علت‌ها و راهکارهای درمانی یبوست

یبوست یک مشکل بسیار شایع است که می‌تواند به عوارضی مثل بواسیر و شقاق مقعدی منجر شود. عدم مصرف فیبر و مایعات به میزان موردنیاز بدن و عدم تحرک کافی، از جمله دلایل رایج بروز یبوست به‌شمار می‌آیند. در این مطلب به بررسی بیشتر این مشکل، علت‌ها، راهکارهای پیشگیری و درمان آن می‌پردازیم.

یبوست چیست؟

یبوست به‌معنای تغییر در عادت‌های روده است؛ در این شرایط ممکن است تعداد دفعه‌های اجابت‌مزاج، کم یا مدفوع خیلی سفت، خیلی کوچک یا سخت برای دفع باشد. افراد مبتلا به یبوست ممکن است نیاز مکرر به زور زدن و فشار آوردن در زمان دفع داشته باشند و احساس کنند روده‌شان بعد از دفع خالی نشده است.

به‌طور کلی، یبوست بیماری محسوب نمی‌شود، اما ممکن است نشانه‌ یک مشکل پزشکی دیگر باشد، می‌تواند کوتاه یا طولانی‌مدت باشد و با افزایش سن، بیشتر اتفاق می‌افتد.

علائم یبوست

علائم یبوست ممکن است شامل یک یا چند مورد زیر شود:

• اجابت‌مزاج کمتر از سه‌بار در هفته
• مدفوع سفت، خشک یا توده‌ای
• مدفوعی که دفع آن سخت یا دردناک است
• احساس عدم‌دفع تمام مدفوع

در هرصورت، الگوهای اجابت‌مزاج در افراد مختلف، متفاوت است و فقط خود فرد، الگوی طبیعی اجابت‌مزاجش را می‌شناسد.

علت‌های ایجاد یبوست

بروز یبوست ممکن است هم‌زمان بیشتر از یک علت داشته باشد.

بعضی دلایل ایجاد یبوست عبارتند از:

• حرکت آهسته مدفوع در کولون
• تخلیه تاخیری کولون به دلیل اختلال‌های کف لگن (به‌خصوص در زنان) و جراحی کولون
• اختلال‌های عملکردی دستگاه گوارش، مثل سندرم روده تحریک‌پذیر

تغییر شرایط یا عادت‌های روزانه

یبوست می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که زندگی یا روال روزانه ما تغییر کند. برای مثال، اجابت‌مزاج ما می‌تواند تغییر کند، اگر:

• باردار بشویم
• سنمان افزایش پیدا کند
• به سفر برویم
• نیاز به اجابت‌مزاج را نادیده بگیریم
• داروهایمان تغییر کنند
• مقدار و نوع آن‌چه را می‌خوریم، تغییر بدهیم

بعضی مشکلات سلامتی و تغذیه‌ای

• نخوردن فیبر کافی
• عدم نوشیدن مایعات کافی یا کم‌آبی بدن
• عدم‌انجام فعالیت بدنی کافی
• بیماری سلیاک
• اختلال‌هایی که بر مغز و ستون‌فقرات ما تأثیر می‌گذارند، مثل بیماری پارکینسون
• آسیب‌های نخاعی یا مغزی
• شرایطی که بر متابولیسم بدن ما تأثیر می‌گذارند، مثل دیابت
• شرایطی که بر هورمون‌های ما تأثیر می‌گذارند، مثل کم‌کاری تیروئید
• انسدادهای روده‌ای، مثل انسداد آنورکتال و تومورها
• مشکلات ساختاری دستگاه گوارش

مصرف بعضی از داروها و مکمل‌های غذایی هم می‌تواند به یبوست منجر شود که می‌توانیم در این زمینه از پزشک خود راهنمایی بگیریم.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به یبوست قرار دارند؟

• زنان، به‌ویژه در دوران بارداری یا بعد از زایمان
• سالمندان
• افرادی که فیبر کمی مصرف می‌کنند یا اصلاً فیبر نمی‌خورند
• افرادی که از داروها یا مکمل‌های غذایی خاصی استفاده می‌کنند
• افرادی که مشکلات سلامتی خاصی دارند، مثل افراد دارای اختلال‌های عملکردی دستگاه گوارش

تشخیص یبوست

پزشکان از بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی، معاینه فیزیکی یا آزمایش‌های پزشکی برای تشخیص و یافتن علت یبوست استفاده می‌کنند.

