آشنایی با بیماری دو قطبی و روش های درمان آن

همه ما ممکن است دوره‌هایی از تغییرات خلقی را در طول زندگی خود تجربه کنیم؛ هرچند این شرایط معمولا بیشتر از چند ساعت طول نمی‌کشد و با تغییرات شدید رفتاری و اختلال در عملکرد روزانه و مشکل در ارتباطات اجتماعی همراه نخواهد بود، این در صورتی است که این موارد در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دیده می‌شود.

این بیماری یکی از اختلالات مربوط به روان است، که باعث تغییرات خلق، انرژی و اختلال در عملکرد فرد می‌شود.

اختلال دوقطبی می‌تواند باعث تغییر در ارتباط فرد بیمار با نزدیکان‌ و ایجاد مشکلاتی در محل کار و مدرسه شود.

در صورت ابتلا به اختلال دوقطبی که به آن افسردگی-شیدایی هم گفته می‌شود، فرد احساسات شدیدی را در دوره‌هایی که ممکن است از چند روز تا چند هفته متفاوت باشد، تجربه کرده که به این شرایط دوره‌های خلقی گفته می‌شود.

این دوره‌های خلقی به دو صورت مانیا یا شیدایی (سرخوشی غیرطبیعی همراه با تحریک‌پذیر بودن) و افسردگی (خلق پایین) تقسیم‌بندی می‌شوند. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی علاوه بر شرایطی که گفتیم، به طور کلی دوره‌هایی از خلق طبیعی مثل سایر افراد را هم دارند.

درصورت درمان این اختلال، افراد مبتلا زندگی‌ پایداری مشابه سایر افراد جامعه خواهند داشت.

افرادی که اختلال دوقطبی دارند، احتمال ابتلا به سایر اختلالات روان از جمله؛ اختلالات اضطرابی و نقص توجه-بیش‌فعالی (ADHD) در آن‌ها بیشتر است.

قبل از اینکه انواع اختلالات دوقطبی را توضیح دهیم بهتر است با چند اصطلاح شایع درمورد این اختلال آشنا شویم؛

دوره مانیا یا شیدایی

درطی این دوره که حداقل یک هفته طول می‌کشد، فرد بیشتر روزها دارای انرژی بیش از اندازه و خلق تحریک‌پذیر بوده و حداقل سه مورد از علائم زیر را تجربه خواهد‌کرد:

• کاهش نیاز به خواب (علی‌رغم عدم خواب کافی، بیمار همچنان انرژی بالایی دارد)
• حرف زدن سریع و زیاد
• پراکنده‌گویی
• حواس‌پرتی
• افزایش فعالیت
• افزایش رفتارهای پرخطر (مثل رانندگی با سرعت بالا)

دروه هایپومانیا

دوره‌ هایپومانیا کمتر از مانیا و حدودا چهار روز بیشتر طول نمی‌کشد و علائم آن خفیف‌تر از مانیا بوده و باعث اختلال عملکرد شدید نمی‌شود.

بیشتر بخوانید: افسردگی کودکان 

دوره افسردگی اساسی

دوره افسردگی اساسی حداقل دو هفته طول می‌کشد و برای تشخیص قطعی آن باید حداقل پنج علامت از موارد زیر وجود داشته‌باشد:

• احساس غمگین بودن
• از دست دادن علاقه به انجام فعالیت‌های لذت‌بخش
• احساس بی‌ارزش بودن یا احساس گناه
• خستگی
• افزایش یا کاهش خواب
• افزایش یا کاهش اشتها
• کند شدن حرکات و صحبت کردن
• اختلال در تمرکز
• اندیشیدن به مرگ و خودکشی

اختلال دوقطبی به سه نوع متفاوت تقسیم‌بندی می‌شود:

