هپاتیت ب (B) چیست؟ علائم و تشخیص و درمان

هپاتیت B یک عفونت ویروسی است که باعث التهاب و آسیب کبد می‌شود. التهاب به تورم بافت‌های بدن به دنبال آسیب‌دیدگی یا عفونت گفته می‌شود.
ویروس هپاتیت B از طریق تماس با خون، مایع منی یا سایر مایعات بدن فرد آلوده گسترش می‌یابد.

ما می‌توانیم به کمک واکسن هپاتیت B از خود در برابر این ویروس محافظت کنیم. در صورت ابتلا به هپاتیت B، با رعایت نکاتی می‌توانیم از انتقال آن به دیگران جلوگیری کنیم.

ویروس هپاتیت B می‌تواند باعث عفونت حاد یا مزمن شود.

علت هپاتیت B چیست و چگونه منتقل می‌شود؟

ویروس هپاتیت B عامل بیماری هپاتیت B است. این ویروس از طریق تماس با خون، مایع منی یا سایر مایعات بدن فرد آلوده گسترش می‌یابد. تماس می‌تواند به واسطه موارد زیر اتفاق بیفتد:

• تولد از مادر مبتلا به هپاتیت B
• داشتن رابطه جنسی محافظت نشده با یک فرد آلوده
• استفاده مشترک از سوزن برای تزریق مواد مخدر
• فرورفتن سوزن آلوده به خون فرد مبتلا به هپاتیت B به دست
• خالکوبی یا سوراخ کردن گوش یا سایر قسمت‌های بدن با ابزاری که برای فرد آلوده استفاده شده و به درستی ضدعفونی نشده است
• تماس با خون یا زخم یک فرد آلوده
• استفاده از تیغ، مسواک یا ناخن‌گیر فرد آلوده

هپاتیت B از راه‌های زیر منتقل نمی‌شود:

• سرفه یا عطسه
• آب و غذا
• بغل کردن فرد آلوده
• گرفتن دست یا دست دادن با فرد آلوده
• استفاده از قاشق، چنگال و سایر وسایل غذاخوری مشترک
• نشستن در کنار فرد آلوده

مادران مبتلا به هپاتیت B می‌توانند با خیال راحت به نوزادان خود شیر بدهند. با تزریق ایمونوگلوبولین هپاتیت B و واکسن هپاتیت B در بدو تولد به نوزاد متولد شده از مادر مبتلا به هپاتیت B، بعید است که این بیماری از طریق شیر از مادر به کودک منتقل شود.

علائم هپاتیت B چیست؟

بسیاری از افراد آلوده به هپاتیت B هیچ علامتی ندارند.
برخی از مبتلایان به هپاتیتB حاد 2 تا 5 ماه پس از تماس با ویروس علامت دارند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ادرار تیره
• احساس خستگی
• تب
• مدفوع خاکستری یا کم‌رنگ
• درد مفاصل
• از دست دادن اشتها
• حالت تهوع
• درد شکم
• استفراغ
• زردی چشم و پوست (یرقان)

نوزادان و کودکان کمتر از 5 سال به طور معمول دچار علائم هپاتیت حاد نمی‌شوند.

در هپاتیت مزمن B ممکن است تا زمان ایجاد عوارض، فرد علامتی نداشته باشد، که می‌تواند چندین دهه پس از آلوده شدن اتفاق بیفتد. به همین دلیل حتی اگر هیچ علامتی نداشته باشیم، غربالگری هپاتیت B بسیار مهم است.

بیشتر بخوانید: هپاتیت چیست و انواع آن کدامند؟

انواع هپاتیت B

هپاتیت B حاد

هپاتیت B حاد یک عفونت کوتاه مدت است. علائم برخی افراد ممکن است چند هفته طول بکشد. بعضی اوقات بدن قادر به مبارزه با عفونت است و ویروس را از بین می‌برد. اگر بدن قادر به مبارزه با ویروس نباشد، ویروس از بین نمی‌رود و عفونت مزمن هپاتیت B رخ می‌دهد.

بیشتر بزرگسالان سالم و کودکان بزرگتر از 5 سال که آلوده به هپاتیت B می‌شوند بهبود می‌یابند و دچار عفونت هپاتیت B مزمن نمی‌شوند.

هپاتیت B مزمن

هپاتیت B مزمن یک عفونت طولانی مدت است. در صورت آلوده شدن کودک خردسال به ویروس، احتمال مزمن شدن هپاتیت B بیشتر است. حدود 90 درصد از نوزادان و 25 تا 50 درصد از کودکان 1 تا 5 ساله آلوده به هپاتیت B، دچار عفونت مزمن می‌شوند. تنها حدود 5 درصد از بزرگسالانی که برای اولین بار به این ویروس آلوده شده‌اند، به هپاتیت B مزمن مبتلا می‌شوند.

تشخیص هپاتیت B

پزشک بر اساس سابقه پزشکی و خانوادگی، معاینه فیزیکی و آزمایش خون، هپاتیت B را تشخیص می‌دهد. در صورت ابتلا به هپاتیت B، ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری را برای بررسی کبد درخواست نماید.

