همه‌چیز درباره دیابت و بیماری مزمن کلیوی

در صورت ابتلا به دیابت، ممکن است با عوارض مهمی مثل بیماری مزمن کلیوی (Chronic Kidney Disease) یا به اختصار CKDمواجه بشویم. در این مطلب قصد داریم به علل بروز این بیماری، نکات مهم و روش‌های پیشگیری از این عارضه مهم بپردازیم.

دیابت چیست؟

دیابت می‌تواند به دو علت اتفاق بیفتد:
1) لوزالمعده (پانکراس)‌ به میزان کافی انسولین (هورمون تنظیم‌کننده قند خون) تولید نمی‌کند.
2) بدن نمی‌تواند به طور موثر از انسولین تولیدشده استفاده کند.
دیابت دو نوع دارد: دیابت نوع یک و دیابت نوع دو. در دیابت نوع یک، پانکراس یا نمی‌‌تواند انسولین تولید کند یا انسولین بسیار کمی تولید می‌کند. دیابت نوع دو که شایع‌ترین نوع دیابت است، ناشی از مقاومت سلول‌ها به انسولین و ترشح ناکافی انسولین است. پیشنهاد می‌‍دهیم برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد این بیماری، مقاله دیابت چیست را مطالعه کنید.

دیابت و بیماری مزمن کلیوی

بیماری مزمن کلیوی، یکی از عوارض مهم ابتلا به دیابت است. این بیماری با نام‌های دیگری از جمله بیماری کلیوی دیابتی ‌(Diabetic Kidney Disease) یا به اختصار DKD و نفروپاتی دیابتی هم شناخته می‌شود.
دیابت عامل اصلی ابتلا به بیماری کلیوی است. وظیفه اصلی کلیه‌ها فیلتر‌‌کردن مواد زائد و آب اضافی از خون و تولید ادرار است. کلیه‌ها به کنترل فشارخون و تولید هورمون‌هایی که بدن برای سالم‌ماندن به آن‌ها نیاز دارد هم کمک می‌کنند. هنگامی که کلیه‌ها آسیب می‌بینند، توانایی خود در فیلترکردن مواد زائد خون را از دست می‌دهند که این مسئله می‌تواند منجر به تجمع مواد زائد در بدن شود. آسیب کلیه ناشی از دیابت، معمولاً به کندی و در طی سالیان متمادی رخ می‌دهد. آسیب کلیه همچنین می‌تواند منجر به ایجاد بیماری‌های دیگری هم شود.
ما می‌توانیم با انجام چند اقدام مهم، از کلیه‌ها محافظت کنیم یا آسیب‌رسیدن به آن‌ها را به تاخیر بیندازیم.

دیابت چگونه باعث ابتلا به بیماری کلیوی می‌شود؟

هر کلیه از میلیون‌ها فیلتر کوچک، به نام نفرون تشکیل شده است.
در صورت ابتلا به دیابت، سطح بالای قندخون (گلوکز)‌، می‌تواند به رگ‌های خونی و نفرون‌ها در کلیه‌ها آسیب برساند، درنتیجه آن‌ها عملکرد طبیعی خود را از دست می‌دهند. از طرفی بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، به فشارخون بالا هم مبتلا می‌شوند که می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند. به این دلیل که زمان زیادی طول می‌کشد تا بیماری مزمن کلیه ایجاد شود و معمولاً این بیماری در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارد، در نتیجه در صورت عدم بررسی توسط پزشک از این نظر، بیمار متوجه ابتلای خود به این بیماری نخواهد شد.

چه تعداد از افراد مبتلا به دیابت، مبتلا به بیماری مزمن کلیوی هستند‌؟

همه افراد مبتلا به دیابت، فشار خون و دارای سابقه خانوادگی بیماری کلیوی در معرض خطر ابتلا به بیماری مزمن کلیوی هستند. بیماری مزمن کلیوی در افراد مبتلا به دیابت شایع است و تقریباً از هر سه بزرگسال مبتلا به دیابت، یک نفر به این بیماری مبتلا می‌شود. بروز بیماری مزمن کلیوی هم در افراد مبتلا به دیابت نوع یک و هم در افراد مبتلا به دیابت نوع دو محتمل است.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری مزمن کلیوی هستند؟

ابتلا به دیابت برای مدت طولانی، احتمال آسیب به کلیه‌ها را بیشتر می‌کند. همچنین اگر مبتلا به دیابت هستیم، در شرایط زیر احتمال ابتلا به بیماری کلیوی در ما بیشتر می‌شود:
• سطح بالای قندخون
• فشارخون بالا
• کشیدن سیگار
• عدم رعایت رژیم غذایی مناسب برای کنترل دیابت
• استفاده از غذاهای پُر نمک
• نداشتن فعالیت بدنی کافی
• داشتن اضافه‌وزن
• ابتلا به بیماری قلبی
• سابقه خانوادگی ابتلا به نارسایی کلیه

علائم بیماری مزمن کلیوی چیست؟

بیماری مزمن کلیه (CKD) در بیشتر موارد، به کندی و با علائم کمی ایجاد می‌شود و بسیاری از افراد مبتلا به آن، تا زمان پیشرفت بیماری و نیاز پیدا کردن به دیالیز (درمانی که خون را فیلتر می‌کند) یا پیوند کلیه، از آن آگاهی پیدا نمی‌کنند.
به این دلیل که بیشتر افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی علائم خاصی ندارند، تنها راه برای آگاهی از ابتلا به این بیماری، بررسی منظم کلیه‌ها است که توسط پزشکان متخصص و معمولا با انجام آزمایش‌های خون و ادرار انجام می‌شود.
در افراد زیر انجام این آزمایش‌ها باید به طور سالیانه برای بررسی عملکرد کلیه‌ها انجام شود:
• افراد مبتلا به دیابت نوع دو
• افراد دارای سابقه بیش از پنج‌سال ابتلا به دیابت نوع یک

