تمامی مطالب علمی این سایت، به تایید تیم علمی پزشکی داروسازی دکتر عبیدی رسیده است.
Medically Approvedهمه‌چیز درباره بدغذایی در کودکان
آنچه در این مطلب می‌خوانیم:
بدغذایی (picky eating) که معمولاً به عنوان یکی از مشکلات تغذیه‌ای در کودکان شناخته می‌شود، می‌تواند به نگرانی شدید پدرها و مادرها منجر شود. در این مطلب به بررسی بیشتر این مسئله، علل و راهکارهای مقابله با آن می‌پردازیم.
بدغذایی در کودکان به چه معناست؟
بدغذایی به معنای عدم تمایل کودک به خوردن بعضی از غذاهای آشنا (غذاهایی که کودک پیش‌ترآن‌ها را امتحان کرده است) یا امتحان کردن غذاهای جدید است. همچنین در این شرایط کودک به شدت بعضی از غذاها را ترجیح می‌دهد و فقط به خوردن آن‌ها تمایل دارد.
بدغذایی در کودکان چه دلایلی دارد؟
بعضی از دلایلی که به رفتار بدغذایی در کودک منجر می‌شوند عبارتند از:
تمایل به داشتن احساس استقلال
به این دلیل که کودکان برای داشتن احساس استقلال تلاش می‌کنند، ترجیح می‌دهند خودشان غذایشان را انتخاب کنند، در نتیجه در انتخاب غذاها گزینشی عمل می‌کنند. در این شرایط اگر تحت فشار قرار بگیرند یا مجبور به خوردن شوند، ممکن است در برابر غذا خوردن مقاومت نشان بدهند.
عدم علاقه به غذاهای جدید
کودکان خردسال غذاهای جدید را دوست ندارند و به همین دلیل در بیشتر موارد پدرها و مادرها آن‌ها را «بدغذا» می‌دانند. درحالی که این کودکان با وجود آن‌که در ابتدا نسبت به غذاهای جدید واکنش منفی نشان می‌دهند، با گذشت زمان و قرار گرفتن چندباره در معرض این غذاها یاد می‌گیرند که این غذاها را بپذیرند.
عادت‌های تغذیه‌ای نامناسب
مصرف بیش از حد نوشیدنی‌هایی مثل شیر یا آب‌میوه یا شیرینی‌ها هم می‌تواند اشتهای کودک را برای غذا خوردن کم کند و جای غذاهای پر‌کالری و مغذی را بگیرد. همچنین خوردن مداوم مقادیر کم غذا با فواصل کوتاه بین وعده‌های غذایی برنامه‌ریزی‌شده می‌تواند با تاثیر منفی بر اشتهای کودک همراه باشد.
وادار کردن کودک به غذا خوردن با راهکارهای نامناسب
گاهی امتناع از غذا خوردن ممکن است ناشی از تکنیک‌های نامناسب غذا دادن به کودک باشد؛ راهکارهایی مثل اجبار، تهدید، سرزنش، تنبیه یا التماس کردن می‌توانند با تاثیر منفی بر غذا خوردن کودک همراه باشند، در حالی که تشویق کلامی یا نگاه محبت‌آمیز در ایجاد علاقه به غذا خوردن تاثیر مثبت می‌گذارد.
تقلید کودک از دیگران
بیشتر کودکان تمایل دارند از دیگران تقلید کنند؛ اعضای خانواده و هم‌سالان کودک الگوهایی هستند که کودک در ترجیح غذایی (این‌که خوردن کدام غذا را ترجیح بدهد) و عادت‌های غذایی از آن‌ها تقلید می‌کند. اگر یکی از اعضای خانواده یا یک کودک دیگر از خوردن غذای خاصی امتناع کند، کودک ما هم ممکن است این رفتار را تقلید کند. بنابراین می‌توانیم از الگوسازی خانواده و گروه هم‌سالان کودک در تشویق کودکانی که میلی به غذا خوردن نشان نمی‌دهند، استفاده کنیم. همچنین این روش در افزایش تنوع غذاهایی که کودک می‌پذیرد، مؤثر است.
