اختلال هراس یا پانیک؛ علائم، علل و درمان حمله پانیک

حمله پانیک (PANIC ATTACK) چیست؟

اختلال هراس یا Panic یکی از انواع اختلالات اضطرابی است. افرادی که دچار اختلال پانیک هستند، حمله‌های پانیک را به‌ طور متناوب تجربه می‌کنند. اما این حمله‌ها چه خصوصیاتی دارند و به چه شکل بروز پیدا می‌کنند؟

وقتی شخصی در معرض یک خطر واقعی و جدی قرار می‌گیرد، علائمی نرمال از ترس نشان می‌دهد و نسبت به این موقعیت یک واکنش طبیعی دارد. اما شخصی که در مواقعی غیرمنتظره و بدون وجود خطر این حس‌ها را به صورت تکرار‌شونده تجربه می‌کند، دچار اختلال هراس یا بیماری پانیک است.

اختلال هراس (حمله پانیک) چگونه بروز پیدا می‌کند؟

فرض کنیم در معرض خطر جدی هستیم مثلا یک قاتل هفت‌تیر به‌‌دست روبه‌روی ما ایستاده است؛ بدن ما خود را برای فرار یا مبارزه آماده می‌کند، تعداد ضربان قلب زیاد می‌شود، خون به‌ سمت عضلات دست‌ و پا سرازیر می‌شود و یک حس لرزش خفیف به‌وجود می‌آورد؛ عرق می‌کنیم، برافروخته می‌شویم، به‌ شدت می‌ترسیم، برانگیخته می‌شویم و بسیار هشیار می‌مانیم. در حمله‌ هراس همه‌ این‌ها اتفاق می‌افتد بدون این که خطری فرد را تهدید کند. در اوج حمله‌ی پانیک، به‌قدری ترس زیاد می‌شود که فرد مبتلا فکر می‌کند این وضع غیرواقعی‌ است و درست همان احساس تماشای فیلم به او دست‌ می‌دهد؛ جدا از موقعیت.

میزان استرسی که در حمله پانیک به فرد دست می‌دهد به قدری زیاد است که او در این وضعیت ترس از چیزهایی مانند مرگ، سکته قلبی، از دست دادن کنترل خود و جنون را نیز تجربه می‌کند.

برخی افراد هر‌ روز چندین حمله پانیک دارند و بعضی دیگر هر چند هفته تا چند ماه یک بار آن را تجربه می‌کنند.
از آن‌جا که حمله هراس حتی گاهی در خواب پیش می‌آید،افراد مبتلا به حمله‌های هراس همیشه این نگرانی را دارند که در هر لحظه مورد این حمله‌ها قرار بگیرند.
آنها نه تنها رنج روانی و مشکلات جسمی این اختلال را تحمل می‌کنند بلکه از ترساندن دیگران و رفتارهای افراطی خود هنگام حمله خجالت می‌کشند. به‌همین دلیل بیشتر مبتلایان از جمع گریزان هستند، زیرا نمی‌دانند اگر حمله‌ هراس پیش بیاید چگونه و با چه بهانه‌ای فوری از آنجا بیرون بروند. به این حالت، «جمع هراسی» یا «آگورافوبیا» گفته می‌شود.

مبتلایان به جمع‌هراسی شاید به ورزشگاه یا تالار نمایش نروند یا از سفر با اتوبوس یا هواپیما بترسند و از رانندگی در جاده‌هایی که پل یا تونل دارد طفره روند.

بیشتر بخوانید: وسواس فکری چیست

دلایل ابتلا به پانیک عصبی

الگوی ابتلا به اختلال پانیک به صورت ترکیبی از استعداد زمینه‌ای و شرایط زندگی است که با استرس‌های محیط بروز پیدا می‌کند.

برخی عوامل منجر به افزایش آسیب‌پذیری افراد مبتلا به پانیک شده و اگر در کنار وقایع استرس‌زای زندگی قرار بگیرند، احتمال بروز این حمله‌ها را افزایش خواهند داد.

این عوامل عبارتند از:

• ژنتیک: بستگان درجه اول بیماران مبتلا به حمله پانیک، با احتمال بیشتری به این اختلال دچار می‌شوند.
• روحیه مضطرب: داشتن خلق و خوی مضطرب می‌تواند یکی از عوامل خطر ابتلا به اختلال هراس باشد یا تظاهرات اولیه آن را ایجاد کند.
• ناملایمات دوران کودکی: مطالعات نشان داده‌اند که تجربه اتفاقات ناخوشایند در دوران کودکی احتمال ابتلا به اختلال هراس را در بزرگسالی افزایش می‌دهند.
• تجربه وقایع استرس‌زا در زندگی: تحقیقات نشان داده‌اند بیشتر افراد مبتلا به اختلال پانیک سابقه تجربه حوادث ناخوشایندی مثل از دست دادن بستگان یا بیماری را داشته‌اند.
• تغییرات نوروبیولوژی (عصبی): پژوهش‌هایی که روی انتقال‌‌دهنده‌های عصبی صورت گرفته‌اند، نشان می‌دهند برخی از نواحی مغز افرادی که زمینه‌های عصبی دارند، حساس‌تر و نسبت به بروز حمله‌های پانیک مستعدترند.

