اختلال بیش فعالی- نقص توجه چیست؟

اختلال بیش فعالی- نقص توجه (Attention Deficit Hyperactive Disorder, ADHD) یکی از شایعترین اختلالات تکاملی عصبی دوران کودکی است. این اختلال معمولاً اول در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و اغلب تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است در توجه و کنترل رفتارهای سریع و ناگهانی دچار مشکل شوند، بیش از حد فعال باشند، یا بدون فکر کردن در مورد تبعات رفتارهای خود، عمل کنند.

علائم و نشانه‌های اختلال بیش فعالی – نقص توجه چیست؟

علائم ADHD از بی‌توجهی تا بیش‌فعالی می‌تواند متغیر باشد. طبیعی است که کودکان گاهی در تمرکز دچار مشکل شوند، اما کودکان مبتلا به ADHD، به صورت ادامه‌دار با این مشکل مواجه‌اند. این علائم می‌تواند شدید باشد و برای آنها در مدرسه، خانه و در ارتباط با دوستانشان مشکل ایجاد کند.

بر اساس اینکه کدام دسته از علائم در فرد قوی‌تر است، ADHD را در سه نوع مختلف دسته‌بندی می‌کنیم:

بی‌توجه (Inattentive): در این نوع از اختلال، منظم انجام دادن و به پایان رساندن یک کار، توجه به جزئیات یا پیروی از دستورالعمل‌ها برای کودکمان دشوار است. توجه او به راحتی منحرف می‌شود یا جزئیات کارهای روزمره خود را فراموش می‌کند.

بیش فعال – تکانشی (Impulsive/Hyperactive): در نوع بیش‌فعالی – تکانشی، کودکمان بی‌قرار است و زیاد صحبت می‌کند. نشستن طولانی مدت (مثلاً برای غذا خوردن یا هنگام انجام تکالیف) برای او دشوار است. کودکان کوچکتر ممکن است دائماً بدوند، بپرند یا از جایی بالا بروند.

در این نوع از اختلال ADHD، کودک احساس بی‌قراری می‌کند و روی رفتارش کنترل ندارد. ممکن است صحبت دیگران را قطع کند یا در زمان‌های نامناسب صحبت کند. برای او سخت است که نوبت را رعایت کند یا به دستورالعمل‌ها گوش دهد. کودکان مبتلا به تکانشگری ممکن است آسیب و جراحات جسمی بیشتری را نسبت به دیگران تجربه کنند.

ترکیبی (Combined): در این حالت، علائم هر دو نوع بالا به طور مساوی در کودکمان وجود دارد.

توجه داشته باشیم که علائم می‌توانند در طول زمان تغییر کنند.

علت‌های اختلال بیش فعالی – نقص توجه

مطالعات انجام شده، تاثیر مواردی مانند مصرف زیاد قند، تماشای زیاد تلویزیون، عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر یا مشکلات خانوادگی را در ایجاد ADHD تایید نمی‌کنند. البته این موارد می‌توانند شدت علائم را بیشتر کنند، اما شواهد آنقدر قوی نیست که بتوانیم به این نتیجه برسیم که این‌ها، عوامل ایجاد ADHD هستند.

علل و عوامل خطر ADHD ناشناخته‌اند، اما تحقیقات فعلی نشان می‌دهند که ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارد. سابقه بیماری ADHD در اعضای خانواده و همچنین سابقه سایر اختلالات روانی (مانند افسردگی، اضطراب، وسواس و …) در والدین ، ریسک ابتلا به ADHD را در کودکان بالا می‌برد.

بیشتر بخوانید: علائم افسردگی در کودکان

علاوه بر ژنتیک، علت‌های احتمالی و عوامل خطر دیگری نیز توسط محققان در حال بررسی‌اند، مانند:

• آسیب مغزی
• قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های محیطی در دوران بارداری یا در سنین پایین، مانند سرب
• مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری
• زایمان زودرس
• وزن کم هنگام تولد

تشخیص اختلال بیش فعالی – نقص توجه

تشخیص ابتلای کودک به ADHD در چند مرحله انجام می‌شود و آزمایش واحدی برای تشخیص آن وجود ندارد.

بسیاری از مشکلات دیگر مانند اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب و انواع خاصی از اختلالات یادگیری می‌توانند علائم مشابهی داشته باشند. به همین دلیل یک مرحله از فرآیند تشخیص، شامل معاینه پزشکی از جمله آزمایشهای شنوایی و بینایی است تا سایر مشکلات احتمالی را رد کند.

تشخیص ADHD معمولاً شامل یک چک لیست برای ارزیابی علائم و گرفتن سابقه کودک از والدین، معلمان و گاهی اوقات خود کودک است.

درمان اختلال بیش فعالی – نقص توجه

در بیشتر موارد، بهتر است درمان ADHD، با ترکیبی از روش‌های رفتار درمانی و درمان دارویی انجام شود.

برای کودکان پیش دبستانی (4-5 ساله) مبتلا به ADHD، رفتار درمانی، به ویژه آموزش برای والدین، به عنوان اولین اقدام درمانی قبل از مصرف دارو توصیه می‌شود. اینکه چه درمانی به نتیجه بهتری می‌رسد، به کودک و خانواده او بستگی دارد. برنامه‌های درمانی کودک شامل نظارت دقیق، پیگیری و در صورت نیاز ایجاد تغییرات در سبک زندگی، در طول مسیر درمان است.

مدیریت علائم اختلال بیش فعالی – نقص توجه

علاوه بر رفتار درمانی و دارو درمانی، فراهم کردن یک شیوه زندگی سالم برای کودکمان می‌تواند به او کمک کند تا راحت‌تر با علائم ADHD کنار بیاید. رفتارهای زیر می‌توانند به کودکان کمک کنند:

• ایجاد عادات غذایی سالم مانند مصرف میوه، سبزیجات، غلات کامل و انتخاب منابع پروتئینی کم چرب
• مشارکت در فعالیتهای بدنی روزانه، مناسب با سن کودک
• محدود کردن مدت زمان استفاده روزانه کودکمان از تلویزیون، کامپیوتر، موبایل و سایر وسایل الکترونیکی
• رعایت ساعت خواب شبانه توصیه شده بر اساس سن کودک

اختلال بیش فعالی – نقص توجه در بزرگسالان

ADHD می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال در برخی از بزرگسالان مبتلا به ADHD هرگز تشخیص داده نشده است. علائم می‌تواند باعث ایجاد مشکل در محل کار، خانه یا روابط فرد شود.

علائم این اختلال ممکن است در سنین بالاتر متفاوت باشد، مثلا ممکن است بیش فعالی در بزرگسالان به صورت بی قراری شدید باشد.

منبع:

1. Page last reviewed: January 26, 2021
   Content source: National Center on Birth Defects and Developmental Disabilities
2. Hindawi Publishing Corporation Scientific World Journal Volume 2014, Article ID 212614, 5 pages
   http://dx.doi.org/10.1155/2014/212614

IR-0922-ABD-7066-WE