راهکارهای تقویت سیستم‌ایمنی کودکان

فرزند ما هر روز از طریق غذایی که می‌خورد، هوایی که تنفس می‌کند یا آنچه در دهان خود قرار می‌دهد و همین‌طور راه‌های دیگر در معرض انواع میکروب‌ها قرار می‌گیرد. همچنین ممکن است بعضی ازعفونت‌ها مثل عفونت با ویروس سرماخوردگی در کودکان خردسال شایع‌تر باشند. به این دلیل که سیستم‌ایمنی از بدن در برابر عفونت‌ها محافظت می‌کند، آگاهی بیشتر از راهکارهای تقویت سیستم‌ایمنی می‌تواند به فرزند ما در برخورداری از سلامت عمومی بیشتر کمک کند.

سیستم‌ایمنی

سیستم‌ایمنی، یک شبکه پیچیده از سلول‌ها، بافت‌ها و اعضاست که با هم کار می‌کنند تا بدن را از عفونت‌ها و بیماری‌ها محافظت کنند.

عفونت زمانی به وجود می‌آید که میکروب‌ها مثل باکتری‌ها یا ویروس‌ها به بدن ما حمله کرده و تکثیر شوند. عفونت منجر به بروز بیماری در ما می‌شود. سیستم‌ایمنی با مبارزه با میکروب‌ها، ما را از ابتلا به بیماری محافظت می‌کند.

بخش‌های سیستم‌ایمنی

دستگاه ایمنی از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که شامل موارد زیر می‌شوند:

• پوست: که از ورود میکروب‌ها به بدن جلوگیری می‌کند.
• غشاهای مخاطی: که پوشش‌های مرطوب داخلی بعضی از اندام‌ها و حفره‌های بدن هستند که موکوس (mucus) و موادی را تولید می‌کنند که می‌توانند میکروب‌ها را به دام انداخته و با آن‌ها مبارزه کنند.
• گلبول‌های سفید خون:‌ که وظیفه مبارزه با میکروب‌ها را دارند.
• اندام‌ها و بافت‌های سیستم لنفاوی:‌ مثل تیموس، طحال، لوزه‌ها، غدد لنفاوی، عروق لنفاوی و مغز استخوان که گلبول‌های سفید خون را تولید، ذخیره و حمل می‌کنند.

چرا تقویت سیستم‌ایمنی کودکان مهم است؟

سیستم‌ایمنی بدن کودکان درست مثل بدن بزرگسالان، نقشی حیاتی در حفظ سلامتی دارد و از آن‌ها در برابر مواد مضر و میکروب‌ها محافظت می‌کند. کارکرد این سیستم به شکلی است که اگر به هردلیلی نتواند با میکروب‌ها مبارزه کند یا ضعیف شود، بیماری‌های مختلف در بدن بروز پیدا می‌کنند.

عفونت‌های دستگاه تنفسی در کودکان

کودکان به طور متوسط ​​هر سال شش بار عفونت ویروسی دستگاه تنفسی را تجربه می‌کنند. این عفونت‌ها معمولاً به دو دسته تقسیم می‌شوند: عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی و عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی. علائم عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی معمولاً در بینی و گلو خود را نشان می‌دهند، مثل سرماخوردگی. علائم عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی در نای، راه‌های هوایی و ریه‌ها بروز پیدا می‌کنند. از عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی تحتانی در بین کودکان می‌توان به پنومونی (ذات‌الریه) اشاره کرد.

ابتلای بیشتر به سرماخوردگی در کودکان

عفونت‌های شایع دستگاه تنفسی شامل سرماخوردگی و آنفلوآنزا هستند که علائم رایج آن‌ها عبارتند از احتقان بینی، آبریزش بینی، خارش گلو و سرفه.

کودکان زیر شش سال به طور متوسط ​​هر سال شش تا هشت بار دچارسرماخوردگی می‌شوند که علائم آن‌ها به طور متوسط ​​چهارده روز طول می‌کشد.

