرطان دهانه‌ رحم باشند. با این وجود، اگر هرکدام از این علائم را داریم، باید خیلی سریع به پزشک مراجعه کنیم. نادیده گرفتن علائم ممکن است به سرطان اجازه دهد تا به مرحله پیشرفته‌تری رشد کند و شانس درمان موفقیت‌آمیز را کم کند.

برای داشتن بیشترین شانس برای موفقیت درمان، باید منتظر ظاهر شدن علائم نباشیم و آزمایش‌های غربالگری سرطان دهانه رحم را که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم، به طور منظم انجام دهیم.

تشخیص سرطان دهانه رحم

دو آزمایش برای بررسی یا غربالگری از نظر سرطان دهانه رحم وجود دارند:

• تست “پاپ‌اسمیر”
• تست ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)

در هر دو آزمایش، پزشک با استفاده از دستگاهی به نام “اسپکولوم” داخل واژن را نگاه می‌کند. بعد با یک برس مخصوص نمونه‌ای از موکوس و سلول‌های دهانه رحم را جمع‌آوری می‌کند. در تست “پاپ‌اسمیر” نمونه جمع‌آوری شده در آزمایشگاه، زیر میکروسکوپ از نظر طبیعی بودن یا نبودن سلول‌ها بررسی می‌شود. برای آزمایش HPV هم، این نمونه در آزمایشگاه از نظر وجود ویروس HPV آزمایش می‌شود.

پزشک ممکن است باتوجه به سن ما و آزمایش‌هایی که در گذشته انجام داده‌ایم، آزمایش پاپ‌اسمیر، آزمایش HPV یا هر دو را انجام بدهد.

اگر نتایج به دست‌آمده در آزمایش غیرطبیعی باشند، پزشک آزمایشی به نام «کولپوسکوپی» را انجام خواهد داد. در این آزمایش، پزشک از یک وسیله به نام «کولپوسکوپ» استفاده می‌کند که لنزی با قدرت بزرگ‌نمایی بالا دارد. بعد پزشک بیوپسی انجام می‌دهد؛ یعنی نمونه‌ای از بافت دهانه رحم را که غیرطبیعی به نظر می‌رسد، برمی‌دارد.

پزشکان گاهی‌اوقات سلول‌هایی را در دهانه رحم پیدا می‌کنند که سرطانی نیستند، اما غیرطبیعی‌اند و شانس زیادی برای تبدیل شدن به سرطان دارند. اگر این سلول‌های “پیش‌سرطانی” را داشته باشیم، پزشک ممکن است آن‌ها را برای جلوگیری از تبدیل شدن به سرطان از بین ببرد، یا این سلول‌ها را در طول زمان زیر نظر بگیرد تا ببیند آیا تغییر می‌کنند یا نه.

پیشگیری از سرطان دهانه رحم

تشخیص زودهنگام پیش‌سرطان‌های دهانه رحم

یک راه اثبات‌شده برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم، انجام آزمایش‌های غربالگری است که برای تشخیص زودهنگام پیش‌سرطان‌ها (که می‌توانند به یک سرطان مهاجم تبدیل شوند) و شرایطی که ممکن است منجر به سرطان شود، انجام می‌شوند. دو آزمایش پاپ‌اسمیر و ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) در غربالگری سرطان دهانه رحم مورد استفاده قرار می‌گیرند.

واکسیناسیون HPV

واکسن‌هایی که در دسترس هستند می‌توانند به محافظت از ما در برابر بعضی از عفونت‌های HPV کمک کنند. این واکسن‌ها از ما در برابر عفونت با انواع HPV که معمولاً با سرطان مرتبط هستند و همچنین بعضی از انواعی که می‌توانند باعث زگیل تناسلی و مقعدی شوند، محافظت می‌کنند.

توجه داشته باشیم واکسن‌ها فقط برای جلوگیری از عفونت HPV کار می‌کنند و عفونتی را که از قبل وجود دارد درمان نمی‌کنند.