شرایط نامناسب هنگام غذا خوردن
شرایط حاکم بر زمان صرف غذا نیز بر رفتار غذا خوردن کودک تاثیر می‌گذارد؛ مدارا کردن با کودک تأثیر مثبت خواهد داشت، در حالی که تحکم تاثیر منفی دارد. اصرار بر رفتارها و آداب خاص هنگام غذا خوردن که برای سن کودک مناسب نیستند هم ممکن است در غذا خوردن کودک اختلال ایجاد کند.
پزشک در این موارد با گرفتن شرح‌حال دقیق و معاینه فیزیکی کودک از عدم وجود بیماری‌های حاد و مزمن زمینه‌ای اطمینان حاصل می‌کند.
تغذیه نامناسب در کودکان چه عوارضی دارد؟
کودکانی که عادت‌های غذایی نامناسبی دارند، مواد مغذی مورد نیاز برای رشد و تکامل سالم را به میزان کافی دریافت نمی‌کنند. همچنین عادت‌های غذایی نامناسب می‌توانند به کمبود یا اضافه وزن در کودک منجر شوند.
کودکانی که تغذیه نامناسبی دارند، به احتمال زیاد سیستم‌ایمنی ضعیف‌تری هم خواهند داشت که این مسئله احتمال ابتلای آن‌ها به بیماری‌ها و بعضی مشکلات سلامتی در درازمدت را بیشتر می‌کند.
مشکلاتی مثل:
ـ پوکی استخوان در سنین بالاتر
ـ بیماری‌های قلبی و عروقی: خوردن غذاهای سرشار از چربی، قند و نمک در دوران کودکی می‌توانند خطر ابتلا به کلسترول بالا، فشار خون بالا و سخت شدن سرخرگ‌ها (آترواسکلروز) را در بزرگسالی بیشتر کنند.
ـ دیابت نوع دو: ابتلا به این بیماری در کودکان با اضافه وزن، کم‌تحرکی و داشتن سابقه خانوادگی دیابت نوع دو مرتبط است.
ـ بعضی مشکلات تنفسی، مثل آسم در کودکانی که اضافه وزن دارند.
مشکل بدغذایی در کودکان را چطور رفع کنیم؟
بدغذایی در کودکان نوپا معمولاً مسئله‌ای رایج است. بعد از رشد سریع در دوران نوزادی، زمانی که وزن نوزاد سه‌برابر می‌شود، سرعت رشد و اشتها در کودک نوپا کاهش پیدا می‌کند. همچنین کودکان نوپا بعضی غذاها را به سایر غذاها ترجیح می‌دهند.
در این شرایط پدرها و مادرها باید سعی کنند غذاهایی سالم را در دسترس کودکان قرار بدهند، با گذشت زمان، اشتها و رفتارهای تغذیه‌ای کودک متعادل خواهد شد.
به عبارت دیگر، پدرها و مادرها باید غذای مغذی با بافت و طعم مناسب برای سن کودک را انتخاب و وعده‌های غذایی و میان وعده‌های مناسب را تهیه کنند، و به کودکان اجازه بدهند خودشان تصمیم بگیرند که چه غذایی و چه مقدار بخورند و تا زمانی که فرزندشان رشد مناسبی دارد، درمقابل رفتار ترجیح غذایی کودک انعطاف‌پذیر باشند.
نکاتی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم هم می‌توانند کمک کنند تا کودکان و پدرها و مادرها راحت‌تر مرحله بدغذایی در کودکان را پشت سر بگذارند.
