ام‌‌اس و سلامت روان

در صورت ابتلا به بیماری ام‌اس، ممکن است سلامت روان دچار مشکلاتی شود که استقلال فردی، وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی و برنامه‌های احتمالی ما برای آینده را دچار مشکل کند. در این مطلب با اشاره به بعضی از علل و عوامل این مسئله، برای حفظ سلامت روان در این بیماری راهکارهایی ارائه خواهیم داد. 

ام‌اس

مولتیپل‌اسکلروزیس که آن را با نام اختصاری ام‌اس(MS) می‌شناسیم، یک بیماری التهابی مزمن و خودایمنی سیستم عصبی مرکزی (CNS) است و شایع‌ترین بیماری مزمن ناتوان‌کننده سیستم عصبی مرکزی (مغز و طناب نخاعی) در بزرگسالان جوان به شمار می‌آید.

 دراین بیماری سیستم ایمنی به اشتباه به دستگاه عصبی مرکزی حمله می‌کند که نتیجه آن تخریب میلین (ماده محافظ دور رشته‌های عصبی) و اختلال در سیگنال‌های ورودی و خروجی به مغز است. این اتفاق منجر به بروز علائمی مثل ضعف عضلانی، اختلال بینایی، خستگی، اضطراب، افسردگی و اختلالات شناختی می‌شود. این بیماری معمولاً بین 20 تا 40 سالگی بروز پیدا می‌کند و شیوع آن در زنان دو برابر بیشتر از مردان است.

تغییرات روانی شایع در ام‌اس 

در ابتدا باید بدانیم با تشخیص ام‌اس، بیماران مبتلا ممکن است واکنش‌های هیجانی مختلفی مانند شوک، اضطراب، ترس، غم، اندوه یا خشم از خود نشان دهند. درنتیجه، پزشکان باید نگرانی‌های بیمار را درک کرده و رویکردی همدلانه و حمایتی نسبت به بیمار داشته باشند تا ارتباط بیمار و پزشک، جهت تسهیل روند کنترل بیماری بهبود پیدا کند.

در افراد مبتلا به ام‌اس نمودهای روانپزشکی شیوع بالایی دارند و ممکن است منجر به پیشرفت بیماری شده و کیفیت زندگی آن‌ها را پایین بیاورند. 

یکی از نمودها، افسردگی است که یک وضعیت بسیار شایع در بیماران ام‌اس به‌شمار می‌آید که با پیروی ضعیف‌تر از درمان، افت وضعیت عملکردی، کاهش کیفیت زندگی و افزایش خطر خودکشی همراه است. 

از دیگر اختلالات شایع که بیماران مبتلا به ام اس ممکن است همزمان با ابتلا به این بیماری تجربه کنند می توان به اختلالات اضطرابی و اختلال دوقطبی اشاره کرد. 

افسردگی در بیماران مبتلا به ام‌اس 

افسردگی یکی از شایع‌ترین اختلالات سلامت روان در بیماران مبتلا به ام‌اس است که می‌تواند در طول دوره این بیماری حتی در اشکال خفیف آن پیش بیاید و خطر ابتلا به آن در سال‌های اول پس از تشخیص بیماری بیشتر گزارش شده است. امروزه، شیوع افسردگی در طول زندگی بیماران ام‌اس حدود 25 تا 50 درصد تخمین زده می‌شود که دو تا پنج برابر بیشتر از جمعیت عمومی است. افسردگی با پایبندی ضعیف به درمان‌، افزایش تعداد بستری‌ها و عود بیماری همراه است.

شایع‌ترین علائم افسردگی در بیماران مبتلا به ام‌اس شامل تحریک‌پذیری، دلسردی، مشکلات حافظه و تمرکز، خستگی، بی‌خوابی و کم‌اشتهایی است. از طرفی بین بعضی از علائم افسردگی و علائم ام‌اس، مثل خستگی، بی‌خوابی و اختلال عملکرد شناختی، همپوشانی وجود دارد و این مسئله تشخیص افسردگی را پیچیده می‌کند.

لازم است بدانیم که نوع درمان افسردگی بر اساس شرایط هر فرد متفاوت است و اقدامات دارویی و روان‌درمانی را دربرمی‌گیرد.  

