تغذیه نوزادان و شیرخواران از بدو تولد تا ٢٤ ماهگی

دو سال نخست زندگی، نقش مهمی در رشد و تکامل کودکان و شکل‌گیری یک الگوی غذایی سالم در آینده‌‌‌ آن‌ها ایفا می‌کند.

والدین در این زمان ممکن است با سوالات متفاوتی روبه رو شوند؛ از جمله:

  • کودک ما به چه مکمل‌هایی در کنار مواد غذایی نیاز دارد؟
  • نوزاد ما از چه زمانی می‌تواند غذای جامد مصرف کند؟
  • از چه زمانی می‌توان غذاهایی با احتمال ایجاد حساسیت مثل بادام‌زمینی به کودک داد؟

مقاله پیش‌رو شامل اطلاعات کلیدی تغذیه‌ نوزادان و کودکان از تولد تا 24 ماهگی است، هرچند توجه به این نکته ضروری است که هر نوزادی با توجه به سن، مرحله تکامل و نیازهای تغذیه‌ای متفاوتی دارد.

رژیم غذایی مناسب کودکان در دو سال اول زندگی باید موارد زیر را پوشش دهد:

  • نیازهای تغذیه‌ای کودک را تامین کند.
  • برای تکامل کودک مناسب باشد.
  • از چاقی و افزایش‌وزن کودک جلوگیری کند.

برای توضیح دقیق‌تر این رژیم‌‌غذایی، در این مقاله این دوره از زندگی نوزادان و کودکان به سه قسمت مجزا تقسیم شده و در هر قسمت، در مورد نکات حائزاهمیت آن دوره توضیح داده شده است.

بدو تولد تا ٦ ماهگی

طی ٦ ماه اول زندگی بهتر است نوزاد به صورت انحصاری با شیر مادر و مکمل ویتامین دی و آ تغذیه شود. در این سن شیرخوار نباید با غذاهای جامد تغذیه شود، چرا که توانایی بلع ایمن غذا و هضم آن را ندارد. بهتر است تغذیه با شیر مادر تا یک‌سالگی و در صورت تمایل بیشتر از آن ادامه پیدا کند. در صورتی که مادر در شیردهی مشکل داشته باشد، شیر‌مادر در دسترس نباشد یا به هر دلیلی با نیازهای کودک سازگار نباشد، باید از شیر خشک‌های غنی شده با آهن استفاده شود.
شیر مادر می‌تواند تمام نیازهای تغذیه‌ای کودک در شش ماه اول زندگی را تامین کند.( به جز ویتامین دی و آ و احتمالا آهن).  به‌طور کلی توصیه می‌شود مصرف مکمل ویتامین دی و آ (روزانه ١٥٠٠ واحد ویتامین آ و ٤٠٠ واحد ویتامین دی) برای نوزادانی که فقط از شیر مادر تغذیه می‌کنند، از زودترین زمان ممکن آغاز شود.

قرار گرفتن در معرض نور خورشید، منجر به ساخته شدن ویتامین دی در بدن می‌شود، اما توصیه می‌شود شیرخواران در معرض نور مستقیم آفتاب قرار نگیرند.

مصرف مکمل ویتامین دی باید تا زمانی که نوزاد روزانه حداقل یک لیتر شیر خشک غنی شده با ویتامین دی مصرف نمی‌کند، ادامه پیدا کند. بهتر است نوزادانی که کمتر از این مقدار شیرخشک مصرف می‌کنند، ویتامین دی موردنیاز بدنشان(روزانه ٤٠٠ واحد) را از طریق مصرف مکمل‌ها دریافت کنند.

نوزادان معمولاً دارای ذخایر آهن کافی در شش ماه اول زندگی هستند. گاهی برخی شرایط باعث می‌شود جنین در زمان حاملگی به اندازه کافی آهن دریافت نکند، مثل:

دستورالعمل نحوه مصرف قطره آهن برای کودکان و شیرخواران

طبق دستورالعمل کشوری آهن‌یاری نحوه صحیح مصرف قطره آهن در کودکان و شیرخواران به شرح زیر است:

  • قطره‌ی آهن در شیرخواران سالمی که به‌موقع به دنیا آمده‌اند، باید از ٦ ماهگی با حداکثر ١٥ میلی‌گرم روزانه شروع شده و تا پایان ٢‌سالگی کودک ادامه پیدا کند.
  • درشیرخوارانی که رشد وزنی کمی دارند و با شیرمادر تغذیه می‌شوند، مصرف مکمل‌آهن تا حداکثر 15 میلی‌گرم باید در بازه زمانی 2 هفتگی تا 2 ماهگی شروع شود و ادامه یابد زمان شروع مصرف مکمل آهن در این کودکان به میزان نارس‌بودن نوزاد و تشخیص پزشک بستگی دارد.
  • در شیرخوارانی که در زمان تولد کم‌وزن به‌شمار می‌آیند (کم‌تر از ٢٥٠٠ گرم)، مصرف مکمل‌آهن با دوز روزانه ٢ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم از وزن کودک (تا حداکثر ١٥ میلی‌گرم) توصیه می‌شود
  • در شیرخوارانی که در زمان تولد بسیار کم‌وزن به‌شمار می‌آیند (کم‌تر از ١٥٠٠ گرم)، مصرف مکمل‌آهن با دوز روزانه ٣ تا ٤ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم از وزن کودک (تا حداکثر ١٥ میلی‌گرم) توصیه می‌شود.

