کمردرد مزمن و حاد چیست؟ علل و درمان کمر درد

بسیاری از ما در طول زندگی خود دچار کمردرد شده‌ایم. کمردرد یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه افراد به پزشک است. حتی کودکان در سنین مدرسه نیز ممکن است مبتلا به کمردرد شوند.

شدت کمردرد ممکن است از یک درد مبهم و مداوم، تا یک درد ناگهانی و تیرکشنده متغیر باشد. این درد می‌تواند به‌طور ناگهانی و درنتیجه یک تصادف یا با بلند کردن یک وسیله سنگین اتفاق بیفتد، یا به‌ مرورزمان و با افزایش سن ایجاد شود. یک تمرین شدید ورزشی به دنبال بی‌تحرکی طولانی‌مدت نیز می‌تواند منجر به کمردرد شود.

آیا کمردرد دارید؟

درست است که درد کمر بسیار سخت و گاهی طاقت فرساست، اما شما تنها شخصی نیستید که آن را تجربه می‌کنید. در حقیقت 80 درصد از انسان‌ها در مقطعی از زندگی‌شان، کمردرد را تجربه می‌کنند.

شاید جالب باشد بدانید که شایع‌ترین علت ناتوانی مرتبط با شغل و عامل غیبت از کار، کمردرد است. شدت کمردرد ممکن است گُنگ و ثابت یا ناگهانی و شدید باشد.

کمردرد شاید در پی یک تصادف یا بلند کردن جسمی سنگین حاصل شود یا در طول زمان و به دنبال تغییرات تدریجی در ستون فقرات پدید آید.

بیشتر کمردردها حاد و کوتاه‌مدت هستند و اغلب چند روز و گاهی دو یا سه هفته بیشتر طول نمی‌کشند. این دردها در بیشتر مواقع، به مرور زمان بهبود می‌یابند و در عملکرد کمر تأثیری نمی‌گذارند.

همچنین، کمردرد مزمن به کمردردی گفته می‌شود که 12 هفته یا بیشتر طول می‌کشد. این درد ممکن است در اثر یک تصادف یا پس از یک کمردرد حاد بهبود یافته ایجاد شود.

حال شاید این سوال مطرح شود که آیا هر دردی که در پشت بدن خود احساس کردیم،کمردرد است؟خیر.

برای آنکه کمردرد را به خوبی بشناسیم، در ابتدا باید بدانیم که اصلاً به چه قسمتی از بدن «کمر» می‌گویند. در ناحیه قوس کمری ستون فقرات، 5 مهره‌ی کمری وجود دارند که مسئول تحمل قسمت عمده‌ی وزن بالاتنه هستند.

بین این مهره‌ها، بالشتک‌های گرد و انعطاف پذیری قرار دارند که به آن‌ها دیسک بین مهره‌ای گفته می‌شود.

به طور خلاصه، ستون مهره‌ها مسئول جذب شوک‌هایی است که در هنگام حرکت پدید می‌آید و در حالت طبیعی نباید به مهره‌ها وارد شود.برای این که این مهره‌ها روی‌ هم بمانند، نوارهایی از بافت که به آنها «لیگامان» می‌گویند، مهره‌ها و دیسک‌ها را در جای خود و روی هم نگه می‌دارند.

از سوی دیگر، زردپِی (تاندون)، عضلات اطراف کمر را به ستون مهره‌ها وصل می‌کند. جفت رشته عصبی از نخاع جدا می‌شوند و از سوراخ‌های بین مهره‌ای خارج می‌شوند که حرکات بدن و تبادل پیام‌های عصبی بین مغز و بدن را به‌عهده دارند. مهره‌ی کمری به‌ همراه همه‌ی اجزای دیگر اطراف آن‌ها در همین ناحیه را کمر می‌نامیم.

 

ساختار کمر انسان

کمر، شامل پنج مهره (L1 تا L5) است که بیشترِ وزن تنه را تحمل می‌کند. در فضاهای بین مهره‌ها، پدهای لاستیکی گردی به نام دیسک‌های بین مهره‌ای وجود دارد. این دیسک‌ها مانند ضربه‌گیر، از استخوان‌ها در زمان حرکت محافظت می‌کنند. رباط‌ها، مهره‌ها را در جای خود نگه می‌دارند و تاندون‌ها، عضلات را به ستون فقرات متصل می‌کنند. اعصاب نخاعی پیام‌ها را از مغز به سایر قسمت‌های بدن و بالعکس، منتقل کرده و حرکات بدن را کنترل می‌کنند.