• اختلال دوقطبی نوع یک: به صورت داشتن حداقل یک دوره خلقی شیدایی تعریف می‌شود. در طول دوره شیدایی ممکن است علائمی مثل؛ افزایش انرژی، احساس مهم بودن و یا تحریک‌پذیری آزاردهنده وجود داشته‌باشد. گاهی اوقات ممکن است فرد بیمار در این نوع اختلال دوقطبی، دوره خلقی افسردگی و یا هایپومانیا (مشابه همان خلق شیدایی یا مانیا ولی با علائم خفیف‌تر) و حتی خلق طبیعی داشته باشد.
• اختلال دوقطبی نوع دو: تشخیص این نوع از اختلال دوقطبی نیازمند وجود حداقل یک دوره افسردگی اساسی و حداقل یک دوره خلقی هایپومانیا است. در فواصل بین این دوره‌ها بیمار به عملکرد طبیعی خود بازمی‌گردد. معمولا کسانی که اختلال دوقطبی نوع دو دارند، به خاطر تجربه افسردگی سریع‌تر برای درمان مراجعه می‌کنند.
• اختلال خلق ادواری (سیکلوتایمیک): نوع خفیف‌تری از اختلالات دوقطبی است که طی آن بیمار نوسانات خلق را تجربه می‌کند. ولی علائم آن خفیف ‎تر از نوع یک و دو است.

نشانه‌های اختلال دوقطبی

تا اینجا درمورد انواع اختلال دوقطبی صحبت کردیم، به عنوان نمونه، گفتیم اختلال دوقطبی نوع یک با داشتن فقط یک دوره‌ی شیدایی مشخص می‌شود. هر چند اکثر مبتلایان به اختلال دوقطبی هر دو دوره مانیا و علائم افسردگی را تجربه می‌کنند.

این تغییرات خلق اغلب از یک الگوی مشخص پیروی نمی‌کنند؛ و اینطور نیست که بلافاصله بعد از دوره مانیا، افسردگی ظاهر شود. گاهی ممکن است پیش از اینکه بیمار وارد دوره خلقی متفاوت شود، به طور مکرر دوره‌هایی از یک نوع خلق را تجربه کرده و در فواصل بین آن‌ها خلق طبیعی داشته ‌باشد.

تغییرات خلق در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی می‌تواند طی دوره‌هایی به مدت یک هفته، چند ماه و یا حتی چند سال اتفاق بیفتد که شدت علائم در افراد مختلف متفاوت است.

دلایل ایجاد اختلال دوقطبی چیست؟

دلیل اصلی ابتلا به اختلال دوقطبی همچنان ناشناخته است. هرچند برخی عوامل در ایجاد آن دخیل هستند. از جمله؛

• تفاوت‌های ساختاری در مغز
• ژنتیک

یک سری عوامل هستند که شانس ابتلا به این اختلال را افزایش می‌دهند. مثل:

• ابتلای بستگان درجه اول به اختلال دوقطبی
• تجربه‌ی استرس شدید مثل؛ فوت نزدیکان یا تروما
• سوءمصرف داروها و الکل

نحوه تشخیص و تست اختلال دوقطبی

برای تشخیص اختلال دوقطبی پزشک از موارد زیر کمک می‌گیرد:

• معاینه بالینی
• بررسی سابقه‌ی بیماری‌های فرد و افراد خانواده
• انجام برخی آزمایشات مثل آزمایش خون (از این جهت که برخی اوقات بیماری‌هایی مثل پرکاری تیروئید می‌توانند علائم اختلال دوقطبی را تقلید کنند)
• بررسی سلامت روان

احتمال اینکه اختلال دوقطبی با سایر اختلالات روان همراهی داشته باشد زیاد است. از جمله:

•  اختلال اضطراب فراگیر
• اختلال adhd
• اختلال استرس بعد از سانحه
• اختلالات مربوط به مصرف مواد مخدر

برای تشخیص درست بیماری مهم است که هنگام مراجعه به پزشک درمورد تمام علائم خود به صورت شفاف و صادقانه صحبت کنیم. حتی بهتر است از نزدیکانمان بخواهیم هنگام ویزیت پزشک همراهمان باشند تا بتوانند جزئیات بیشتری اضافه کنند.