سابقه پزشکی و خانوادگی

اگر دچار یبوست شده باشیم، پزشک در زمینه‌های زیر از ما سوال خواهد پرسید:

ـ سابقه پزشکی. برای مثال:

• آیا تا به حال سابقه جراحی در دستگاه گوارش داشته‌ایم؟
• آیا به‌تازگی کاهش یا افزایش وزن داشته‌ایم؟
• آیا سابقه کم‌خونی داریم؟

ـ علائم. برای مثال:

• هر چند‌وقت یکبار اجابت‌مزاج داریم؟
• چه مدتی است که علائم داریم؟
• مدفوع ما چه شکلی است؟
• آیا مدفوع ما دارای رگه‌های قرمزرنگ است؟
• آیا در زمان پاک‌کردن یا خشک‌کردن خود روی دستمال رگه‌هایی از خون می‌بینیم؟

ـ  روال روزمره. برای مثال:

• عادت‌های غذایی
• میزان فعالیت بدنی
• مصرف داروها و مکمل‌ها

ما می‌توانیم از چند‌روز یا چند‌هفته پیش از مراجعه به پزشک، اجابت‌مزاج و ظاهر مدفوع خود را زیر نظر بگیریم تا بتوانیم برای سوال‌هایی که پزشک در این زمینه از ما خواهد پرسید، جواب‌های درست و دقیقی داشته باشیم.

اگر دچار یبوست طولانی‌مدت شده باشیم، ممکن است پزشک درمورد سابقه خانوادگی بعضی بیماری‌ها مثل مشکلات ساختاری دستگاه گوارش، انسداد روده و سرطان‌های کولون یا رکتوم از ما سوال بپرسد.

معاینه فیزیکی برای تشخیص یبوست

معاینه فیزیکی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اندازه‌گیری فشار خون، دمای بدن و ضربان قلب
• بررسی بیمار از نظر کم‌آبی بدن
• گوش‌دادن به صداهای داخل شکم با استفاده از گوشی پزشکی
• بررسی شکم از نظر وجود تورم، حساسیت یا درد و توده
• معاینه رکتوم

تست‌های آزمایشگاهی برای تشخیص یبوست

پزشک ممکن است از یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر برای بررسی علائم بعضی بیماری‌ها و شرایطی که ممکن است به یبوست در ما منجر شوند، استفاده کند.

• آزمایش خون (برای بررسی کم‌خونی، کم‌کاری تیروئید و بیماری سلیاک)
• آزمایش مدفوع (برای بررسی وجود خون در مدفوع و علائم عفونت و التهاب)
• آزمایش ادرار (برای بررسی بیماری هایی مثل دیابت)

آزمایش‌های پزشکی برای تشخیص یبوست

ممکن است پزشک باتوجه به علائم و وضعیت سلامتی ما، پیش از انجام آزمایش‌های تشخیصی، یک شیوه درمانی را برای بهبود علائم ما امتحان کند.

آزمایش‌های رایجی که پزشکان برای یافتن علت یبوست استفاده می‌کنند عبارتند از:

سیگموئیدوسکوپی و کولونوسکوپی

در هر یک از این روش‌ها، پزشک یک لوله نازک دوربین‌دار را در مقعد ما قرار می‌دهد، سپس آن را به داخل روده بزرگ پیش می‌برد و از این راه، درون روده ما را بررسی می‌کند. در طول این آزمایش‌، پزشک می‌تواند نمونه‌هایی از بافت را هم برای بررسی زیر میکروسکوپ بردارد.

تصویربرداری اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی

این روش‌ها برای دسترسی به تصاویری از فضای داخلی بدن ما به‌کار می‌روند.

مانومتری آنورکتال (فشارسنجی مقعد و راست‌روده)

پزشک با مانومتری می‌تواند فشار داخل راست‌روده (رکتوم یا بخش پایانی روده بزرگ در انسان) را در نقاط مختلف اندازه گیری کند. این آزمایش به پزشک در تشخیص وضعیت کارکردن عضلاتی که اجابت‌مزاج را کنترل می‌کنند و ارزیابی عملکرد مقعد و رکتوم کمک می‌کند.

جلوگیری از یبوست

با به‌کار بردن بعضی راهکارها، می‌توانیم به پیشگیری و درمان یبوست کمک کنیم. ازجمله:

• داشتن رژیم‌غذایی حاوی فیبر کافی
• نوشیدن آب و مایعات فراوان
• داشتن فعالیت‌بدنی منظم
• داشتن اجابت‌مزاج در ساعت معینی از هرروز

درمان یبوست

درمان یبوست معمولاً با راهکارهای تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی شروع می‌شود؛ از جمله مواردی که در بخش پیشگیری از یبوست به آن‌ها اشاره کردیم.

دارودرمانی

ملین‌ها که برای کمک به حرکت مدفوع در روده به‌کار می‌روند، ازجمله داروهای مورداستفاده در درمان یبوست به‌شمار می‌آیند. بعضی ملین‌ها عبارتند از:

• مکمل‌های فیبری
• ملین‌های محرک، که با کمک به حرکت‌های روده، به حرکت آسان‌تر مدفوع در روده کمک می‌کنند.
• ملین‌های اسموتیک، که با افزایش ترشحات روده، به حرکت آسان‌تر مدفوع در روده کمک می‌کنند.
• شیاف‌های ملین
• بعضی روغن‌های معدنی

اِنِما

اگر یبوست به قدری شدید باشد که سبب ایجاد توده سفت مدفوع در روده شود(به‌طوری که توده مدفوع نتواند در طول دستگاه گوارش حرکت کند)، ممکن است به استفاده از اِنِما (تنقیه) نیاز پیدا کنیم.