جلوگیری از قرارگرفتن در معرض HPV

محدود کردن تعداد شرکای جنسی و پرهیز از رابطه جنسی با افرادی که شرکای جنسی متعدد داشته‌اند، ممکن است خطر ابتلا به HPV را کم کند، اما به این دلیل که HPV بسیار شایع است، داشتن فعالیت جنسی حتی با یک فرد هم می‌تواند ما را در معرض خطر قرار بدهد.

به یاد داشته باشیم که ممکن است یک فرد سال‌ها به HPV مبتلا باشد و هنوز هیچ علامتی نداشته باشد و بنابراین بدون آن‌که بداند آن را به دیگران منتقل کند.

استفاده از کاندوم

کاندوم ها تا حدودی، اما نه به طور کامل از ما در برابر HPV محافظت می‌کنند. یکی از دلایلی که کاندوم‌ها نمی‌توانند به طور کامل محافظت کنند این است که تمام قسمت‌‌های احتمالی آلوده به HPV بدن مثل پوست ناحیه تناسلی یا مقعد را پوشش نمی‌دهند. کاندوم‌ها به محافظت در برابر HIV و برخی دیگر از عفونت‌های مقاربتی هم کمک می‌کنند.

سیگار نکشیدن

سیگار نکشیدن راه مهم دیگری برای کاهش خطر ابتلا به پیش‌سرطان دهانه رحم و سرطان است.

درمان سرطان دهانه رحم

روش‌هایی که در درمان سرطان دهانه رحم کاربرد دارند عبارتند از:

جراحی

بعضی از موارد سرطان دهانه رحم با جراحی درمان می‌شوند.

انواع مختلف جراحی در درمان سرطان دهانه رحم

• عمل “هیسترکتومی رادیکال”، یعنی برداشتن دهانه رحم، رحم و قسمت فوقانی واژن.
• برداشتن تمام یا قسمتی از دهانه رحم، بدون برداشتن رحم که این جراحی فقط در شرایط خاص انجام می‌شود.

رادیوتراپی

رادیوتراپی از اشعه‌ ایکس با انرژی بالا برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند.

شیمی‌درمانی

شیمی درمانی اصطلاح پزشکی برای داروهایی است که سلول‌های سرطانی را می‌کشند یا رشد آن ها را متوقف می‌کنند. افراد مبتلا به سرطان دهانه رحم معمولاً همزمان با رادیوتراپی، شیمی درمانی هم دریافت می‌کنند.

سوالات متداول درباره سرطان دهانه رحم

شایع‌ترین علت سرطان دهانه رحم در زنان چیست؟

عفونت طولانی‌مدت با انواع پرخطر ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) تقریباً عامل همه سرطان‌های دهانه رحم به شمار می‌آیند و از بین آن‌ها، دو نوع پرخطر ویروس HPVیعنی 16 و 18 عامل 70 درصد سرطان‌های دهانه رحم در سراسر جهان هستند.

آیا سرطان دهانه رحم درمان دارد؟

انجام آزمایش‌های غربالگری به طور منظم، به تشخیص زودهنگام پیش‌سرطان‌ها و شرایطی که ممکن است منجر به سرطان شود کمک کرده و درنتیجه شانس درمان موفقیت‌آمیز این بیماری را بیشتر می‌کند.

سن ابتلا به سرطان دهانه رحم چیست ؟

سرطان دهانه رحم بیشتر زنان زیر چهل وپنج‌سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

به طور کلی با توجه به آن‌که انواع پر خطر ویروس HPV، دلیل عمده ابتلا به سرطان دهانه رحم به شمار می‌آیند، ما می‌توانیم  با راهکارهای ارائه‌شده در زمینه پیشگیری از ابتلا به عفونت HPV و همین‌طور کاهش سایر عوامل خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم، به طور قابل‌توجهی از بروز این بیماری پیشگیری کنیم.

منابع: cancer, medlineplus, cancer, nhs, who

IR-1026-ABD-2530-AS