درمان‌های دارویی استفاده از مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs¹) ، مهارکننده‌های بازجذب سروتونین- نوراپی‌نفرین (SNRIs²) و ضد‌افسردگی‌های سه‌حلقه‌ای(TCAs³)  را شامل می‌شوند.علاوه بر درمان دارویی، درمان شناختی-‌رفتاری (CBT⁴) یک اقدام موثر برای درمان افسردگی خفیف تا متوسط ​​در بیماران به‌شمار می‌آید و می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را بهبود ببخشد. در صورت تشدید علائم افسردگی، علائم روان‌پریشی یا بروز افکار خودکشی، ممکن است درمان با الکتروشوک (ECT⁵) هم در نظر گرفته شود. 

اختلالات اضطرابی در بیماران مبتلا به ام‌اس

مبتلایان به ام‌اس ممکن است با استرس و اضطراب مواجه شوند، به خصوص زمانی که علائم بیماری به شکلی ناگهانی بروز پیدا می‌کند یا در شرایط بیماری تغییراتی به‌وجود می‌آید. شیوع اختلالات اضطرابی در افراد مبتلا به ام اس ازحدود 13% تا 31/7%  یعنی سه برابر بیشتر از جمعیت عمومی برآورد شده است . بین اختلالات اضطرابی، اختلال اضطراب فراگیر شایع ترین اختلال اضطرابی در بیماران ام‌اس است.

علائم اضطراب نیز می‌تواند با برخی از تظاهرات بالینی ام‌اس همپوشانی داشته باشد. اضطراب اغلب با افسردگی همراه است و می‌تواند با افزایش شکایات جسمی، اختلال عملکرد اجتماعی، مصرف الکل و افکار خودکشی همراه باشد و مثل افسردگی، اغلب به عنوان یکی از عوامل مهم در عود بیماری در نظر گرفته می‌شود.

درمان اضطراب در افراد مبتلا به ام‌اس مثل درمان آن در سایر افراد است و درمان‌های دارویی و درمان شناختی-‌رفتاری را شامل می‌شود.

اختلال دو قطبی در افراد مبتلا به ام‌اس 

یکی دیگر از اختلالات سلامت ‌روان شایع دیگر در ام‌اس، اختلال دوقطبی است که شیوع آن در افراد مبتلا به ام‌اس 5/8 درصد تخمین زده شده است. بعضی از علائم این اختلال در بیماران ام‌اس عبارتند از: تکانشگری (impulsivity) (تمایل به انجام رفتار‌هایی بدون پشتوانه فکری و منطقی) که یکی از تظاهرات رایج این اختلال در افراد مبتلا به ام‌اس است و ناتوانی عاطفی که ممکن است با تشدید ام‌اس پیش بیاید. درمان این اختلال در این دسته از بیماران توسط داروهای تثبیت‌کننده خلق، داروهای ضد‌روان‌پریشی و بنزودیازپین‌ها (گروهی از داروهای آرام‌بخش) صورت می‌گیرد.

زندگی با ام‌اس و حفظ سلامت‌روان 

چه مبتلا به مولتیپل‌اسکلروزیس باشیم و چه نباشیم، سلامت‌ روانی جزء مهمی از سلامت کلی ما به‌شمار می‌آید. در صورت تشخیص بیماری ام‌اس در ما، ممکن است مجبور شویم تغییراتی در زندگی روزمره خود ایجاد کنیم، اما تاب‌آوری ما در برابر این تغییرات، با دریافت مراقبت و حمایت صحیح از دیگران آسان‌تر می‌شود و ما می‌توانیم زندگی طولانی، فعال و سالم‌تری داشته باشیم. 

ارتباط با تیم مراقبت‌پزشکی

در صورت ابتلا به ام‌اس و مواجهه با اختلالات سلامت‌روان، لازم است این مسئله توسط بیمار یا اعضای خانواده‌اش با پزشک معالج یا تیم مراقبت ‌پزشکی در میان گذاشته شود، چرا که اطلاع پزشک از این موضوع و شکل‌گیری یک ارتباط موثر بین پزشک و بیمار، می‌تواند به تشخیص و درمان بهتر این اختلالات و کاهش تاثیر آن‌ها بر عملکرد روزانه افراد مبتلا  به ام‌اس منجر شود.