جراحی

در صورت عدم‌درمان یبوست مزمن با سایر درمان‌ها، ممکن است با تشخیص پزشک، انجام جراحی ضرورت پیدا کند.

رژیم غذایی مناسب در افراد مبتلا به یبوست

در صورت ابتلا به یبوست باید فیبر کافی بخوریم و برای کمک به عملکرد بهتر فیبر، لازم است مایعات زیاد بنوشیم.

فیبر

بزرگسالان باتوجه به سن و جنسیتشان، باید روزانه حدود بیست‌ودو تا سی‌وچهارگرم فیبر مصرف کنند.

پزشک معالج یا یک متخصص تغذیه می‌تواند ما را در برنامه‌ریزی برای داشتن وعده‌های غذایی با فیبر بالا راهنمایی کند. باید از این مسئله مطمئن بشویم که میزان فیبر رژیم غذایی خود را به‌تدریج اضافه می‌کنیم تا بدن ما به این تغییر عادت کند.

چند منبع خوب فیبر:

• غلات کامل مثل نان و پاستای تهیه‌شده با گندم کامل و جو دوسر
• حبوبات مثل عدس، لوبیا سیاه، لوبیا قرمز، نخود
• میوه‌هایی مثل سیب با پوست، پرتقال و گلابی
• سبزیجات مثل هویج، کلم‌بروکلی، نخود سبز
• آجیل مثل بادام و بادام‌زمینی

آب و سایر مایعات

برای کمک به عملکرد بهتر فیبر، باید آب و مایعات دیگر (مثل آب‌میوه‌ها، آب سبزیجاتی که به‌صورت طبیعی شیرینند و سوپ‌های رقیق) بنوشیم؛ این کار مدفوع ما را نرم‌تر و دفع آن را آسان‌تر می‌کند.
نوشیدن آب کافی و سایر مایعات، راهکاری مناسب برای جلوگیری از کم آبی بدن هم به‌شمار می‌آید. هیدراته ماندن (رسیدن آب کافی به بدن) برای سلامت کلی ما مفید است و می‌تواند به ما در پیشگیری از یبوست کمک کند.

پزشک می‌تواند براساس سایز، وضعیت سلامت، میزان فعالیت و محل زندگی ما، میزان نیاز ما به آب و مایعات دیگر را تخمین بزند.

در صورت ابتلا به یبوست باید از خوردن یا نوشیدن چه چیزهایی بپرهیزیم؟

• برای کمک به پیشگیری از یبوست یا بهبود آن، لازم است از مصرف غذاهای فاقد فیبر یا کم‌فیبر(از جمله: چیپس، فست‌فود، گوشت، غذاهای آماده مثل بعضی غذاهای منجمد و غذاهای فرآوری‌شده مثل هات‌داگ) بپرهیزیم.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر علائم ما با اقدام‌های خودمراقبتی از بین نروند یا سابقه خانوادگی سرطان کولون یا رکتوم داشته باشیم، به مشورت با پزشک نیاز داریم ودر صورتی‌که یبوست ما با هرکدام از علائم زیر همراه باشد، باید در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنیم.

• خون‌ریزی از رکتوم
• خون در مدفوع
• درد مداوم در شکم
• عدم‌توانایی در خروج گاز روده
• استفراغ
• تب
• کمردرد
• کاهش‌وزن بی‌دلیل

عوارض یبوست

عوارض یبوست مزمن عبارتند از:

• تورم بافت‌های اطراف مقعد که به آن بواسیر (هموروئید) هم گفته می‌شود.
• پارگی بافت مقعد (شقاق مقعدی)
• تجمع توده سفت مدفوع در روده ، به نحوی که حرکات روده نتواند آن را حرکت بدهد و دفع کند. در این شرایط(که بیشتر در افراد مسن و کودکان دیده می شود) ممکن است به انجام مداخله‌ای مثل اِنِما یا جراحی نیاز پیدا کنیم.
• گاهی اوقات فشار زیاد در زمان دفع مدفوع، به بیرون‌زدگی قسمت کوچکی از روده از دهانه مقعد منجر می‌شود که به‌آن افتادگی راست‌روده (پرولاپس رکتوم) گفته می‌شود و ممکن است برای رفع آن، نیاز به جراحی باشد.

به طور کلی با وجود آن‌که یبوست یک مشکل شایع است، با اصلاح سبک زندگی به ویژه تغییر در رژیم‌غذایی خود، می‌توانیم به پیشگیری و درمان آن در خیلی از موارد کمک کنیم.

منابع: niddk, uptodate, mayoclinic, hopkinsmedicine

IR-1226-ABD-2801-AS