غذا خوردن به سبک خانوادگی
تا جایی که ممکن است، وعده‌های غذایی را به صورت خانوادگی (با حضور اعضای خانواده) میل کنیم و در زمان صرف غذا از وسایلی مثل تلویزیون یا تلفن همراه که منجر به حواس‌پرتی موقع غذا خوردن می‌شوند استفاده نکنیم و از این فرصت برای الگوسازی غذاخوردن سالم (توسط خانواده) برای فرزندمان استفاده کنیم.
همچنین یک وعده غذایی مشترک برای تمام اعضای خانواده تهیه کنیم و در صورت امتناع کودک از خوردن غذا، از درست کردن یک وعده غذایی دیگر برای او خودداری کنیم زیرا این کار منجر به تقویت رفتار ترجیح غذایی یا بدغذایی در کودک می‌شود. سعی کنیم در هر وعده غذایی حداقل یک غذای مورد علاقه کودک را بگنجانیم و به طور کلی یک وعده غذایی متعادل را آماده کنیم، حتی اگر کودک آن را نخورد.
پرهیز از برخورد تند با کودک
اگر کودک ما از خوردن غذا امتناع می‌کند، از برخورد تند در این مورد خودداری کنیم تا احساس گرسنگی در کودکمان باعث شود او غذا بخورد؛ اجبار کودک به غذا خوردن یا تنبیه او در صورت غذا نخوردن، می‌تواند به بیزاری او از غذاها منجر شود. ضمن آن‌که توجه کنیم اگر کودک صبحانه یا ناهار را به میزان زیاد خورده باشد، ممکن است علاقه‌ای به خوردن غذای زیاد در ادامه روز نداشته باشد.
تلاش مکرر برای غذا دادن به کودک
با یک بار امتناع کودک از غذاخوردن، تسلیم نشویم. ممکن است لازم باشد ده مرتبه یا حتی بیشتر یک غذای جدید یا غذایی که کودک دوست ندارد را به کودک معرفی کنیم، تا جوانه‌های چشایی کودک نوپا آن را بپذیرند. برنامه‌ریزی منظم وعده‌های غذایی و محدود کردن میان وعده‌ها می‌توانند به اطمینان از گرسنگی کودک در زمان معرفی یک غذای جدید کمک کنند.
گنجاندن غذاهای سالم و متنوع در برنامه غذایی کودک
انواع غذاهای سالم به خصوص سبزیجات و میوه‌ها را در برنامه غذایی کودک قرار بدهیم. همچنین حداقل دوبار در هفته غذاهای پروتئینی مثل گوشت را در وعده‌های غذایی بگنجانیم و با اضافه کردن گیاهان و ادویه‌ها به غذاهای ساده، آن‌ها را خوشمزه‌تر کنیم.
چیدمان جذاب بشقاب غذا
کودکان نوپا به غذاهایی که به شکلی جذاب و خلاقانه چیده شده‌اند، علاقه نشان می‌دهند. سعی کنیم غذاها را در اشکال جذاب و رنگارنگ بچینیم تا کودک نتواند در برابر خوردن آن‌ها مقاومت نشان بدهد. غذاهای جامد را هم به تکه‌های کوچک برش بدهیم تا کودک بتواند خودش آن‌ها را بخورد.
معرفی غذاهای جدید با استفاده از شباهت‌های غذایی
زمانی که کودک یک غذا را می‌پذیرد، سعی کنیم غذاهایی را با رنگ، طعم و بافت مشابه آن به کودک معرفی کنیم و از این طریق تنوع غذایی کودک را افزایش بدهیم.
استفاده از مواد غذایی مورد علاقه کودک در وعده‌های غذایی
سعی کنیم غذاهای ناآشنا یا طعم‌هایی که کودکان در ابتدا به آن‌ها علاقه‌ای ندارند (مثل ترش) را با غذاها و طعم‌های آشنا که کودکان به طور طبیعی ترجیح می‌دهند (مثل شیرین و شور) ترکیب کنیم.