 

انواع کمردرد

دو نوع کمردرد وجود دارد:

• کمردرد حاد یا کوتاه‌مدت که چند روز تا چند هفته طول می‌کشد. بیشتر کمردردها از نوع حاد هستند و با خودمراقبتی طی چند روز برطرف شده و عارضه یا محدودیتی برای فرد به‌جا نمی‌گذارند. در برخی موارد چند ماه طول می‌کشد تا علائم برطرف شوند.
• کمردرد مزمن، 12 هفته یا بیشتر، حتی باوجود برطرف شدن آسیب اولیه یا علت زمینه‌ای کمردرد حاد، ادامه دارد. حدود 20 درصد از کمردردهای حاد در یک سال به کمردرد مزمن با علائم پایدار تبدیل می‌شوند. تداوم درد همیشه به این معنا نیست که یک علت زمینه‌ای جدی پزشکی یا علتی که به‌راحتی قابل شناسایی و درمان باشد، وجود دارد. در برخی موارد، درمان می‌تواند با موفقیت کمردرد مزمن را تسکین دهد، اما در موارد دیگر باوجود درمان دارویی و جراحی، درد ادامه می‌یابد.

 

علل ایجاد کمردرد چه هستند؟

بیشتر کمردردهای حاد ماهیتی مکانیکی دارند،به این معنی که در کمردرد حاد، در نحوه قرار گرفتن و حرکت اجزای کمر (مهره، ماهیچه، دیسک بین مهره‌ای و اعصاب) اختلال ایجاد می‌شود. با گذشت عمر، تخریب و نوسازی طبیعی بافت ستون مهره‌ها در استخوان، مفاصل و دیسک‌ها به‌گونه‌ای باعث تغییراتی می‌شود که سپوندیلوز نام دارد و بیشتر کمردردها با سپوندیلوز همراه هستند.

چند مثال از علت‌های مکانیکی کمردرد عبارت‌اند از:

 

علل مادرزادی

• ناهنجاری‌های اسکلتی: مانند انحراف ستون مهره‌ها (اسکولیوز)، قوس غیرطبیعی و زیاد کمر (لوردوز)، قوس بیش‌ازحد ستون فقرات به سمت بیرون، قوز (کیفوز) و سایر ناهنجاری‌های مادرزادی ستون مهره‌ها.
• اسپینا بیفیدا: به معنی اختلال تکامل نخاع و یا پوشش محافظ آن (شامل پوست و سایر لایه‌های زیرین) در دوران جنینی است و می‌تواند باعث مشکلاتی ازجمله بدشکلی مهره‌ها، اختلال در دریافت حواس و حتی فلج شود.

 

آسیب به کمر

• رگ به رگ شدن، کشیدگی و اسپاسم (انقباض ناگهانی یک عضله یا گروهی از عضلات)
• آسیب‌های تروماتیک مانند ضربه حین ورزش، تصادفات رانندگی یا زمین خوردن که می‌تواند باعث آسیب تاندون‌ها، رباط‌ها یا ماهیچه‌ها و درنتیجه احساس درد ‌شود.

همچنین، فشار واردشده به ستون فقرات می‌تواند باعث پارگی یا فتق (جابه‌جایی و بیرون‌زدگی) دیسک ‌شود.

 

مشکلات دژنراتیو (تحلیل پیشرونده)

• تحلیل تدریجی دیسک بین مهره‌ای که زمانی اتفاق می‌افتد که دیسک‌ها معمولاً به‌عنوان فرآیند طبیعی پیری فرسوده می‌شوند و توانایی خود را به‌عنوان ضربه‌گیر از دست می‌دهند.
• آرتریت (التهاب مفصل) یا سایر بیماری‌های التهابی در ستون فقرات، مانند آرتریت روماتوئید.

