بزرگی پروستات؛ نحوه تشخیص و درمان آن

پروستات بزرگ شده یا بزرگی خوش‌خیم پروستات چیست؟

همان طور که گفتیم بزرگی خوش‌خیم پروستات یکی از بیماری‌های شایع مردان است. برای درک بهتر مفهوم بزرگی پروستات بهتر است ابتدا درباره غده پروستات بیشتر بدانیم.

پروستات یک غده با شکل و اندازه‌ای مشابه گردو است و بخشی از سیستم تولید مثل مردان را تشکیل می‌دهد. این غده درست زیر مثانه قرار گرفته و پیشابراه را احاطه کرده است. پروستات از دو قسمت یا لوب تشکیل شده که توسط یک لایه بافتی احاطه شده ‌است.

عملکرد اصلی پروستات تولید بخشی از مایع منی است؛ وجود ترشحات غده پروستات برای باروری در مردان ضروری است.

زمانی که پروستات و بافت اطراف آن بزرگ شود به آن بزرگی خوش‌خیم پروستات یا اصطلاحا هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات (Benign Prostatic Hyperplasia) گفته می‌شود. این نوع افزایش سایز پروستات بدخیم نیست و در دو مرحله از زندگی مردان دیده می‌شود:

• اولین بار در ابتدای دوره بلوغ است که سایز پروستات تقریبا دو برابر می‌شود.
• دومین بار در سن حدود ٢٥ سالگی شروع شده و به تدریج با افزایش سن، سایز پروستات هم بزرگ‌تر می‌شود.

بزرگی خوش‌خیم پروستات زمانی اتفاق می‌افتد که پروستات به اندازه‌ای بزرگ شود که باعث ایجاد اختلال در سیستم ادراری مثل احتباس ادرار شود.

همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، سایز معمول پروستات در مردان بالغ به اندازه یک توپ گلف یا گردو است. غده پروستات می‌تواند به اندازه‌ای بزرگ شود که ابعاد آن مشابه یک پرتقال گردد. در این صورت می‌تواند باعث ایجاد فشار روی پیشابراه و ضخیم شدن دیواره مثانه شود.

مجموعه این عوامل در نهایت منجر به ضعیف شدن مثانه و اختلال عملکرد آن شده و مثانه نمی‌تواند به طور کامل تخلیه شود که در نهایت این اختلال منجر به بروز علائم بزرگی پروستات می‌گردد.

در صورتی که فرد قادر به دفع ادرار نباشد و یا نارسایی کلیه داشته باشد، بزرگی پروستات نیاز به رسیدگی فوری توسط پزشک دارد. هرچند علائمی مثل جریان ضعیف ادرار را می‌توان تا مدتی تحت نظر قرار داد و مشکل جدی ایجاد نمی‌کند.

علائم بزرگی خوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خیم پروستات

بزرگی خوش‌خیم پروستات به دو دلیل اتفاق می‌افتند؛

• مسدود شدن پیشابراه
• ضعیف شدن مثانه، به دلیل کار زیاد برای عبور جریان ادرار از محل انسداد

علائم درگیری قسمت تحتانی سیستم ادراری، نشان‌دهنده‌ی بزرگی پروستات بوده و شامل موارد زیر است؛

• افزایش تعداد دفعات دفع ادرار؛ ٨ بار یا بیشتر در طول روز
• احساس فوریت برای دفع ادرار؛ ناتوانی در به تاخیر انداختن زمان دفع ادرار
• اختلال در شروع دفع ادرار
• جریان ادرار ضعیف یا قطع مکررجریان ادرار حین دفع
• چکه کردن ادرار پس از تخلیه مثانه
• شب ادراری
• احتباس ادراری
• تداوم نداشتن جریان ادرار حین دفع؛ قطع شدن ناگهانی جریان ادرار
• درد بعد از انزال و یا هنگام دفع ادرار
• رنگ و بوی غیرطبیعی ادرار

سایز پروستات لزوما تعیین کننده شدت علائم و انسداد نیست. گاهی اوقات افرادی با پروستات بسیار بزرگ، علائم خفیفی دارند، درحالی که برخی مردان که پروستاتشان کمی بزرگ شده علائم بیشتر و انسداد بزرگ‌تری دارند. به طور کلی کمتر از نیمی از مردانی که دارای بزرگی خوش‌خیم پروستات هستند، علائم مربوط به آن را تجربه می‌کنند.

