سوءهاضمه

سوءهاضمه یک مشکل گوارشی است که می‌تواند روی کیفیت زندگی ما تاثیر منفی بگذارد. در این مطلب به بررسی بیشتر این مشکل، علائم، علل، درمان و راهکارهای پیشگیری از آن می‌پردازیم.

سوءهاضمه چیست؟

سوءهاضمه (Dyspepsia) یک اصطلاح پزشکی برای شرایطی است که به ناراحتی معده یا درد یا ناراحتی در قسمت بالایی شکم، نزدیک دنده‌ها منجر می‌شود.

سوءهاضمه ممکن است:

• گاه به گاه باشد؛ هر چند وقت یک بار دچار آن شویم.
• مزمن باشد؛ به‌طور منظم برای چند هفته یا چند ماه دچار علائم آن شویم.
• عملکردی (Functional)باشد؛ علائم آن را بدون علت خاصی و به‌طور مزمن تجربه کنیم.

سوء هاضمه یک بیماری نیست، هر چند ممکن است نشانه‌ای از وجود بعضی از بیماری‌ها یا شرایط خاصی در دستگاه گوارش باشد. ضمن این‌که سوءهاضمه همیشه ناشی از غذا خوردن نیست.

گاهی اوقات بیماری‌های دستگاه گوارش مثل زخم‌ گوارشی، گاستریت  و سرطان معده به سوءهاضمه مزمن منجر می‌شوند، با این وجود، در بیشتر موارد پزشکان علت دقیق سوءهاضمه مزمن را نمی‌دانند.

به سوء‌هاضمه مزمن در صورتی که ناشی از یک مشکل سلامتی یا بیماری مشخص در دستگاه گوارش نباشد، سوءهاضمه عملکردی (Functional Dyspepsia) می‌گوییم.

علائم سوءهاضمه

در صورتی که دچار سوءهاضمه بشویم، ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را پیدا کنیم:

• درد، احساس سوزش یا ناراحتی در قسمت بالای شکم
• احساس سیری زودرس موقع خوردن یک وعده غذایی
• احساس سیری ناخوشایند بعد از خوردن یک وعده غذایی
• نفخ
• آروغ زدن

علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• آروغ زدن همراه با بالا آمدن (بازگشت) غذا یا مایعات
• صداهای بلند غرغر در معده
• حالت تهوع
• تجمع گاز

گاهی اوقات وقتی دچار سوء هاضمه می‌شویم، ممکن است سوزش سر دل هم داشته باشیم، اما به‌طور کلی، سوزش سر دل و سوءهاضمه دو شرایط متفاوت و جدا از یکدیگر به‌شمار می‌آیند.

علت ایجاد سوءهاضمه

بعضی از علت‌های سوءهاضمه عبارتند از:

• مصرف بیش از حد قهوه یا نوشیدنی‌های الکلی، کافئین‌دار یا گازدار
• خیلی سریع غذا خوردن
• بیش از اندازه غذا خوردن در یک وعده غذایی
• مصرف غذاهای تند، چرب، روغنی یا غذاهای حاوی مقدار زیادی اسید مثل پرتقال
• استرس داشتن
• سیگار کشیدن
• مصرف بعضی داروها؛ مثل بعضی از آنتی بیوتیک‌ها و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی
• بعضی از مشکلات سلامتی و بیماری‌های دستگاه گوارش از جمله:
• ریفلاکس معده به مری (GERD)
• اضطراب یا افسردگی
• التهاب کیسه صفرا
• گاستریت
• گاستروپارزی (فلج معده)
• عفونت هلیکوباکترپیلوری
• سندرم روده تحریک‌پذیر
• عدم تحمل لاکتوز
• زخم گوارشی
• سرطان معده

محققان نمی‌دانند چه چیزی باعث سوءهاضمه عملکردی می‌شود، اما بعضی پژوهش‌ها نشان می‌دهند عوامل زیر ممکن است در سوءهاضمه عملکردی نقش داشته باشند:

• غذا خوردن
• گاستروپارزی (فلج معده)
• وجود مشکلاتی در قسمت اول روده کوچک، از جمله التهاب و حساسیت بیش از حد به اسیدهای معده
• عفونت با میکروارگانیسم‌هایی مثل هلیکوباکترپیلوری، باکتری سالمونلا و باکتری اشریشیاکلی
• مشکلات روانی، به ویژه اضطراب
• ژنتیک

تشخیص سوءهاضمه

تشخیص سوءهاضمه بر اساس سابقه پزشکی فرد، معاینه فیزیکی و انجام آزمایش‌هایی مثل آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی صورت می‌گیرد. در این فرآیند، پزشک در ابتدا علائم و سابقه پزشکی ما را بررسی می‌کند و از ما درباره عادت‌های خوردن و آشامیدن و داروهایی که مصرف می‌کنیم و این‌که سیگار می‌کشیم یا نه سوال می‌پرسد، سپس موارد زیر را در معاینه فیزیکی بررسی می‌کند:

• وجود نفخ
• صداهای شکم(با استفاده از گوشی پزشکی)
• وجود درد، توده و حساسیت با ضربه زدن روی شکم
• وجود زردی در چشم یا پوست

آزمایش‌های تشخیصی: پزشک ممکن است برای بررسی بیماری‌ها و شرایطی که ممکن است باعث سوءهاضمه در ما شوند مثل گاستریت، زخم گوارشی و سرطان معده، آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی انجام بدهد.

آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی ممکن است  برای افراد بالای 55 سالی که سوءهاضمه دارند یا افراد با هرسنی که سوءهاضمه را همراه با یکی از شرایط زیر دارند، توصیه شود:

• سابقه خانوادگی سرطان
• مشکل در بلع
• نشانه‌های خونریزی در دستگاه گوارش
• استفراغ مکرر
• کاهش وزن

سایر آزمایش‌هایی که ممکن است در روند بررسی علت سوءهاضمه انجام شوند عبارتند از:

• آزمایش‌های تصویربرداری: پزشک ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری مثل تصویربرداری اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن یا سونوگرافی را برای بررسی بیماری‌ها و شرایط موجود در دستگاه گوارش که ممکن است باعث سوءهاضمه در ما شوند، به کار ببرد.
• آزمایش‌های تشخیصی عفونت هلیکوباکترپیلوری: پزشک می‌تواند عفونت هلیکوباکترپیلوری را با استفاده از آزمایش خون، آزمایش مدفوع یا تست تنفسی اوره یا با انجام بیوپسی دستگاه گوارش فوقانی تشخیص بدهد.

درمان سوءهاضمه

درمان سوءهاضمه به علت آن بستگی دارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• داروهای بدون نسخه و نسخه‌ای
• تغییر عادت‌های غذا خوردن و نوشیدن
• درمان‌های روان‌شناختی

درمان‌های دارویی

بعضی از داروهایی که برای درمان سوءهاضمه به کار می‌روند عبارتند از:

• آنتی‌اسیدها
• مسدودکننده‌های گیرنده هیستامینی H2
• مهارکننده‌های پمپ پروتون
• بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت هلیکوباکترپیلوری

بعضی از داروهایی که برای درمان سوءهاضمه به کار می‌روند بدون نسخه قابل‌تهیه هستند، با این وجود، اگر سوءهاضمه بیش از دو هفته طول بکشد، باید به پزشک مراجعه کنیم.

کپسول پرومینتا دایجست، حاوی 90 میلی‌گرم عصاره نعناع فلفلی و 50 میلی‌گرم عصاره زیره سیاه هم یکی از محصولاتی است که در صورت تایید پزشک در تسکین علائم سوءهاضمه کاربرد دارد.

تغییر عادت‌های غذا خوردن و نوشیدن

پزشک ما ممکن است توصیه کند از مصرف بعضی از غذاها و نوشیدنی‌هایی که ممکن است به ایجاد سوءهاضمه یا تشدید علائم ما منجرشوند، پرهیز کنیم، از جمله:
• مشروبات الکلی
• نوشیدنی‌های گازدار
• غذاها یا نوشیدنی‌های حاوی کافئین یا حاوی مقدار زیادی اسید مثل پرتقال
• غذاهای تند، چرب یا روغنی

درمان‌های روان‌شناختی

پزشک ما ممکن است برای کمک به درمان اضطراب یا افسردگی که ممکن است باعث سوءهاضمه شوند، نوعی درمان روان‌شناختی را توصیه کند.

پیشگیری از سوءهاضمه

علاوه بر ایجاد تغییر در آن‌چه می‌خوریم و می‌نوشیم، می‌توانیم با ایجاد تغییر در سبک زندگی هم به پیشگیری از سوءهاضمه کمک کنیم، تغییراتی مثل:

• پرهیز از ورزش کردن بلافاصله بعد از غذا خوردن
• جویدن کامل غذا
• کاهش وزن
• پرهیز از خوردن تنقلات در ساعت‌های پایانی شب
• پرهیز از مصرف زیاد داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی
• ترک سیگار
• سعی در کاهش استرس
• پرهیز از دراز کشیدن در بازه زمانی دو تا سه ساعت بعد از خوردن غذا

چه زمانی باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر متوجه بروز هرکدام از علائم زیر بشویم، ممکن است مشکل جدی‌تری داشته باشیم و باید در زودترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنیم:

• مدفوع سیاه و قیرمانند
• استفراغ خونی
• مشکل در بلع یا بلع دردناک
• استفراغ مکرر
• کاهش‌وزن بی‌دلیل
• درد در قفسه سینه، فک، گردن یا بازو
• درد شدید و مداوم در شکم
• تنگی‌نفس
• تعریق
• زرد شدن چشم یا پوست

همچنین اگر سوء هاضمه ما بیشتر از دو هفته طول بکشد، باید به پزشک مراجعه کنیم.

سوالات متداول درباره سوءهاضمه

آیا سوءهاضمه درمان دارد؟

درمان سوءهاضمه همواره به علت آن بستگی دارد و ممکن است شامل داروهای بدون نسخه و نسخه‌ای، اصلاح سبک زندگی از جمله عادت‌های غذا خوردن و نوشیدن و درمان‌های روان‌شناختی باشد.

رژیم غذایی مناسب در سوءهاضمه چیست؟

با داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل درکنار رعایت نکاتی که در زمینه عادت‌های غذاخوردن و نوشیدن به‌ آن‌ها اشاره شد، می‌توانیم به بهبود سلامت کلی خود، مدیریت سایر بیماری‌ها و شرایط احتمالی و کاهش احتمال تشدید علائم خود کمک کنیم.

به طور کلی با افزایش آگاهی از این مشکل و راهکارهای پیشگیری و درمان آن می‌توانیم قدم مهمی در بهبود کیفیت زندگی خود برداریم.

منابع: uptodate, niddk

IR-1126-ABD-2675-AS