 

مشکلات عصبی و نخاعی

• تحت‌فشار قرار گرفتن اعصاب نخاعی به دلیل التهاب یا آسیب
• ابتلا به درد سیاتیک: عصب سیاتیک از طریق باسن به سمت پشت ساق امتداد می‌یابد. افراد مبتلا به درد سیاتیک ممکن است کمردرد شوک مانند یا سوزشی را در مسیر باسن و به سمت پایین در یک پا احساس کنند.
• تنگی نخاع (باریک شدن مسیر نخاعی) که باعث فشار به نخاع و اعصاب می‌شود.
• فتق یا پارگی دیسک که ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که دیسک‌های بین مهره‌ای فشرده شده و به بیرون برآمده و باعث فشار بر روی اعصاب شوند.
• پوکی استخوان (کاهش تدریجی تراکم و استحکام استخوان که می‌تواند منجر به شکستگی‌های دردناک مهره‌ها شود)

 

مشکلات غیرستون مهره‌ای

• سنگ کلیه می‌تواند باعث درد شدید در ناحیه کمر، معمولاً در یک طرف شود.
• فیبرومیالژیا (سندرم درد مزمن و خستگی منتشر عضلانی)
• تومورهایی که به ستون مهره‌ها، نخاع و اعصاب فشار وارد کرده یا باعث تخریب می‌شوند.
• بارداری (کمردرد تقریباً همیشه پس از زایمان به‌طور کامل از بین می‌رود)

 

عوامل خطر برای ایجاد کمردرد چیست؟

هرکسی ممکن است کمردرد داشته باشد. عواملی که می‌توانند خطر کمردرد را افزایش دهند عبارت‌اند از:

• سن: اولین حمله کمردرد معمولاً در سنین 30 تا 50 سالگی رخ می‌دهد و کمردرد با افزایش سن شایع‌تر می‌شود.
  با افزایش سن، خاصیت ارتجاعی و قدرت انقباض عضلات کاهش می‌یابد. دیسک‌های بین مهره‌ای نیز شروع به از دست دادن مایعات و انعطاف‌پذیری خود می‌کنند که این امر باعث کاهش توانایی آن‌ها در محافظت از مهره‌ها می‌شود.
  از دست دادن استحکام استخوان در اثر پوکی استخوان ناشی از افزایش سن می‌تواند منجر به شکستگی شود.
  خطر تنگی کانال نخاعی نیز با افزایش سن بیشتر می‌شود.
• سطح تناسب‌اندام: کمردرد در بین افرادی که آمادگی جسمانی مناسبی ندارند، شایع‌تر است.
  عضلات ضعیف در ناحیه کمر و شکم ممکن است نتوانند به‌درستی از ستون فقرات حمایت کنند. افرادی که پس از بی‌تحرکی در طول هفته، تنها آخر هفته ورزش می‌کنند، نسبت به افرادی که روزانه فعالیت بدنی متوسطی دارند، بیشتر در معرض آسیب‌های دردناک کمر هستند.
  مطالعات نشان می‌دهد که ورزش هوازی با شدت کم می‌تواند به حفظ یکپارچگی دیسک‌های بین مهره‌ای کمک کند.
• افزایش وزن: اضافه وزن، چاقی یا افزایش سریع و قابل‌توجه وزن می‌تواند با فشار به کمر، منجر به کمردرد شود.
• ژنتیک: برخی از علل کمردرد، دارای زمینه‌ی ژنتیکی است، مانند اسپوندیلیت آنکیلوزان (نوعی آرتریت که باعث ادغام مفاصل ستون فقرات و درنتیجه عدم تحرک ستون مهره‌ها می‌شود).
• عوامل مرتبط با شغل: داشتن شغلی که به بلند کردن، هل دادن یا کشیدن اجسام سنگین نیاز دارد، به‌ویژه زمانی که باعث پیچش یا لرزش ستون فقرات شود، می‌تواند منجر به آسیب و کمردرد شود.
  کار کردن پشت میز در تمام طول روز، به‌خصوص به دلیل وضعیت نامناسب، یا نشستن روی صندلی به شکلی که کمر حمایت کافی نداشته باشد، می‌تواند منجر به درد کمر شود.
• سلامت روان: اضطراب و افسردگی می‌تواند بر میزان تمرکز فرد بر درد و همچنین درک او از شدت آن تأثیر بگذارد. درد مزمن نیز می‌تواند سبب تشدید عوامل روانی شود.
• سیگار کشیدن: مصرف سیگار می‌تواند جریان خون و اکسیژن را به دیسک‌ها محدود کند و باعث تحلیل سریع‌تر دیسک‌ها شود.
• استفاده از کوله‌پشتی سنگین برای کودکان: کوله‌پشتی پر از کتاب‌ها و وسایل مدرسه می‌تواند به کمر فشار بیاورد و باعث خستگی عضلات شود.