خود-مراقبتی

مراقبت از خود بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره و به معنای پذیرفتن مسئولیت سلامتی و بهبود کیفیت زندگی خودمان همراه با دریافت حمایت از افراد دخیل در مراقبت از ماست. خود-مراقبتی شامل کارهایی است که هر روز برای تناسب اندام، حفظ سلامت روانی و جسمی خود، پیشگیری از بیماری یا حوادث و مقابله موثر با بیماری‌های جزئی و یا طولانی‌مدت انجام می‌دهیم.

در صورتی که با بیماری‌های طولانی‌مدتی مثل ام‌اس دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، باید اهمیت بیشتری به خودمراقبتی بدهیم تا بتوانیم زندگی طولانی‌تر و باکیفیت‌تری را تجربه کنیم و فعال‌تر و مستقل‌تر شویم.

مدیریت استرس در افراد مبتلا به ام‌اس 

استرس بخشی از زندگی روزمره است. تشخیص ام‌اس گاهی اوقات می تواند تحمل استرس زندگی روزمره را طاقت‌فرسا کند. بسیاری از افراد مبتلا به ام اس می گویند که در مواقع استرس‌زا، علائم بیشتر یا بدتری را تجربه می‌کنند و با کاهش استرس، شدت علائم آنها کمتر به نظر می رسد. یادگیری حذف عوامل استرس‌زا وغیرضروری و مدیریت سایر عوامل استرس‌زا برای حفظ تعادل عاطفی بیماران مبتلا ضروری است.
فعالیت‌هایی مثل تنفس‌عمیق، مدیتیشن، یوگا، ورزش ‌های انفرادی یا تیمی، گذراندن وقت با خانواده و دوستان می‌توانند در کاهش استرس موثر باشند.

روابط موثر، حمایت و مراقبت در افراد مبتلا به ام‌اس

کنار آمدن با یک بیماری طولانی‌مدت مثل ام‌اس می‌تواند بر ما و خانواده‌ ما فشار زیادی وارد کند. صحبت کردن با سایر افراد در مورد وضعیتمان ممکن است دشوار باشد، حتی اگر آن‌ها به ما نزدیک باشند. مقابله با بدتر شدن علائم، مثل لرزش و افزایش مشکل در حرکت، می‌تواند افراد مبتلا به ام‌اس را بسیار ناامید و افسرده کند و به ناچار، همسر، شریک زندگی یا مراقب آن‌ها نیز احساس اضطراب یا ناامیدی خواهند کرد در این شرایط بهتر است سعی کنیم در مورد احساس خود صادق باشیم و از خانواده و دوستان خود کمک بخواهیم.

اهمیت سبک زندگی سالم در مبتلایان به ام‌اس

تاثیر مثبت هیچ رژیم غذایی خاصی بر کاهش روند پیشرفت بیماری ام‌اس ثابت نشده است، اما تاثیر مثبت یک رژیم‌غذایی سالم و متعادل بر توانایی مدیریت بهتر مشکلاتی مثل یبوست، خستگی و کاهش خطر مشکلاتی مثل بیماری‌های قلبی، انکارناپذیر است. تحقیقات ثابت کرده‌اند فعالیت‌بدنی و ورزش مستمر علاوه بر بهبود سلامت عمومی و حفظ تناسب‌اندام، برای افراد مبتلا به ام‌اس با فواید خاصی از جمله کاهش خستگی و بهبود قدرت، تحرک و عملکرد روده و مثانه همراه است. سیگار کشیدن هم از مواردی است که با افزایش خطر ابتلا به طیف وسیعی از بیماری ها مرتبط است و می‌تواند سرعت پیشرفت بیماری ام‌اس را نیز بیش‌تر کند، پس بهتر است با ترک آن روند این بیماری را کند کنیم.

به‌طور کلی در صورت ابتلا به ام‌اس، می‌توانیم با رعایت نکات خودمراقبتی، ارتباط موثر با تیم مراقبت‌پزشکی و دریافت حمایت و مراقبت کافی،  گامی موثر در جهت حفظ و بهبود سلامت روان خود برداریم.

¹ selective serotonin reuptake inhibitors
² serotonin norepinephrine reuptake inhibitors
³ tricyclic antidepressants
⁴ cognitive Behavioral therapy
⁵ electroconvulsive therapy

منابع: aan, nationalmssociety, NHS 

IR-0426-ABD-1769-AS