در برخی مواقع فرد تا زمانی که اختلال در دفع ادرار نداشته‌ باشد، متوجه انسداد پیشابراه نمی‌شود. به این شرایط احتباس ادراری حاد گفته شده و می‌تواند در نتیجه مصرف برخی قرص‌های سرماخوردگی و یا قرص‌های ضد حساسیتی که دارای خاصیت آنتی کولینرژیک هستند ایجاد شود. از جمله عوارض این داروها جلوگیری از شل شدن گردن مثانه است که مانع از خروج ادرار می‌شود.

بیشتر بخوانید: علائم کبد چرب چیست و چگونه درمان میشو؟

نحوه تشخیص بزرگی پروستات

پزشک معالج با تمرکز بر سه مورد زیر به تشخیص بزرگی خوش‌خیم پروستات می‌رسد:

• سابقه شخصی و خانوادگی ابتلا به بیماری‌های مختلف
• معاینه بالینی
• آزمایشات

پزشک برای رسیدن به اطلاعاتی در مورد سابقه خانوادگی و شخصی فرد ممکن است سوالاتی از قبیل؛ علائم فرد، زمان شروع علائم، سابقه ابتلا به عفونت‌های ادراری مکرر، مصرف کافئین و الکل، سلامت کلیه بیمار و داروهایی که مصرف می‌کند را بپرسد.

معاینه بالینی شامل بررسی خروج ترشحات از پیشابراه، بزرگی غده‌های لنفاوی کشاله ران و دردناک بودن در لمس، بررسی بیضه‌ها از لحاظ درد و تورم و معاینه مقعد است.

معاینه مقعدی به پزشک اجازه می‌دهد پروستات را از طریق مقعد لمس کرده از لحاظ بزرگی، دردناک بودن و سایر مشکلات بررسی کند. این معاینه معمولا در طی ویزیت و در مطب پزشک انجام می‌شود.

پزشک متخصص کلیه و مجاری ادراری از آزمایشات زیر برای رسیدن به تشخیص قطعی بزرگی خوش‌خیم پروستات، استفاده می‌کند:

• آنالیز ادرار
• بررسی سطح آنتی‌ژن مخصوص پروستات در خون (Prostate specific antigen) که به اختصار به آن PSA می‌گویند.
• سیستوسکوپی
• سونوگرافی از طریق بیضه‌ها
• نمونه‌برداری بافتی
• بررسی اورودینامیک

علت بزرگی پروستات چیست؟

هنوز علت هایپرپلازی خوش خیم پروستات به طور دقیق مشخص نشده‌است. هر چند اغلب در مردان مسن اتفاق می‌افتد.

مردانی که به هر دلیل قبل از بلوغ، بیضه‌هایشان خارج شده دچار بزرگی پروستات نمی‌شوند.

بدن مردان در طول زندگی، تستوسترون (هورمون مردانه) و مقدار کمی استروژن (هورمون زنانه) تولید می‌کند. به تدریج با افزایش سن سطح تستوسترون خون کم شده و درصد استروژن خون افزایش می‌یابد. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که افزایش درصد استروژن می‌تواند منجر به بزرگی خوش‌خیم پروستات شود.

تئوری دیگری که برای هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات مطرح شده‌، افزایش سطح دهیدروتستوسرون (DHT) در مردان مسن است؛ که می‌تواند منجر به رشد سلول‌های پروستات و بزرگی پروستات شود.

عوارض بزرگی پروستات

عوارض بزرگی خوش‌خیم پروستات شامل موارد زیر است؛

• احتباس ادراری حاد
• احتباس ادراری مزمن یا طول کشیده
• وجود خون در ادرار
• عفونت ادراری
• آسیب کلیه
• آسیب مثانه
• سنگ مثانه

همه‌ی مردان مبتلا به بزرگی پروستات ممکن است تمام عوارض گفته شده را تجربه نکنند. از بین عوارضی که نام بردیم مراقبت از کلیه از همه جدی‌تر بوده و نیاز به مداخله فوری دارد.

درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات

درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات شامل موارد زیر می‌باشد:

• تغییر در سبک زندگی
• درمان دارویی
• اقدامات درمانی کم‌تهاجم
• جراحی

تغییر در سبک زندگی

پزشک ممکن است به بیمارانی که دارای علائم خفیف و متوسط هستند توصیه‌های زیر را جهت بهبود سبک زندگی و از بین رفتن علائم پیشنهاد کند:

• کاهش مصرف مایعات؛ به خصوص قبل از خواب یا مواقعی که نیاز است فرد بیرون از منزل برود.
• کاهش مصرف الکل و کافئین
• تا حد امکان خودداری از مصرف داروهایی مثل آنتی‌هیستامین‌ها، ضد احتقان‌ها، ضد افسردگی‌ها و ادرارآورها
• تمرین بیشتر نگه‌داشتن ادرار در مثانه
• ورزش عضلات کف لگن
• پیشگیری یا درمان یبوست

درمان دارویی

برای جلوگیری از رشد بیشتر پروستات، کوچک شدن آن و یا بهبود علائم پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند. از جمله:

• داروهای مسدود کننده گیرنده آلفا
• داروهای مهار‌کننده آنزیم فسفودی‌استراز٥
• داروهای مهار کننده آنزیم ٥آلفا – ردوکتاز
• داروهای ترکیبی

اقدامات درمانی کم تهاجم

این اقدامات در جهت از بین بردن بزرگی بافت پروستات و یا باز کردن مسیر پیشابراه انجام می‌شود و شامل موارد زیر است؛

• قرار دادن فنردر مسیر پروستات
• استفاده از امواج مایکروویو برای از بین بردن بافت پروستات
• استفاده از گرمای تولید شده توسط انرژی امواج رادیویی برای از بین بردن بافت پروستات
• استفاده از امواج سونوگرافی برای از بین بردن بزرگی پروستات

جراحی

برای درمان طولانی مدت هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند.

جراحی در موارد زیر در نظر گرفته می‌شود؛

• در صورتی که درمان دارویی و درمان‌های کم تهاجم موثر نباشند.
• علائم آزاردهنده یا شدید باشند.
• عوارض بزرگی پروستات که پیش‌تر به آن اشاره کردیم، به وجود بیایند.

عوامل خطر ابتلا به بزرگی پروستات

عواملی که احتمال ابتلا به بزرگی پروستات را افزایش می‌دهند، شامل موارد زیر است؛

• سن: با افزایش سن از ٤٠ سالگی احتمال هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات بیشتر می‌شود.
• سابقه‌ی خانوادگی: در صورتی که نزدیکان فرد مبتلا به بزرگی خوش‌خیم پروستات باشند، احتمال بروز این مشکل در فرد بیشتر می‌شود.
• دیابت و مشکلات قلبی
• سبک زندگی: چاقی می‌تواند منجر به هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات شود.

جلوگیری از بزرگ شدن پروستات

با توجه به تحقیقات انجام شده در این زمینه، هنوز راه مشخصی که بتواند از بزرگی پروستات پیشگیری کند، شناخنه نشده است.

مردانی که دارای عوامل خطر ابتلا به هایپرپلازی پروستات هستند، بهتر است با پزشک در مورد علائم سیستم ادراری که در صورت بزرگی پروستات ایجاد می‌شوند، مشورت کنند.

بهترین راه برای پیشگیری از بزرگی خوش‌خیم پروستات، انجام اقداماتی است که به بهبود سبک زندگی و سلامت پروستات و قلب و عروق کمک می‌کند، از جمله؛ مصرف مکمل‌ها

ورزش کردن روزانه به مدت ٣٠ دقیقه، می‌تواند به پیشگیری از بزرگی پروستات کمک کرده و همچنین روند رشد آن را کم کند.

حفظ قند خون، چربی خون و فشار خون در محدوده‌ی نرمال به حفظ سلامت کلی بدن و پروستات کمک می‌کند.

رژیم غذایی برای بزرگی پروستات

مصرف میوه، سبزیجات و چربی‌های سالم به حفظ سلامت پروستات کمک می‌کند.

مصرف مواد غذایی زیر در زمان بزرگی پروستات توصیه می‌شود؛

• بروکلی
• مغزیجات
• گوجه فرنگی
• مرکبات
• توت
• زردچوبه

رژیم غذایی ناسالم ممکن است باعث تشدید بزرگی پروستات شود. بهتر است تا حد امکان از خوردن شکر، غذاهای فرآوری شده و مقدار زیاد کربوهیدرات خودداری کنیم.

مواد غذایی که مصرف آن‌ها در صورت ابتلا به هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات توصیه نمی‌شود، شامل موارد زیر است؛

• الکل
• کافئین
• گوشت قرمز
• نمک
• لبنیات

IR-0625-ABD-9670-AS

منابع: mayoclinic، nhs.uk، iddk.nih، urologyhealth , my.clevelandclinic , uptodate