 

کمردرد چگونه تشخیص داده می‌شود؟

شرح‌حال کامل پزشکی و معاینه فیزیکی معمولاً می‌تواند هر علت جدی ایجادکننده درد را شناسایی کند.
معاینات عصبی می‌تواند به تعیین علت درد و درمان مناسب کمک کند.
تصویربرداری در بیشتر موارد لازم نمی‌شود، اما ممکن است برای رد علل خاص درد، ازجمله تومورها و تنگی نخاع، درخواست شود. گاهی اوقات تشخیص علت کمردرد مزمن حتی پس از معاینه‌ی کامل نیز دشوار است.

 

کمردرد چگونه درمان می‌شود؟

 

درمان کمردرد حاد

کمردرد حاد به‌طورمعمول به‌خودی‌خود بهبود می‌یابد. کمردرد حاد معمولاً با استفاده از موارد زیر برطرف می¬شود:

داروهایی که برای تسکین درد و یا التهاب طراحی شده‌اند:

• مسکن‌هایی مانند استامینوفن و آسپرین
• داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن که ممکن است بدون نسخه فروخته شوند. برخی از این داروها توسط پزشک تجویز می‌شوند.
• شل کننده‌های عضلانی که به‌صورت کوتاه‌مدت برای شل کردن عضلاتی که به‌صورت غیرطبیعی منقبض شده‌اند، تجویز می‌شوند.
• مسکن‌های موضعی مانند کرم‌ها، ژل‌ها، چسب‌ها یا اسپری‌هایی که روی پوست استفاده می‌شوند. این مسکن‌ها مانند لیدوکائین، اعصاب پوست را تحریک می‌کنند تا با ایجاد حس گرما یا سرما، باعث کاهش احساس درد -شود.
• کمپرس گرم یا سرد ممکن است به کاهش درد و التهاب و بهبود تحرک در برخی افراد کمک کند.
• کشش ملایم (نه ورزش شدید) بر اساس توصیه پزشک

باید تمام داروهای بالا با تجویز پزشک یا مشورت با داروساز مصرف شوند.

ورزش با شدت بالا، استراحت مطلق در بستر و جراحی معمولاً برای کمردرد حاد توصیه نمی‌شود.

 

درمان کمردرد مزمن

کمردرد مزمن اغلب با رویکرد مراقبت پلکانی درمان می‌شود و از درمان‌های ساده‌ی کم‌هزینه به سمت رویکردهای تهاجمی‌تر پیش می‌رود. درمان‌های خاص ممکن است به علت زمینه‌ای ایجاد کمردرد بستگی داشته باشد.

 

مرحله 1: درمان‌های اولیه:

در روش دارویی، داروهای مورداستفاده ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• مسکن‌ها و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
• ضددردهای مخدری که توسط پزشک تجویز می‌شود (این داروها باید تنها برای مدت کوتاهی و تحت نظر پزشک استفاده شوند؛ زیرا می‌توانند اعتیادآور باشند، افسردگی را تشدید کنند و عوارض جانبی دیگری داشته باشند.)
• بعضی از داروهای ضدتشنج ممکن است در درمان افراد مبتلا به درد و التهاب سیاتیک مفید باشند.
• داروهای ضدافسردگی مانند داروهای سه حلقه‌ای و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (مانند دولوکستین) که معمولاً با صلاح دید پزشک برای کمردرد مزمن تجویز می‌شوند.

روش‌های غیردارویی:

• کمپرس سرد یا گرم
• از سرگیری فعالیت‌های روزانه در اسرع وقت. این کار ممکن است درد را کاهش دهد. استراحت مطلق در رختخواب توصیه نمی‌شود.
• ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات مرکزی یا شکم که ممکن است به بهبود سریع کمردرد مزمن کمک کنند. همیشه پیش از شروع یک برنامه ورزشی، باید با پزشک مشورت کنیم.