آیا بیماری مزمن کلیوی با گذشت زمان بدتر می‌شود؟

آسیب کلیه ناشی از دیابت با گذشت زمان می‌تواند بدتر شود. با این حال، می‌توانیم اقدام‌هایی برای حفظ سلامت و کاهش آسیب کلیه‌ها و جلوگیری یا به تاخیر انداختن نارسایی کلیه انجام بدهیم. نارسایی کلیه به معنی شرایطی است که کلیه‌ها بیشترِ توانایی خود برای عملکردشان را از دست می‌دهند و عملکرد آن‌ها به کمتر از پانزده درصدِ عملکرد طبیعی می‌رسد. با این وجود، بیشتر افراد مبتلا به دیابت و بیماری کلیوی در نهایت با نارسایی کلیه مواجه نمی‌شوند.

در صورت ابتلا به دیابت چگونه می‌توانیم از بروز بیماری کلیوی پیشگیری کنیم؟

کنترل قند خون و فشارخون، بهترین راه برای کاهش احتمال ابتلا به بیماری کلیوی ناشی از ابتلا به دیابت یا پیشگیری از آن است و ما با رعایت یک سبک زندگی سالم و مصرف داروهای تجویز شده دقیقاً طبق دستور پزشک معالجمان، می‌توانیم به دست‌یابی به این اهداف و بهبود وضعیت سلامتی خود کمک کنیم.

کنترل قندخون

معمولاً پزشک معالج جهت بررسی وضعیت کنترل قندخون، A1C را اندازه‌گیری می‌کند. A1C با آزمایش خون بررسی می‌شود و میانگین سطح گلوکز خون را در 3 ماه گذشته نشان می‌دهد. آزمایش A1C با آزمایش‌های قندخونی که ممکن است خودمان انجام بدهیم متفاوت است؛ هرچه عدد A1C بیشتر باشد، یعنی سطح گلوکز خون در 3 ماه گذشته بالاتر بوده است.
عدد A1C هدف برای بسیاری از افراد مبتلا به دیابت زیر هفت ‌درصد است. ممکن است A1C هدف هر فرد با فرد دیگر متفاوت باشد و عدد آن توسط پزشک معالج مشخص می‌شود. رسیدن به این هدف می‌تواند به محافظت از کلیه‌ها کمک کند.
برای رسیدن به A1Cهدف، پزشک ممکن است از ما بخواهد که خودمان هم سطح قندخون خود را در فواصل خاصی بررسی کنیم. ضمن آن‌که باید از دستورات پزشک معالج خود در زمینه رعایت رژیم غذایی، فعالیت‌بدنی و مصرف به موقع و صحیح داروها پیروی کنیم.

کنترل فشارخون

فشار خون نیرویی است که خون به دیواره رگ‌های خونی وارد می‌کند. فشارخون بالا منجر به سخت کارکردن قلب، افزایش احتمال حمله قلبی، سکته مغزی و بیماری کلیوی می‌شود.
فشار خون سیستولیک و دیاستولیک هدف برای بیشتر افراد مبتلا به دیابت به ترتیب زیر 130 و 80 میلی‌متر‌جیوه است. پزشک معالج می‌تواند به ما در تعیین فشارخون هدف و رسیدن به آن راهنمایی بدهد.
بعضی از داروهای کم‌کننده فشارخون، می‌توانند به کندشدن روند آسیب رسیدن به کلیه‌ها در افرادی که به طور همزمان به دیابت و فشار خون بالا مبتلا هستند و دچار بیماری مزمن کلیوی هم شده‌اند، کمک کنند.

سعی در داشتن سبک زندگی سالم

داشتن یک سبک زندگی سالم یعنی رعایت موارد زیر، می‌تواند به ما کمک کند فشارخون و قندخون خود را کنترل کنیم:
• سیگار نکشیدن
• پیروی از رژیم غذایی مناسب در افراد مبتلا به دیابت و محدود کردن نمک (سدیم) در رژیم‌غذایی
• فعالیت‌بدنی کافی
• حفظ وزن سالم
• خواب کافی

مصرف منظم داروها طبق دستور پزشک

داروها بخش مهمی از برنامه درمانی ما هستند. پزشک معالج بر اساس شرایط و نیازهای خاص ما دارو تجویز می‌کند. داروها می‌توانند به ما در رسیدن به اعداد قند خون و فشار خون هدف کمک کنند. نباید فراموش کنیم که گاهی ممکن است برای کنترل فشار و قند خون نیاز به مصرف بیش از یک نوع دارو داشته باشیم.
اگر تجویز یک دارو برای درمان دیابت کافی نباشد، ممکن است درمان ترکیبی و استفاده از دو یا چند داروی خوراکی یا ترکیبی از داروهای خوراکی و تزریقی (از جمله انسولین) برای رسیدن به سطح قندخون مناسب در نظر گرفته شود. در صورت نیاز به بیش از یک دارو برای کنترل دیابت، برای پایبندی بیشتر بیماران به درمان و کاهش احتمال فراموشی مصرف داروها، می‌توان از داروهای ترکیبی (به صورت چند داروی کاهنده‌ قندخون در یک قرص) استفاده کرد.
به طور کلی داشتن سبک زندگی سالم، مراجعه منظم به پزشک و مصرف منظم داروها، می‌توانند نقش موثری در کنترل دیابت و پیشگیری از عوارض مهم آن مثل ابتلا به بیماری مزمن کلیوی داشته باشند.

منابع: niddk, cdc, dibetes

IR-0626-ABD-2005-AS