دیابت و روزه‌داری

یکی از سوال‌های مهم افراد مبتلا به دیابت این است که آیا می‌توانند با وجود ابتلا به این بیماری روزه بگیرند یا نه. در این مطلب به این سوال جواب می‌دهیم و با تاثیر روزه‌داری بر دیابت و چند نکته مرتبط مهم، بیشتر آشنا می‌شویم.

خطر روزه‌داری در افراد مبتلا به دیابت و اهمیت مشورت با پزشک

روزه‌داری در افراد مبتلا به دیابت می‌تواند خطرهایی مثل هیپوگلیسمی (افت قند خون)، هیپرگلیسمی (بالا رفتن سطح قند خون)، کتواسیدوز دیابتی (یک عارضه حاد دیابت که با افزایش گلوکز خون، تولید اجسام کتونی و اسیدی‌شدن خون همراه است)، کم‌آبی بدن و ترومبوز (ایجاد لخته خون در رگ‌ها) داشته باشد.

در صورت ابتلا به دیابت باید پیش از روزه‌گرفتن، با پزشک معالج خود مشورت کنیم تا وضعیت فعلی کنترل دیابت ما را بررسی  و میزان خطر روزه‌داری برای سلامتی ما را ارزیابی کند. همچنین لازم است نتایج آزمایش‌های قند خون، داروهای مصرفی و سایر مشکلات مرتبط با دیابت را به اطلاع پزشک معالج خود برسانیم.

دسته‌بندی خطر روزه داری برای افراد مبتلا به دیابت

فقط پزشک معالج هر فرد مبتلا به دیابت، اطلاعات دقیقی از شرایط او دارد، اما به‌طور کلی، فدراسیون بین‌المللی دیابت، میزان خطر روزه‌داری برای افراد مبتلا به دیابت را در سه دسته زیر طبقه‌بندی کرده است:

بیماران با خطر بسیار بالا

روزه داری برای افرادی که یک یا چند مورد از شرایط زیر را دارند می‌تواند با خطر بسیار زیادی همراه باشد:

• افت شدید قند خون در سه‌ماه قبل از ماه رمضان
• کتواسیدوز دیابتی در سه‌ماه قبل از ماه رمضان
• کمای هیپرگلیسمیک هیپراسمولار (به اغما رفتن به خاطر قند بسیار بالا) در سه‌ماه قبل از ماه رمضان
• سابقه افت مکرر قند خون
• افراد مبتلا به دیابت نوع یک که قند خونشان به خوبی تحت‌کنترل نیست
• ابتلا به بیماری‌های حاد
• خانم‌های بارداری که از قبل، مبتلا به دیابت بوده‌اند یا خانم‌های مبتلا به دیابت بارداری که تحت‌د‌رمان با انسولین یا سولفونیل‌اوره‌ها (دسته‌ای از داروهای خوراکی برای کنترل دیابت) قرار دارند.
• دیالیز مزمن یا ابتلا به بیماری مزمن کلیوی درجه 4 و 5
• مشکلات پیشرفته ماکروواسکولار (آسیب به عروق خونی بزرگ)
• افراد مسن با مشکلات سلامتی

بیماران با خطر بالا

روزه‌داری برای افراد مبتلا به دیابت که یک یا چند مورد از شرایط زیر را دارند  هم می‌تواند با خطر زیادی همراه باشد:

• افراد مبتلا به دیابت نوع 2 که قند خونشان به شکل مداوم و به‌خوبی تحت‌کنترل نیست.
• افراد مبتلا به دیابت نوع 1 که قند خونشان به خوبی تحت‌کنترل است.
• افراد مبتلا به دیابت نوع 2 که قند خونشان به خوبی تحت‌کنترل است و روزانه چندین نوبت انسولین تزریق می‌کنند.
• خانم‌های مبتلا به دیابت نوع 2 که باردارند یاخانم‌های مبتلا به دیابت بارداری که قند خونشان فقط با اصلاح تغذیه یا داروی متفورمین کنترل شده است.
• افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی (درجه 3)
• افراد مبتلا به مشکلات ماکرووسکولار پایدار
• افراد مبتلا به بیماری‌های دیگری که می‌توانند احتمال خطرهای مرتبط با روزه‌داری را افزایش بدهند.
• افراد مبتلا به دیابت که فعالیت‌های فیزیکی سنگین انجام می‌دهند.
• افرادی که داروهای موثر بر عملکرد شناختی را مصرف می‌کنند.

بیماران با خطر متوسط/ پایین

میزان خطر روزه‌داری برای بیماران مبتلا به دیابت نوع دو که قند خون آن‌ها به خوبی کنترل شده است و با یک یا چند مورد از موارد (داروهای) زیر تحت‌درمان قرار دارند، متوسط یا کم است:

• اصلاح سبک زندگی
• داروی متفورمین
• داروی آکاربوز
• داروهای خانواده تیازولیدین‌دیون‌ها، مثل پیوگلیتازون
• داروهای نسل جدید سولفونیل‌اوره‌ها، مثل گلی‌کلازید
• داروهای مبتنی بر اینکرتین‌ها (گروهی از هورمون‌ها که نقش مهمی در تنظیم قند خون دارند)، مثل سیتاگلیپتین و لیناگلیپتین
• داروهای خانواده مهارکننده‌های باز جذب گلوکز-سدیم، مثل امپاگلیفلوزین
• انسولین پایه (بازال)

بیمارانی که در دو دسته با خطر بسیار بالا و خطر بالا قرار می‌گیرند، نباید روزه بگیرند و در صورت تصمیم به روزه‌داری لازم است با پزشک معالج خود مشورت کنند تا از خطرهای احتمالی و راهکارهای کاهش آن‌ها آگاه بشوند. در نهایت پزشک معالج ما با اطلاعات دقیقی که از وضعیت ما دارد، می‌تواند میزان این خطر را ارزیابی و ما را راهنمایی کند، به همین دلیل مشورت با پزشک الزامی‌ است.