 

مرحله 2: روش‌های مکمل و جایگزین شامل:

• استفاده از طب سوزنی
• فیزیوتراپی

 

مرحله 3: گزینه‌های مداخلات پیشرفته‌تر:

• عمل جراحي: هنگامی‌که سایر درمان‌ها با شکست مواجه شوند، ممکن است جراحی برای تسکین درد ناشی از تشدید آسیب عصبی، آسیب‌های جدی اسکلتی عضلانی یا فشار بر عصب در نظر گرفته شود.
  جراحی‌های خاص برای شرایط یا علائم خاص انتخاب می‌شوند. بااین‌حال، جراحی همیشه موفقیت‌آمیز نیست. ممکن است ماه‌ها پس از عمل جراحی طول بکشد تا فرد به‌طور کامل بهبود یابد و ممکن است انعطاف‌پذیری کمر به‌صورت دائمی از دست برود.
• کاشت تحریک‌کننده‌های عصبی: در این روش با استفاده از یک دستگاه کوچک کاشته شده، تحریک‌های الکتریکی با ولتاژ پایین ایجاد می‌شود که پیام‌های دردی که به‌طورمعمول به مغز ارسال می‌شوند را مسدود می‌کند.
• برنامه‌های توانبخشی: تیم توانبخشی که معمولاً ترکیبی از متخصصان رشته‌های مختلف است، با تدوین برنامه‌های مراقبتی به افراد کمک می‌کند با دردهای مزمن زندگی کنند.

 

این برنامه‌ها برای کمک به فرد در کاهش درد و وابستگی به داروهای ضد درد اپیوئیدی طراحی شده‌اند. برنامه‌های توانبخشی معمولاً دو تا سه هفته طول می‌کشند و می‌توانند به‌صورت بستری یا سرپایی انجام شوند.

 

آیا می‌توان از کمردرد پیشگیری کرد؟

می‌توانیم با اجتناب از حرکاتی که به کمر فشار می‌آورند و با حفظ وضعیت صحیح بدن و بلند کردن درست اجسام، از بروز کمردرد ناشی از فشار و حرکات نامناسب بدن جلوگیری کنیم.

بسیاری از آسیب‌های ناشی از کار، توسط عوامل استرس‌زا مانند بلندکردن اجسام سنگین، استرس تماسی (تماس مکرر یا مداوم بین بافت نرم بدن با یک جسم سخت یا تیز مانند لبه های میزکار، ابزار یا ماشین‌آلات)، لرزش، حرکات تکراری و وضعیت بدنی نامناسب ایجاد یا تشدید می‌شوند.

 

تمرین‌های بدنی برای پیشگیری از کمردرد

آیا می‌خواهید از عود کمردرد جلوگیری کنید؟ چند ورزش ساده کششی و قدرتی با افزایش حمایت عضلات از ساختارهای استخوان ‌ها و مفاصل کمر، به ما کمک خواهد کرد.

اگر کمرمان آسیب دیده یا بیماری خاصی مانند پوکی استخوان داریم، پیش از انجام این ورزش‌ها باید با پزشک معالج مشورت کنیم.

زانو به داخل سینه

روی پشت خود دراز بکشیم. با کمک هر دو دست، یک زانو را به داخل قفسه سینه بکشیم. احساس انقباض عضلات شکم و فشرده شدن ستون فقرات به زمین، حاکی از درستی انجام این ورزش است. همین حرکت را با پای دیگر و سپس هر دو پا انجام دهیم.

کشش چرخشی کمر

همینطور که به پشت دراز کشیده‌ایم، زانوها را خم کنیم. در حالی که شانه‌هایمان با زمین تماس دارند، زانوها را از بغل به زمین نزدیک کنیم و 5 تا 10 ثانیه نگه داریم. سپس این حرکت را در طرف مقابل انجام دهیم. دو تا سه بار این حرکت را تکرار کنیم.

انعطاف‌پذیری کمر

به پشت روی زمین دراز بکشیم و زانوها را در حالت تاشده نگه داریم. کف پاها روی زمین بماند. عضلات شکم را منقبض کنیم. این کار باعث می‌شود کمر از زمین فاصله بگیرد. پس از چند ثانیه به عضلات استراحت بدهیم. این حرکت را پنج بار تکرار کنیم و به‌تدریج به 30 بار برسانیم.

