سرطان خون چیست؟

اختلال در روند تولید سلول‌های خونی سبب ایجاد سرطان خون می‌شود. در چنین شرایطی، سلول‌ها دیگر نمی‌توانند کار طبیعی خود را انجام دهند و ممکن است تعدادشان بسیار زیاد و خارج از کنترل شود. بنابراین خون نمی‌تواند کار مربوط به خود را به‌درستی انجام دهد. برای مثال نمی‌تواند علیه عفونت ها بجنگد یا خونریزی ناشی از یک زخم را مهار کند.

 

انواع سرطان خون کدام‌اند؟

سرطان خون به‌طور کلی به سه‌ گونه تقسیم می‌شود: لوسمی، لنفوم و میلوم.

در هر‌کدام از این دسته‌ها تعدادی از انواع سرطان خون قرار دارند که در هر‌ یک سلول خاصی از خون درگیر می‌شود. هر سرطان خون علائم، درمان، پیش‌آگاهی و نتیجه خاص خود را دارد که توضیح همه آنها در این نوشتار نمی‌گنجد.

سرطان خون، حاد یا مزمن

سرطان‌های خون ممکن است به لحاظ زمانی دو نوع داشته باشند:

سرطان خون حاد:

در این نوع که گویی بدن مورد حمله ناگهانی واقع می‌شود، سرطان خون رشد تندی دارد و سریع گسترش می‌یابد.

سرطان خون مزمن:

این نوع سرطان خون روند رشدی آهسته‌ای دارد و به اصطلاح نوع “تنبل” سرطان است و در بلند‌مدت گسترش می‌یابد.

 

سرطان خون دوران کودکی

برخی از دسته‌های سرطان خون، هم کودکان، هم بزرگسالان را درگیر می‌کند. علائم و درمان‌ها برای بزرگسالان و کودکان با هم تفاوت دارد و به‌همین دلیل لازم است شرح آنها جداگانه بیان شود.

 

منشاء سرطان خون کجاست؟

آجرهای ساختمان بدن ما، سلول نامیده می‌شوند. هر روز و هر ثانیه در تمامی بدن تعدادی از سلول‌های قدیمی از بین می‌روند و سلول‌های تازه جایگزین آنها می‌شوند. البته در خون‌شناسی، به سلول در اصطلاح گلبول هم گفته می‌شود مانند گلبول سفید که در‌واقع همان سلول سفید است.

درون هر سلول ماده‌ای وجود دارد که با نام مخفف DNA شناخته می‌شود. در واقع DNA حاوی یک سری کد است که رشد، رفتار و مرگ سلول را کنترل می‌کند. DNA از چند بخش تشکیل شده است که به هر بخش از DNA می‌گوییم: ژن. ژن‌ها درون کروموزوم‌های سلولی بسته‌بندی می‌شوند.

سلول‌های بنیادی موجود در مغز استخوان، سلول‌های خونی را به‌وجود می‌آورند. اگر ژن‌ها در سلول‌های بنیادی دچار تغییر (جهش) شوند، اختلال در تولید سلول‌های خونی مربوطه آغاز می‌شود. در چنین شرایطی سلول‌های خونیِ به‌وجود آمده رشد بدی دارند و غیرطبیعی هستند یا در زمانی که باید بمیرند، از بین نمی‌روند و تعداد آن‌ها غیرقابل کنترل می‌گردد.

دسته‌بندی سرطان‌های خون بر پایه نوع سلولی که دچار اختلال می‌شود به‌شرح زیر است:

  • لوسمی (لوکمی) زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سفید خون، سرطانی می‌شوند.
  • لنفوم به سرطانی گفته می‌شود که در آن لنفوسیت‌ها (نوعی از سلول های سفید خون) سرطانی می‌گردند.
  • میلوم هنگامی رخ می‌دهد که پلاسماسل‌ها (نوع خاصی از لنفوسیت‌ها) دچار سرطان می‌شوند.

بیشتر بخوانید: انواع، علت، علائم، تشخیص و درمان سرطان

چه عواملی در ایجاد سرطان خون نقش دارند؟

همانطور که ذکر شد همه‌ی انواع سرطان خون از یک تغییر (جهش) در ژن شروع می‌شوند. در عمل، تمام این جهش‌های ژنی به‌دلایلی رخ می‌دهند که ما آن‌ها را به طور کامل نمی‌دانیم یا نمی‌توانیم کنترلشان کنیم. با وجود عدم تسلط ما در شناخت جزئیات این بیماری، عواملی وجود دارند که احتمال بروز سرطان‌های خون را افزایش می‌دهند.

این عوامل خطرزا عبارتند از:

سن، جنس، نژاد، سابقه خانوادگی، قرار گرفتن در معرض اشعه یا مواد شیمیایی، برخی از شرایط جسمی و درمانی.

این عوامل خطرزا برای هر‌کدام از انواع سرطان خون تفاوت‌های مختصری دارند. به‌ عنوان نمونه، می‌دانیم که میلوم، بزرگسالان و مردان را درگیر می‌کند و در افرادی با زمینه‌ی نژادی آفریقایی-کارائیب، بیشتر دیده می‌شود در‌حالی‌که لنفوم هوچکین (نام نوع خاصی از لنفوم) به‌ طور معمول در دو محدوده سنی، یکی بین 15 تا 25 سالگی و دوم در افراد بالای 50 سال، شایع است و به‌ طور عمده در کسانی دیده می‌شود که از قبل مشکلاتی در دستگاه ایمنی بدن دارند.

احتمال رخداد جهش ژنتیکی و ابتلا به برخی از انواع سرطان خون در سنین بالاتر بیشتر می‌شود. برخلاف سایر انواع سرطان، شیوه‌ی زندگی مانند تغذیه یا میزان تحرک تاثیر بسیار کمی روی احتمال ابتلا به سرطان خون دارد. اگرچه با ورزش منظم و تغذیه‌ی سالم می‌‌توان از بسیاری از بیماری‌های دیگر جلوگیری کرد.

 

آیا سرطان خون درمان دارد؟

صحبت کردن درباره‌ی درمان سرطان خون بسیار مفصل است. به طور خلاصه ممکن است انواع درمان‌های زیر با‌ توجه به میزان موفقیت و عوارض جانبی، بنا به صلاح‌دید پزشک معالج و اهداف بیمار به‌ کار گرفته شوند:

  • شیمی‌درمانی (برای از بین بردن یا جلوگیری از تکثیر سلول‌های سرطانی)
  • پیوند مغز استخوان (پس از شیمی‌درمانی شدید، سلول‌های سالم مغز استخوان که تولید سلول‌های خونی را به‌ عهده دارند، هم از بین می‌روند و باید برای تولید دوباره‌‌ی آن‌ها پیوند انجام شود)
  • انواع درمان‌های بیولوژیک (مانند ایمنی‌درمانی برای تقویت دستگاه ایمنی)
  • پرتودرمانی (استفاده از اشعه ایکس با قدرت زیاد برای از بین بردن سلول‌ها در یک جای خاص بدن)
  • و به‌ندرت عمل جراحی (برداشتن طحال)