نقش و اهمیت توانبخشی در افراد مبتلا به ام‌اس

در صورت ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس(‌ام‌اس)، درمان‌های توانبخشی¹ می‌توانند در کاهش ناتوانی و بهبود کیفیت زندگی² ما موثر باشند. در این مطلب با اهمیت و روش‌های توانبخشی در بیماران مبتلا به ام‌اس بیشتر آشنا ‌می‌شویم.

ام‌اس چیست؟

ام‌اس یک بیماری التهابی مزمن و خودایمنی سیستم عصبی مرکزی (مغز و طناب نخاعی) است که در آن سیستم‌ایمنی به اشتباه به دستگاه عصبی مرکزی حمله می‌کند و این مساله منجر به تخریب میلین (ماده محافظ دور رشته‌های عصبی) و اختلال در سیگنال‌های ورودی و خروجی به مغز شده و موجب بروز علائم بیماری ام‌اس می‌شود.

نشانه‌های بروز بیماری ام‌اس

علائم ام‌اس متغیر و غیرقابل پیش‌بینی هستند. این علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و می‌توانند در طول زمان تغییر کنند. یک فرد ممکن است تنها یک یا دو مورد از علائم احتمالی را تجربه کرده و دیگری علائم خیلی بیشتری را تجربه کند.

بعضی از علائم شایع این بیماری عبارتند از: ‌

• خستگی
• مشکلات بینایی مثل تاری دید و دوبینی
• بی‌حسی، خواب‌رفتگی
• اسپاسم، سفتی، ضعف عضلانی
• اختلالات حرکتی
• درد
• مشکلات گفتاری و بلع
• اختلالات عملکرد جنسی، روده و مثانه
• افسردگی، اضطراب
• اختلالات تفکر، یادگیری و برنامه‌ریزی

عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلا به بیماری ام‌اس

مشخص نیست که چه چیزی باعث می‌شود سیستم ایمنی به غلاف میلین حمله کند. به نظر می‌رسد این بیماری تا حدودی زمینه ژنتیکی دارد و تا حدودی هم ناشی از فاکتورهای محیطی است.

بعضی از عواملی که به عنوان علل احتمالی ام‌اس مطرح شده‌اند عبارتند از:

• زمینه ژنتیکی
• کمبود نور خورشید و ویتامین D :  ام اس در کشورهای دور از خط استوا شایع‌تر است، که می‌تواند به این معنی باشد که کمبود نور خورشید و سطوح پایین ویتامین D ممکن است در بروز این بیماری نقش داشته باشد. اگرچه هنوز مشخص نیست که آیا مکمل‌های ویتامین D می‌توانند به پیشگیری از این بیماری کمک کنند یا نه.
• سیگار کشیدن: احتمال ابتلا به ام‌اس در افرادی که سیگار می‌کشند در مقایسه با افرادی که سیگار نمی‌کشند دو برابر بیشتر است.
• چاقی در سنین نوجوانی
• عفونت‌های ویروسی
• جنسیت: زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به ام‌اس هستند.

تاثیر توانبخشی در بیماران مبتلا به ام‌اس

در صورتی که به ام‌اس مبتلا باشیم، درمان‌های توانبخشی می‌توانند به ما کمک کنند توانایی‌های خود را برای عملکرد بهینه در محل کار، خانه و جامعه ارتقا بدهیم.

با شروع تشخیص ابتلا به ام‌اس، متخصصان توانبخشی می‌توانند آموزش و راهبردهایی را برای ارتقای سلامتی، بهبود شرایط کلی، و کاهش خستگی ارائه داده و مشکلات گفتاری، اختلالات بلع و مشکلات تفکر و حافظه ما را ارزیابی و درمان کنند.

چه کسانی توانبخشی در مبتلایان به ام‌اس را انجام می‌دهند؟

توانبخشی در ام‌اس به تیمی از متخصصان در چندین حوزه مراقبت سلامت نیاز دارد؛ یک پزشک توانبخشی، فیزیوتراپیست و متخصص مغز و اعصاب که معمولا تیم را هدایت می‌کند و البته مشارکت فعال بیمار هم نقش به‌سزایی در دریافت نتایج خوب از توانبخشی دارد. بیمار باتوجه به نیازش در مراحل مختلف، به اعضای متفاوت تیم نیاز خواهد داشت و ممکن است لازم باشد در فواصل خاصی آن‌ها را ببیند.

روش‌های توانبخشی در بیماران مبتلا به ام‌اس

فیزیوتراپی بیماران مبتلا به ام‌اس

فیزیوتراپیست‌ها توانایی بدن فرد بیمار را برای حرکت و عملکرد ارزیابی و بررسی می‌کنند. آن‌ها می‌توانند به‌ویژه به حل مشکلات راه‌‌رفتن و حرکت، قدرت، تعادل، حفظ وضعیت بدن، خستگی و درد کمک کنند.