حرکت پل

به پشت روی زمین دراز بکشیم و زانوها را در حالت تاشده نگه داریم. کف پاها روی زمین بماند. در حالی که سر و شانه‌ها با زمین در تماسند، باسن و کمر را از زمین جدا کنیم و بالا ببریم. چند ثانیه نگه داریم و بعد کمی استراحت کنیم. این حرکت را پنج بار تکرار کنیم و کم‌کم به 30 بار برسانیم.

حرکت کشش گربه

در حالت چهار دست و پا (یعنی کف دست‌ها و زانوها روی زمین باشد) قرار بگیریم سپس کمر را به نرمی طوری قوس دهیم که انگار می‌خواهیم شکم را به سقف نزدیک کنیم. سپس حرکت برعکس، به صورت نزدیک کردن شکم به کف زمین انجام می‌شود. این حرکت روزی دو بار و هر بار سه تا پنج حرکت تکرار شود.

---

بیشتر بخوانیم: درد و انواع آن

---

حرکت کشش چرخشی کمر در وضعیت نشسته

روی یک چهارپایه یا صندلی بدون دسته بنشینیم و زانوی راست را روی زانوی چپ بندازیم. طوری از کمر بچرخیم که آرنج چپ به بخش خارجی زانوی راست تکیه کند. 10 ثانیه در این حالت بمانیم سپس حرکت را در جهت مخالف انجام دهیم. این حرکت را در هر نوبت سه تا پنج بار و دو نوبت در روز تکرار کنیم.

حرکت به هم فشردن تیغه‌های شانه

همان طور که روی چهارپایه یا صندلی بدون دسته نشسته‌ایم، تلاش می‌کنیم شانه‌ها را از پشت به هم نزدیک کنیم. شانه ها را پنج ثانیه در این وضعیت نگه داریم و سپس استراحت کنیم. این حرکت را در هر نوبت سه تا پنج بار و دو نوبت در روز تکرار کنیم.

 

توصیه‌هایی برای حفظ سلامت کمر

• به‌طور منظم ورزش کنیم تا عضلات قوی و انعطاف‌پذیر داشته باشیم. می‌توانیم برای دریافت لیستی از تمرینات با شدت کم و متناسب با سن خود، که به‌طور خاص برای تقویت عضلات کمر و شکم انجام می‌شوند، با پزشک خود مشورت کنیم.
• داشتن وزن مناسب و یک رژیم غذایی مغذی همراه با مصرف کافی روزانه کلسیم، فسفر و ویتامین D به تقویت استخوان‌های ما کمک می‌کند.
• از مبلمان و تجهیزات با طراحی ارگونومیک (طراحی شده متناسب با نیازهای بدن انسان) در خانه و محل کار استفاده کنیم.
• سعی کنیم از نشستن طولانی بپرهیزیم و به‌صورت دوره‌ای در محل کار قدم بزنیم یا به‌آرامی حرکات کششی انجام دهیم. قرار دادن یک بالش یا حوله در قسمت گودی کمر می‌تواند تا حدودی از کمر حمایت کند. هنگام نشستن طولانی‌مدت پاهای خود را روی یک چهارپایه کوتاه قرار دهیم.
• کفش راحت و پاشنه‌کوتاه بپوشیم.
• خوابیدن به پهلو درحالی‌که زانوها در وضعیت جنینی (جمع شده داخل شکم) قرار دارند، می‌تواند با باز شدن مفاصل و کاهش انحنای ستون فقرات، به کمتر شدن فشار بر ستون مهره‌ها کمک کند. بهتر است سعی کنیم همیشه روی یک سطح سفت بخوابیم.
• اگر می‌توانیم اجسام خیلی سنگین را بلند نکنیم. در هنگام بلند کردن اجسام، آن‌ها را نزدیک بدن نگه داریم.
• سیگار را ترک کنیم. سیگار باعث کاهش جریان خون در قسمت تحتانی ستون فقرات می‌شود، خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهد و بهبودی پس از آسیب را به تأخیر می‌اندازد. علاوه بر این، سرفه ناشی از استعمال دخانیات نیز ممکن است باعث کمردرد شود.

 

منابع:  National Institute of Neurological Disorders and Stroke, mayoclinic