حضور کودک در مهدکودک و مدرسه هم خطر ابتلا به عفونت‌ها را افزایش می‌دهد. بعضی تحقیقات نشان می‌دهند کودکان خردسالی که در مهد کودک نگهداری می‌شوند نسبت به کودکانی که در خانه می‌مانند، بیشتر دچار سرماخوردگی می‌شوند.

رعایت بهداشت بهترین راه برای پیشگیری از این عفونت‌ها است. واکسیناسیون علیه آنفلوآنزا هم می‌تواند به پیشگیری از این بیماری کمک کند.

سایر راهکارهای تقویت سیستم‌ایمنی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود هم در محافظت از کودکان در برابر این عفونت‌ها نقش به‌سزایی دارند.

راه‌های تقویت سیستم‌ایمنی کودکان

نکات مهمی که برای تقویت سیستم‌ایمنی کودکان باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:

شستن مرتب دست‌ها
واکسیناسیون
خوردن غذاهای مغذی
ورزش فراوان
خواب کافی
معاینات منظم پزشکی
دریافت میزان کافی از ویتامین‌ها و مواد معدنی

 

همچنین بعضی از ترکیبات گیاهی در تقویت سیستم‌ایمنی نقش دارند که در ادامه به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود.

واکسیناسیون

واکسن‌ها با تقلید از یک عفونت (وجود یک ارگانیسمِ عامل بیماری در بدن)، برای درگیر کردن دفاع طبیعی بدن کار می‌کنند. ماده فعال در همه واکسن‌ها یک آنتی‌ژن است؛ یعنی ماده ای که باعث می‌شود سیستم ایمنی شروع به تولید آنتی‌بادی کند. آنتی‌ژن موجود در یک واکسن می‌تواند باکتری یا ویروس ضعیف یا کشته شده یا بخش‌هایی از سطح بیرونی یا ماده ژنتیکی میکروب بیماری‌زا باشد.

نقش تغذیه، ویتامین‌ها و مواد معدنی در تقویت سیستم‌ایمنی

مصرف غذاهای متنوع و مغذی به حفظ سلامت کلی و تقویت سیستم‌ایمنی کمک می‌کند. دریافت مقادیر کافی از ویتامین‌ها و مواد معدنی برای حفظ سلامتی مهم است و کمبود بعضی ویتامین‌ها و مواد معدنی از جمله ویتامین‌های B6، B12، C، D، فولات، آهن و زینک (روی) ممکن است بر عملکرد سیستم ایمنی تأثیر منفی بگذارد.

بر اساس بعضی منابع معتبر علمی، دریافت بعضی از ریز‌مغذی‌ها از جمله ویتامین های B6، B12 و زینک به میزان کم یا ناکافی، منجر به بدتر شدن روند بیماری درصورت ابتلا به عفونت‌های ویروسی می‌شود.

در ادامه به نقش بعضی از ویتامین‌‌های موثر در عملکرد سیستم‌ایمنی می‌پردازیم.

ویتامین C

ویتامین C که اسید‌اسکوربیک هم نامیده می‌شود، یک ماده مغذی ضروری است که در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات از جمله مرکبات، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، فلفل قرمز و سبز، کیوی، کلم‌بروکلی و توت‌فرنگی وجود دارد.

ویتامین C  اثرات آنتی‌اکسیدانی، ضد‌میکروبی و ضد‌ویروسی دارد و نقش مهمی در عملکرد سیستم‌ایمنی ایفا می‌کند. ویتامین C همچنین به جذب آهن در بدن کمک می‌کند.

کمبود ویتامین C عملکرد سیستم‌ایمنی را مختل و احتمال ابتلا به عفونت‌ها را بیشتر می‌کند.

ویتامین D

ویتامین D از قرار گرفتن در معرض نور خورشید، مصرف بعضی غذاها و مکمل‌ها به دست می‌آید. ویتامین D علاوه بر اثرات شناخته‌شده آن بر جذب کلسیم و سلامت استخوان، در عملکرد سیستم‌ایمنی هم نقش مهمی دارد.

کمبود ویتامین D احتمال ابتلا به عفونت را بیشتر می‌کند و با افزایش خطر ابتلا به آنفلوآنزا و سایر عفونت‌های دستگاه تنفسی و همین‌طور عفونت‌های ویروسی مرتبط است.