براساس آخرین منابع علمی، تشخیص اختلال دوقطبی نوع یک نیازمند موارد زیر است:

• یک دوره شیدایی که حداقل یک هفته طول بکشد.
• علائمی که باعث اختلال در عملکرد روزانه ما می‌شود.
• داشتن علائمی که با بیماری‌های جسمی، سایر اختلالات روان و سوء مصرف مواد توجیه نمی‌شود.

تشخیص علائم دوقطبی در کودکان و نوجوانان می‌تواند دشوار باشد؛ چون به سختی می‌توان تغییرات خلق آن‌ها را به عواملی جز استرس و تروما نسبت داد و به عنوان نشانه‌ای از اختلال روان در نظر گرفت. مهم‌ترین علامت اختلال دوقطبی در این دسته از افراد داشتن خلق‌های متفاوت با تغییرات سریع است.

عوامل تشدید‌کننده اختلال دوقطبی

عواملی که می‌توانند اختلال دوقطبی را تشدید کنند، به شرح زیر است:

• اتفاقات ناخوشایند زندگی
• استرس
• اختلال خواب
• تغییرات آب و هوایی
• مصرف مواد مخدر
• تغییرات هورمون‌های جنسی
• تغییر در هورمون‌های تیروئیدی
• داشتن بیماری جسمی همزمان
• کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری

روش‌های درمان اختلال دوقطبی

درمان بهتر است توسط تیمی شامل پزشک متخصص اعصاب و روان و روان‌درمانگر انجام شود. از آن‌جایی که اختلال دوقطبی تقریبا تمام زندگی با ما همراه خواهد بود، هدف از درمان مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی است.

با توجه به نیاز ما درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• درمان دارویی

نکته‌ای که در مورد درمان دارویی وجود دارد، این است که ما باید درمان خود را تا زمانی که پزشک صلاح بداند، ادامه دهیم؛ حتی اگر احساس می‌کنیم علائممان بهبود یافته است. در صورت قطع خودسرانه درمان، علائم بیماری به سرعت بازمی‌گردد.

• درمان سوء‌مصرف مواد

در صورتی که دارای مشکلاتی به خاطر مصرف الکل یا موادمخدر باشیم، باید برنامه درمانی برای ترک آن‌ها داشته ‌باشیم؛ در غیر این‌ صورت مدیریت علائم اختلال دوقطبی بسیار سخت خواهد شد.

• بستری‌شدن در بیمارستان

در صورت داشتن رفتارهای خطرناک، افکار خودکشی و یا علائم سایکوز، برای پیشگیری از خودکشی پزشک ممکن است پیشنهاد بستری شدن در بیمارستان را بدهد.

درمان دارویی اختلال دوقطبی

شامل استفاده از داروهای زیر است؛

• داروهای تثبیت‌کننده‌ی خلق
• داروهای ضدافسردگی
• داروهای ضداضطراب
• داروهای ضدسایکوز

روان‌درمانی

روان‌درمانی نقش بسیار مهمی در بهبود علائم اختلال دوقطبی دارد که می‌تواند به صورت فردی، خانوادگی یا گروهی انجام شود و شامل موارد زیر است:

• ریتم‌درمانی بین‌فردی و اجتماعی
• درمان شناختی رفتاری
• آموزش درباره اختلالات روان
• درمان متمرکز بر آموزش خانواده

سایر روش‌های درمانی شامل استفاده از الکتروشوک درمانی است که طی آن، با القای امواج الکتریکی تشنج خفیفی در فرد ایجاد می‌شود. این کار باعث تغییر در برخی قسمت‌های مغز و بهبود علائم فرد می‌شود.

تغییرات سبک زندگی که به بهبود اختلال دوقطبی کمک می‌کند

• ترک مصرف الکل
• دنبال کردن تغییرات خلق به صورت روزانه
• داشتن برنامه‌ی خواب سالم
• ورزش کردن
• کنترل استرس و حفظ ارتباطات سالم با سایر افراد

IR-0625-ABD-9699-AS

منابع: psychiatry ,  mayoclinic , nhs.uk , acog , healthline , my.clevelandclinic , uptodate  , rethink 

[wp-faq-schema title=”سوالات متداول” accordion=1]