بیشتر بخوانید: علائم افسردگی و درمان آن چیست؟

علائم پانیک

تظاهرات حمله پانیک شامل موارد زیر است:

• تپش قلب و افزایش سرعت ضربان قلب
• لرزش بدن
• احساس تنگی نفس
• درد و ناراحتی در قفسه سینه
• احساس تهوع و ناراحتی در شکم
• احساس سرگیجه، سبکی‌سر یا غش کردن
• احساس از دست دادن کنترل
• احساس مسخ شخصیت و جدا شدن از واقعیت
• ترس از مرگ
• بی‌حسی یا گزگز انگشتان
• احساس گرگرفتگی یا لرز

فرد مبتلا به پانیک در زمان حمله به فرار از موقعیت تمایل دارد و احساس می‌کند یک فاجعه (مثل خفگی یا سکته‌ قلبی) در راه است. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، این فرد همیشه در ترس و اضطراب بروز حمله مجدد به سر می‌برد.

تشخیص حمله پانیک چگونه است؟

بروز علائمی مانند تنگی‌نفس و تپش‌قلب در زمان حمله‌های پانیک، گاهی باعث می‌شوند فرد مبتلا به اشتباه به پزشک‌های متخصص قلب یا ریه مراجعه کند و آزمایش‌هایی بدهد که منجر به شناسایی پانیک نمی‌شوند. در حالی‌که فرد مبتلا به حمله‌های پانیک، باید به روانپزشک مراجعه کند تا در مورد افکار و علائم حمله‌ها مورد پرسش قرار بگیرد و روانپزشک بتواند پس از مصاحبه‌ی تخصصی کامل در این زمینه، به تشخیص قطعی برسد.
البته باید بدانیم مصرف مواد محرک یا مخدر هم گاهی علائمی شبیه اختلال هراس دارند.

پزشک متخصص اعصاب و روان بر اساس وجود معیارهای زیر به تشخیص اختلال هراس می‌رسد:

• حملات پانیک مکرر و غیرمنتظره
• حداقل یکی از حملات با یک ماه یا بیشتر با علائم زیر تداوم داشته باشد:

1. نگرانی مداوم در مورد حملات پانیک یا عواقب آن
2. تغییرات رفتاری قابل توجه مرتبط با حملات پانیک مثل: اجتناب از ورزش یا قرار گرفتن در موقعیت‌های ناآشنا

• اختلال هراس به دلیل سوءمصرف مواد مخدر یا بیماری‌های جسمی مثل پرکاری تیروئید یا اختلالات قلبی-عروقی ایجاد نشده باشد.
• اختلال هراس با سایر اختلالاّت مربوط به روان مثل اضطراب یا فوبیا اشتباه گرفته نشود.

بیشتر بخوانید: علائم افسردگی و درمان آن چیست؟

عوامل تشدید کننده حملات پانیک

عواملی که ممکن است منجر به بروز حمله پانیک در فرد شود شامل موارد زیر است:

• آسیب جسمی مثل تصادف یا جراحی
• بیماری
• مشکل در روابط یا از دست دادن عزیزان
• سوء مصرف مواد مخدر
• مصرف برخی مواد مثل کافئین و ضد احتقان‌ها

درمان حمله پانیک

گزینه‌های متعددی برای درمان اختلال هراس وجود دارد؛

• داروهای ضدافسردگی برخلاف نامشان بر روی بسیاری از اختلالات اضطرابی هم تاثیر درمانی دارند. همان‌گونه که داروهای ضدافسردگی در درمان اختلال اضطراب فراگیر بسیار موثر هستند، اختلال هراس را هم برطرف می‌کنند. در بین داروهای ضدافسردگی، مهارکننده‌های بازجذب سروتونین پرمصرف‌ترین داروهایی هستند که توسط پزشک برای اختلال هراس تجویز می‌شود. پزشک برای کاهش سریع علائم گاهی در دو هفته‌ نخست از داروهای خانواده بنزودیازپین هم تجویز می‌کند که باید به‌ صورت کوتاه‌مدت مورد استفاده قرار بگیرند.
• درمان‌های غیردارویی هم کمک شایانی به مبتلایان به اختلال هراس می‌کند. شناخت‌درمانی یکی از روش‌های موثر است که غیرمنطقی بودن نگرانی بیمار را در موقع حمله هراس به آنها یاد آوری می کند. درمانگر به‌طور معمول روش‌هایی را به فرد می‌آموزد که در صورت بروز حمله به‌کار ببندد. به رفتار درمانی و ریلکس کردن کاربردی باید به‌عنوان سایر درمان‌های غیردارویی اشاره کرد.

چطور از حمله‌های پانیک پیشگیری کنیم؟

نمی‌توان از اختلال هراس پیشگیری کرد اما در صورتی که اختلال هراس برایمان تشخیص داده شده با رعایت نکات زیر می‌توانیم از حملات هراس پیشگیری کنیم:

• محدود کردن مصرف کافئین (قهوه، چای، نوشابه و ..)
• کاهش یا قطع مصرف نوشیدنی‌های الکلی
• قطع مصرف مواد مخدر

اگر این موارد را رعایت کنیم و مراحل درمان را با پزشک متخصص بگذرانیم، این حمله‌ها کم‌کم درمان و ناپدید می‌شوند. اما اگر آن‌ها را جدی نگیریم و درمان را شروع نکنیم،‌ ممکن است به‌ مدت طولانی مورد حملات پانیک قرار بگیریم.

عوارض بعد از حمله پانیک

اختلال پانیک یک اختلال مزمن با سیر متغیر است. با این حال درمان دارویی و روان‌درمانی (درمان رفتاری-شناختی) ، به تنهایی یا همراه با هم در بیش از ٨٥ درصد موارد موثر است. هر چند حدود ١٠ الی ٢٠ درصد مبتلایان به اختلال پانیک ممکن است همچنان علائم پانیک را داشته باشند.

احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی و اقدام به خودکشی در افراد مبتلا به اختلال پانیک بیشتر از سایر افراد است.

IR-1225-ABD-1289-AS

منابع: nhs  , nimh  , webmd   , adaa   , emedicine.medscape   , uptodatefree