مشارکت گرفتن از کودکان در برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی
کودکان علاقه زیادی به این که خودشان انتخاب کنند دارند؛ بنابراین بهتر است اجازه بدهیم کودک ما در انتخاب مواد مورد نیاز برای تهیه غذا مشارکت کند. همچنین به کودکان اجازه دهیم (با نظارت ما) در بعضی از کارهای (مراحل) آشپزی مثل الک کردن یا هم‌زدن مشارکت کنند.
مکمل‌ها در افزایش اشتهای کودکان چه نقشی دارند؟
همواره باید مطمئن بشویم که کودک مواد مغذی، ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم برای عملکرد صحیح سلول‌ها، رشد و تکامل خود را با تغذیه مناسب دریافت می‌کند.
در صورتی که کودک ما تغذیه مناسب یا با کیفیتی ندارد، می‌توانیم از مکمل‌های حاوی ویتامین‌ها یا موادمعدنی استفاده کنیم، اما این مکمل‌ها نمی‌توانند جایگزین تغذیه سالم در کودکان شوند.
بعضی از ترکیباتی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم هم در افزایش اشتهای کودکان نقش دارند.
ژل‌رویال چه نقشی در افزایش اشتهای کودکان دارد؟
ژل‌رویال یک ترکیب طبیعی است که توسط زنبور عسل تولید می‌شود ویک ماده مغذی و نیروبخش به شمار می‌آید که خواص زیادی دارد. یکی از مهم‌ترین خواص ژل‌رویال، کمک به تحریک اشتهای کودکان است. کودکی که اشتها ندارد، دچار مشکلات ناشی از رژیم غذایی نامناسب خواهد شد، مهم‌ترین این مشکلات مربوط به کمبود مواد مغذی در بدن و مشکل در رشد و تکامل صحیح اوست. ضمن آن‌که ژل‌رویال با دارا بودن مواد مغذی ضروری برای تکامل کودک، به رشد و حفظ سلامت او کمک می‌کند.
این ماده خاصیت ضدالتهابی هم دارد و به عنوان یک ضد التهاب طبیعی عمل می‌کند.
کدام ترکیبات گیاهی به افزایش اشتها کمک می‌کنند؟
نقش موثر بعضی از گیاهان هم در افزایش اشتها در مطالعات به اثبات رسیده است. بعضی از این ترکیبات عبارتند از:
گشنیز: که با افزایش ترشح بزاق، شیره معده و دیگر آنزیم‌های فعال گوارشی به افزایش اشتها منجر می‌شود.
مرزنجوش: گیاهی معطر از خانواده نعناییان که در پخت‌و‌پز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه علاوه بر آن‌که محرک اشتها است، خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و ضدمیکروبی هم دارد.
آسرولا: میوه گیاه آسرولا منبعی غنی از ویتامین Cو دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی است و در افزایش اشتها هم نقش موثری دارد.
استفاده از ترکیبات گیاهی باید با مشورت پزشک معالج صورت بگیرد، به این دلیل که مصرف مقادیر غیراستاندارد از این ترکیبات، می‌تواند به بروز عوارض جانبی منجر شود.
در همین راستا، در حال‌حاضر مکمل‌های حاوی مقادیر استاندارد از ترکیبات گیاهی، در کنار سایر ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم برای رشد و تکامل کودکان، برای کمک به افزایش اشتهای آن‌ها و اطمینان از دریافت میزان کافی از ویتامین‌ها و مواد معدنی در دسترسند که می‌توانیم با مشورت داروساز یا پزشک معالج، از آن‌ها استفاده کنیم.
ضمن توجه به این نکته که رفتار بدغذایی یک رفتار رایج در اوایل دوران کودکی محسوب می‌شود، نکاتی که در این مطلب ارائه شدند، می‌توانند به پدرها و مادرها و کودکان کمک کنند این مرحله را راحت‌تر پشت سر بگذارند.
منابع: pubmed, healthy.kaiserpermanente, healthychildren, drweil
IR-1126-ABD-2753-AS