زینک (روی)

زینک یک ماده مغذی ضروری است که در طیف گسترده‌ای از غذاها از جمله گوشت مرغ، آجیل، غلات کامل و محصولات لبنی وجود دارد.

زینک در متابولیسم سلولی نقش مهمی دارد، برای فعالیت تقریباً 100 آنزیم ضروری است و در بسیاری از فرآیندهای بدن، از جمله عملکرد سیستم‌ایمنی بدن ​​نقش دارد. زینک همچنین دارای خواص ضد ویروسی و ضدالتهابی است.

کمبود زینک با اختلال در شکل گیری، فعال‌سازی و بلوغ لنفوسیت‌ها (نوعی از گلبول‌های سفید خون)، بر عملکرد سیستم‌ایمنی تأثیر منفی می‌گذارد.

پژوهش‌ها نشان می‌دهند سطح پایین روی با خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت‌های ویروسی مرتبط است و افرادی که کمبود روی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی قرار دارند.

بعضی از مطالعات هم نشان داده‌اند روی می‌تواند شدت و طول مدت علائم سرماخوردگی را هم کم کند.

ویتامین‌های گروه ب

ویتامین‌های گروه «ب» که به بدن در آزادسازی انرژی حاصل از غذای مصرفی و حفظ سلامت سیستم عصبی کمک می‌کنند شامل چند ویتامین هستند که در ادامه به‌طور خلاصه به نقش و منابع هرکدام از این ویتامین‌ها اشاره می‌کنیم:

ویتامین B1 (تیامین)

از منابع آن می‌توانیم به بعضی میوه‌های تازه مثل موز و پرتقال، آجیل و نان‌های سبوس‌دار اشاره کنیم.

ویتامین B2 (ریبوفلاوین)

از منابع آن می‌توانیم به شیر، تخم‌مرغ و غلات صبحانه غنی‌شده اشاره کنیم.

ویتامین B3 (نیاسین)

از منابع آن می‌توانیم به گوشت، ماهی و تخم‌مرغ اشاره کنیم.

ویتامین B5 (اسید پانتوتنیک)

تقریباً در تمام سبزیجات، غذاهای حاوی غلات سبوس‌دار، مرغ، تخم‌مرغ و گوشت در مقادیر متفاوت وجود دارد.

ویتامین B6

که به طور طبیعی در بسیاری از غذاها وجود دارد، در صد واکنش آنزیمی درگیر در متابولیسم بدن نقش دارد بعضی منابع غذایی حاوی این ویتامین عبارتند از مرغ، ماهی و لوبیا.

اسیدفولیک و فولات (ویتامین B9)

فولات در بسیاری از غذاها وجود دارد و فولیک اسید شکل صناعی فولات است که در بدن به فرم فعال آن تبدیل می‌شود. این ویتامین به ساخت گلبول‌های قرمز سالم و پیشگیری از نوعی کم‌خونی (کم‌خونی ناشی از کمبود فولات) کمک می‌کند. بعضی منابع فولات در مواد غذایی عبارتند از سبزیجات با برگ سبز تیره مثل اسفناج و کلم بروکلی.

ویتامین B12

به بدن در ساخت گلبول‌های قرمز سالم، حفظ سلامت سیستم عصبی و استفاده از فولات کمک می‌کند. از منابع خوب این ویتامین می‌توانیم به گوشت، ماهی، شیر و تخم مرغ اشاره کنیم.

اگر کودکان ما ویتامین B12 را به میزان کافی دریافت نکنند، احساس ضعف و خستگی کرده و روند رشد و تکاملشان کند می‌شود.

این کمبود در موارد شدید و درمان‌نشده می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی‌تری شود.

تقویت سیستم‌ایمنی با ترکیبات گیاهی

بر اساس تعدادی از مطالعات، بعضی ترکیبات گیاهی می‌توانند در تقویت سیستم‌ایمنی بدن نقش داشته باشند که در ادامه به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

اکیناسه ( Echinacea)

اکیناسه گیاهی بومی آمریکای شمالی و دارای خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی است که در تقویت سیستم‌ایمنی نقش دارد و بعضی از گونه‌های آن در مکمل‌های غذایی استفاده می‌شوند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهند اکیناسه با تاثیر مثبت بر عملکرد دستگاه‌ایمنی می‌تواند خطر ابتلا به سرماخوردگی را کم کند. همچنین بر اساس مطالعات انجام شده اکیناسه می‌تواند تعداد گلبول‌های سفید خون را بیشتر کند.