اندازه‌گیری قند خون در طول روزه‌داری

اگر انسولین یا داروهای خوراکی کاهنده قند خون مصرف می‌کنیم، روزه‌داری می‌تواند همراه با خطر هیپوگلیسمی باشد. بنابراین مهم است که تعداد دفعات اندازه‌گیری قند خون خود را در طول روزه‌داری افزایش دهیم و علائم و نشانه‌های افت قند خون را بدانیم .

در صورت بروز علائم هیپوگلیسمی باید روزه خود را بشکنیم، ابتدا افت قند خون خود را با مصرف مقداری غذا یا مایعات شیرین کنترل و بعد مقداری غذای نشاسته‌دار مصرف کنیم. در غیر این صورت به بدن خود آسیب زده و ممکن است به مراقبت‌های پزشکی نیاز پیدا کنیم. به‌همین دلیل بهتر است در طول دوره ‌روزه‌داری درمان‌های افت قند خون و یک بطری آب همراه خود داشته باشیم.

از سوی دیگر اگر مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک معالج خود را فراموش کنیم، غذاهای نشاسته‌ای یا قندی بیشتری مصرف کنیم یا فعالیت بدنی کمتری نسبت به حالت عادی داشته باشیم، ممکن است در طول روزه‌داری دچار هیپرگلیسمی شویم که می‌تواند خطر کم‌آبی بدن را افزایش و باعث سرگیجه و خستگی در ما شود.

در این راستا لازم است پیش از روزه‌گرفتن، از پزشک معالج خود درباره عددی که به عنوان سطح قند خون بالا برای ما تلقی می‌شود، بپرسیم. اگر قند خونمان در طول روزه‌داری به بالاتر از این عدد افزایش پیدا کرد، روزه خود را با نوشیدن آب بشکنیم و به پزشک مراجعه کنیم تا از بروز کتواسیدوز دیابتی (عارضه ی شدیدی که نیاز به درمان در بیمارستان دارد) پیشگیری کنیم.

رژیم غذایی مناسب افراد مبتلا به دیابت در ماه رمضان

وعده سحری مناسب برای افراد مبتلا به دیابت

برای آن‌که بتوانیم در زمان روزه‌داری، سطح قند خون خود را در محدوده هدف نگه‌داریم، مهم است که وعده سحری را حذف نکنیم. غذاهای نشاسته‌ای با فیبر بالا، مثل غلات پُرفیبر یا جو دوسر، به‌ این دلیل که به‌آرامی جذب می‌شوند  و شاخص گلیسمیک (شاخص قند خونی: مقدارقند آزاد شده در بدن در واحد زمان پس از مصرف کربوهیدرات) پایینی دارند، انتخاب‌های مناسبی به‌شمار می‌آیند. همچنین باید به میزان غذای مصرفی حاوی کربوهیدرات هم توجه داشته باشیم.

عدس، نخود و لوبیا  هم منابع خوبی از پروتئین با فیبر بالا محسوب می‌شوند که مصرف آن‌ها همراه میوه و سبزیجات می‌تواند به جلوگیری از یبوست و حفظ سلامت قلب ما کمک کند.

ضمن این‌که پیش از شروع روزه داری، باید به اندازه کافی مایعات بدون قند و بدون کافئین بنوشیم تا در طول روز دچار کم‌آبی نشویم.

وعده افطار مناسب افراد مبتلا به دیابت

ممکن است به‌طور سنتی بخواهیم روزه را با خوردن خرما بشکنیم. خرما سرشار از فیبر است اما یک منبع غنی از کربوهیدرات هم به شمار می‌آید. در نتیجه بهتر است سعی کنیم تعداد خرمایی را که برای باز کردن روزه می‌خوریم به یک عدد کاهش بدهیم یا روزه خود را با یک لیوان آب باز کنیم.

سعی کنیم با مصرف مایعات بدون قند، آب مورد نیاز بدنمان را تامین کنیم؛ آب بهترین گزینه است. از نوشیدنی‌های شیرین گازدار یا آب‌میوه‌ها پرهیز کنیم چرا که قند خون ما را افزایش می‌دهند و می‌توانند احساس تشنگی را هم در ما بیشتر کنند.

فراموش نکنیم لازم است خوردن خوراکی‌های شیرین را که فقط مصرف مقدار کمی از آن‌ها می‌تواند تاثیر زیادی بر افزایش قند خون ما داشته باشد، محدود کنیم.

سعی کنیم مصرف غذاهای سرخ شده و چرب را هم محدود کنیم، چرا که مصرف زیاد این غذاها می‌تواند به افزایش وزن ناخواسته در ماه رمضان منجر شود و بر سلامت قلب ما هم تأثیر بگذارد (به این دلیل که این غذاها در بیشتر موارد چربی‌های اشباع‌شده و نمک زیادی دارند که این مسئله می‌تواند کلسترول خون و فشار خون ما را به بالاتر از محدوده طبیعی افزایش بدهد.)

با توجه به آن‌چه در این مطلب گفتیم، مشورت با پزشک معالج پیش از تصمیم به روزه گرفتن در افراد مبتلا به دیابت اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌تواند به پیشگیری از بروز عوارض جدی و ناخواسته در این افراد کمک کند.

منبع: diabetesresearchclinicalpractice, diabetes

IR-0227-ABD-3146-AS