فیزیوتراپی³ ممکن است شامل یک برنامه تمرینی مثل تمرین قدم برداشتن و راه رفتن و یا آموزش استفاده از وسایل کمک‌حرکتی مثل عصا، ویلچیر و سایر وسایل کمکی باشد.

فیزیوتراپی باعث بهبود استقلال و ایمنی بیمار می‌شود و کمک می‌کند فرد به عملکرد مطلوب دست پیدا کند و آن را حفظ کند.

فیزیوتراپی همچنین می‌تواند شامل تمرینات کف لگن برای رفع مشکلات ادراری یا مثانه در این بیماران هم باشد.

علاوه بر موارد فوق، توانبخشی در ام‌اس می‌تواند به پیشگیری از عوارضی مثل ضعف عضلانی ناشی از عدم تحرک و انقباضات عضلانی ناشی از اسپاسم کمک کند.

کاردرمانی بیماران مبتلا به ام‌اس

هدف کاردرمانی افزایش استقلال، بهره‌وری و ایمنی فرد در تمام فعالیت‌های مربوط به مراقبت شخصی، اوقات فراغت و اشتغال فرد است.

کاردرمانگران تکنیک‌های استفاده از تجهیزات تطبیقی برای ساده‌تر کردن کارهای روزانه و صرفه جویی در انرژی بدن را به افراد مبتلا به ام‌اس آموزش می‌دهند. آن‌ها همچنین بعضی از راهبردهای اصلاحی در خانه و یا محل کار را برای اطمینان از حفظ ایمنی و راحتی فرد پیشنهاد می‌کنند.

گفتار‌درمانی در بیماران مبتلا به ام‌اس

گفتاردرمانگران (آسیب‌شناسان گفتار و زبان⁴ ) ، مشکلات گفتاری را ارزیابی و درمان می‌کنند. این مسائل می‌توانند ناشی از آسیب به سیستم عصبی مرکزی باشند که منجر به کاهش کنترل روی عضلات می‌شود. گفتاردرمانی (آسیب‌شناسی گفتار و زبان) می‌تواند برقراری ارتباط را برای بیمار آسان‌تر کند و بلع ایمن و سلامت کلی بیمار را ارتقا بدهد.

توانبخشی شناختی در بیماران مبتلا به ام‌اس

شناخت⁵، به طیفی از عملکردهای سطح بالای مغز اشاره دارد مثل توانایی ما در موارد زیر:

• یادگرفتن و به خاطر سپردن اطلاعات
• پردازش اطلاعات دریافتی
• برنامه ریزی، حل مسئله و تصمیم گیری
• تمرکز و توجه
• عمل کردن بر اساس اطلاعات و انتقال اطلاعات به دیگران
• درک دقیق محیط خود

اختلالات شناختی می‌توانند اولین علامت ام‌اس باشند و بیش از نیمی از افراد مبتلا به ام‌اس بعضی از آن‌ها را تجربه می‌کنند . این اختلالات در بیشتر افراد مبتلا خفیف بوده و فقط یک یا دو حوزه از عملکرد شناختی را شامل می‌شوند و در تعداد کمتری از افراد مبتلا، چالش برانگیزند و در عملکرد شغلی یا درسی آن‌ها مشکل ایجاد می‌کنند. راهکارها و درمان‌های مختلفی برای کمک به مدیریت این اختلالات وجود دارند، برای مثال در توانبخشی شناختی، متخصصان اعصاب و روان توانایی تفکر، استدلال، تمرکز و حافظه را در افراد مبتلا ارزیابی و درمان می‌کنند.

تحریک الکتریکی عملکردی

تحریک الکتریکی عملکردی⁶ یک تکنیک درمانی است که از تحریک الکتریکی خفیف یک عضله یا عضلات برای کمک به حرکت آن‌ها استفاده می‌کند.

این درمان به کمک دستگاه‌هایی نسبتاً کوچک و از طریق ارسال تکانه‌های الکتریکی سطح پایین به اعصاب آسیب‌دیده انجام می‌شود. اگرچه این دستگاه‌ها برای بسیاری از افراد مبتلا به ام‌اس موثر هستند، اما ممکن است برای همه مناسب نباشند.

به طور کلی در صورت ابتلای ما به ام‌اس، درمان‌های توانبخشی می‌توانند به بهینه کردن توانایی عملکردی ما در محل کار، خانه و جامعه و به تخفیف بعضی از مشکلات ما کمک کنند.

¹ Rehabilitation

² Quality of Life (QoL)

³ Physical therapy (PT)

⁴ Speech-Language Pathologist (SLP)

⁵ Cognition

⁶ Functional Electrical Stimulation (FES)

منابع: nationalmssociety, nhs

IR-0726-ABD-2114-AS