آسه‌رولا (Acerola)

آسه‌رولا منبع غنی از ویتامین C است و خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد. سیستم ایمنی به استرس اکسیداتیو (افزایش رادیکال‌های آزاد) حساس است. آسه‌رولا با خاصیت آنتی‌اکسیدانی می‌تواند به طور قابل توجهی سیستم ایمنی را بهبود بخشد.

گون

گون نوعی گیاه بومی آسیا و یکی از گیاهان مهم در طب سنتی چینی است. این گیاه دارای خواص آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی و تنظیم‌کننده سیستم‌ایمنی است که تولید رادیکال‌های آزاد را مهار می‌کند. رادیکال‌های آزاد دربدن به سلول‌ها آسیب می‌رسانند و با بسیاری از مشکلات سلامتی مرتبط هستند.

نقش لاکتوفرین در تقویت سیستم‌ایمنی کودکان

لاکتوفرین پروتئینی است که در شیر انسان، شیر حیوانات و سایر مایعات بدن وجود دارد. آغوز؛ اولین شیری که بعد از تولد نوزاد تولید می‌شود، لاکتوفرین بیشتری دارد.

لاکتوفرین در تنظیم میزان جذب آهن از روده، به بدن کمک می کند و به نظر می‌رسد که در برابر عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها و ویروس‌ها محافظت می‌کند. تصور بر این است که لاکتوفرین موجود در شیر مادر به محافظت از نوزادان شیرخوار در برابر عفونت‌ها کمک می‌کند.

نقش پری‌بیوتیک‌ها در تقویت دستگاه گوارش

پری‌بیوتیک‌ها گروهی از مواد مغذی هستند که در سلامت کلی انسان، نقش مهمی دارند. این مواد میکروارگانیسم‌های فلورمیکروبی طبیعی (از جمله باکتری‌های مفید) دستگاه گوارش را تغذیه می‌کنند و توسط این میکروارگانیسم‌ها تجزیه می‌شوند. محصولات حاصل از تجزیه پری‌بیوتیک‌ها‌‌ بر سلامتی دستگاه گوارش و سایر اندام‌های بدن تاثیر مثبت دارند.

فروکتو-الیگوساکاریدها و گالاکتو-الیگوساکاریدها دو گروه مهم از پری‌بیوتیک‌ها هستند که اثرات مفیدی بر سلامت انسان دارند.

نقش مکمل‌ها و مولتی‌ویتامین‌ها در تقویت سیستم‌ایمنی کودکان

اطمینان از دریافت میزان کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی برای حفظ سلامت کودکان مهم است. بیشتر کودکان معمولاً می‌توانند مقادیر کافی مواد مغذی را از یک رژیم غذایی متعادل دریافت کنند، اما گاهی ممکن است به مصرف بعضی از مکمل‌ها و مولتی‌ویتامین‌ها هم نیاز داشته باشند.

امروزه مولتی‌ویتامین‌های مناسب کودکان در بازار دارویی وجود دارند که به صورت هم‌زمان حاوی بسیاری از ویتامین‌ها و مواد معدنی موثر در روند رشد و تکامل کودکان و تقویت سیستم‌ایمنی آن‌ها هستند. در بعضی از این مکمل‌ها ترکیبات گیاهی موثر در تقویت سیستم ایمنی کودکان هم گنجانده شده‌اند.

به طورکلی با آگاهی از عوامل موثر بر عملکرد و تقویت سیستم‌ایمنی کودکانمان، می‌توانیم به تقویت عملکرد آن و در نتیجه بهبود سلامت فرزندمان کمک کنیم.

منابع: ncbi, medlineplus, msdmanuals, kidshealth, cdc, nhs, health.clevelandclinic, webmd, uptodate

IR-0826-ABD-2371-AS