اهمیت مصرف آهن در نوزادان و کودکان

برای پی‌بردن به اهمیت مصرف آهن در شیرخواران، ابتدا بهتر است با نقش آهن در بدن آشنا شویم. آهن یکی از مواد‌معدنی ضروری است که در ساخت هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز مشارکت دارد و به اکسیژن‌رسانی به قسمت‌های مختلف بدن، تکامل کودک و سیستم‌ایمنی بدن کودک کمک می‌کند.

مهم‌ترین علائم کمبود‌آهن در شیرخواران به شرح زیر است:

  • رنگ‌پریدگی
  • ضعف و خستگی
  • تنفس نامنظم
  • افزایش ضربان‌قلب
  • عدم وزن‌گیری مناسب
  • تغذیه ضعیف
  • ابتلا به عفونت­های مختلف

 

کمبود آهن منجر به بروز کم‌خونی فقر آهن در کودکان می‌شود و در نهایت رشد و تکامل کودک را مختل می‌کند و منجر به بروز عوارض زیر می‌شود:

  • تاخیر تکامل
  • کاهش قدرت‌بدنی
  • کاهش حافظه و قدرت یادگیری
  • تاخیر در راه‌ر‌فتن و صحبت کردن
  • عدم رشد مناسب

٦ الی ١٢ ماهگی

بیشتر متخصصان توصیه می‌کنند، تغذیه با غذاهای جامد از 6 ماهگی به بعد شروع شود. با وجود این‌که مهم‌ترین منبع‌غذایی شیرخواران در یک سال نخست زندگی، شیرمادر یا شیرخشک است، استفاده از غذاهای کمکی برای اطمینان از تغذیه کافی آن‌ها و قرار گرفتن در معرض انواع مزه‌ها و غذاها ضروری است.

بهتر است برای جلوگیری از احتمال خطر خفگی، غذای شیرخوار به قطعات کوچک خرد شود. به یاد داشته باشید ٨ الی ١٥ بار ممکن است طول بکشد تا کودک غذای جدید را بپذیرد.

همان‌طور که پیش از این گفتیم، تا سن ٦ ماهگی معمولا ذخایر آهن بدن شیرخوار کافی است و فقط در مواردی مانند تولد زودرس و در صورت صلاح‌دید پزشک متخصص کودکان نیاز به مصرف مکمل‌آهن وجود دارد. اما از سن ٦ ماهگی تا ٢٤ ماهگی مصرف مکمل آهن برای رشد و تکامل شیرخواران ضروری است.

در کنار مصرف مکمل‌آهن، غذاهای سرشار از آهن مثل غلات غنی‌شده با آهن و گوشت پوره‌شده و غذاهای غنی از زینک مثل گوشت و لوبیا، نخستین موادغذایی مناسب برای تغذیه شیرخوران به‌شمار می‌آیند.

توصیه می‌شود در سن یک‌سالگی تمام کودکان از لحاظ کم‌خونی فقر آهن مورد غربالگری قرار بگیرند.

موادغذایی ممنوع برای کودکان زیر یک‌سال، شامل این موارد می‌شوند:

  • شیر گاو؛ به این دلیل که ممکن است باعث تهوع و استفراغ، اسهال و مدفوع خونی و مشکلات جدی شود.
  • عسل؛ به این دلیل که وجود برخی باکتری‌ها در آن باعث بروز بیماری بوتولیسم می‌شود.
  • آب‌میوه‌ها؛ به این دلیل که طعم شیرین آن‌ها‌ ممکن است باعث شود کودک از مصرف نوشیدنی‌های غیر شیرین اجتناب کند.
  • غذاهایی که شکر و نمک زیادی دارند.

١٢ الی ٢٤ ماهگی

از یک سالگی به بعد کودک می‌تواند مصرف شیرگاو را شروع کند. به‌دلیل وجود مقدار قابل توجهی پروتئین و مواد معدنی در شیرگاو، شیرخواران زیر یک‌سال نمی‌توانند آن را هضم کنند.  بهتر است کودکان تا دو‌سالگی از شیر پرچرب استفاده کنند، چون چربی موجود در آن برای رشد و تکامل ضروری است. مصرف محصولات لبنی کم‌چرب در این سن فقط در صورت صلاح‌دید پزشک مجاز است. اگر شیرخوار به دلیل حساسیت یا عدم‌تحمل از شیر‌خشک خاصی استفاده می‌کند، مشورت با پزشک پیش از شروع مصرف لبنیات، ضروری است.

مصرف مکمل‌آهن و غذاهای غنی از آهن نیز در این بازه‌سنی الزامی است.

IR-0126-ABD-1368-AS

منابع: cdc , healthyeatingresearch , foodinsight , jamanetwork , medlineplus , food-drug.kums