در صورت ابتلا به هپاتیت B مزمن، معمولا پزشک بررسی دوره‌ای آزمایش خون به طور منظم را توصیه می‌کند؛ زیرا هپاتیت B مزمن می‌تواند در طول زمان تغییر کند. حتی اگر عفونت در مراحل اولیه به کبد صدمه نرسانده باشد، ممکن است در آینده سبب آسیب کبد شود. پزشک از آزمایش خون منظم برای بررسی علائم آسیب کبدی، لزوم درمان یا پاسخ به درمان، استفاده می‌کند.

آزمایش خون همچنین می‌تواند نشان دهد که آیا نسبت به هپاتیت B مصون هستیم یا خیر. در صورت تزریق واکسن یا سابقه بهبودی از عفونت حاد هپاتیت B، ممکن است مصونیت داشته باشیم.

عوارض هپاتیت B چیست؟

هپاتیت B ممکن است منجر به عوارض جدی شود. تشخیص و درمان به موقع می‌تواند شانس بروز عوارض را کاهش دهد.

عوارض هپاتیت B حاد

در موارد نادر، هپاتیت B حاد می‌تواند منجر به نارسایی حاد کبد شود. افراد مبتلا به نارسایی حاد کبد ممکن است به پیوند کبد نیاز پیدا کنند.

عوارض هپاتیت B مزمن

هپاتیت B مزمن می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

سیروز: وضعیتی که در آن بافت سالم کبد از بین می‌رود و عملکرد کبد دچار اختلال می‌شود. این وضعیت تا حدودی جریان خون کبدی را نیز مسدود می‌کند. با پیشرفت سیروز، کبد دچار نارسایی می‌شود.
نارسایی کبد: کبد به شدت آسیب دیده و قادر به داشتن عملکرد طبیعی نیست. افراد مبتلا به نارسایی کبد ممکن است به پیوند کبد احتیاج داشته باشند.
سرطان کبد: ممکن است پزشک برای بررسی سرطان کبد آزمایش خون، سونوگرافی یا بررسی‌های تصویربرداری دیگری را پیشنهاد دهد. تشخیص سرطان در مراحل اولیه، احتمال موفقیت درمان سرطان را افزایش می‌دهد.

فعال شدن دوباره هپاتیت B

در کسانی که سابقه ابتلا به هپاتیت B را داشته‌اند ، ویروس ممکن است دوباره فعال شود. فعال شدن دوباره هپاتیت B ممکن است باعث آسیب کبد و ایجاد علائم شود. فعال شدن هپاتیت B می‌تواند منجر به نارسایی حاد کبد شود.

افراد زیر در معرض خطر فعال شدن مجدد هپاتیت B هستند:

• افراد تحت درمان با داروهایی که فعالیت سیستم ایمنی بدن را کاهش می‌دهد، مانند:

• شیمی‌درمانی برای سرطان
• داروهایی که در درمان بیماری‌های موثر بر سیستم ایمنی بدن، مانند بیماری التهابی روده یا آرتریت روماتوئید، اثرگذارند
•  داروهای تجویز شده برای افرادی که تحت پیوند عضو یا پیوند مغز استخوان قرار گرفته‌اند
• کورتیکواستروئیدها به مدت بیش از چند هفته

• افراد تحت درمان برای هپاتیت C

• افراد آلوده به عفونت HIV

درمان هپاتیت B

پزشکان معمولاً تنها هپاتیت B مزمن را با داروهای ضدویروسی، درمان می‌کنند.

همه افراد مبتلا به هپاتیت B مزمن نیاز به مداخله درمانی ندارند. اگر آزمایش خون نشان دهد که هپاتیت B می‌تواند به کبد فرد آسیب برساند، ممکن است پزشک داروهای ضدویروسی را برای کاهش احتمال آسیب و عوارض کبدی تجویز کند.

باید قبل از استفاده از هر نوع داروی بدون نیاز به نسخه، مکمل‌های خوراکی یا اقدامات پزشکی با پزشک خود مشورت کنیم.

اگر هپاتیت B مزمن منجر به نارسایی کبد یا سرطان کبد شود، ممکن است پیوند کبد ضرورت یابد.

رژیم غذایی در افراد مبتلا به هپاتیت B

باید یک رژیم غذایی متعادل و سالم داشته باشیم. چاقی می‌تواند شانس ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) را افزایش دهد و NAFLD می‌تواند احتمال آسیب کبدی را در افرادی که هپاتیت B دارند بالا ببرد. بهتر است با پزشک خود در مورد تغذیه سالم و حفظ وزن در محدوده سلامت مشورت کنیم.

همچنین باید از مصرف الکل خودداری کنیم، چرا که الکل می‌تواند باعث آسیب بیشتر کبد شود.

احتمال ابتلا به هپاتیت B در چه کسانی بیشتر است؟

احتمال ابتلای نوزاد مادر مبتلا به هپاتیت B به این بیماری زیاد است، چرا که خطر انتقال ویروس از مادر به فرزند حین زایمان وجود دارد. موارد زیر نیز احتمال ابتلا به هپاتیت B را افزایش می‌دهد:

• آلودگی بهHIV ، زیرا هپاتیت B و HIV به روش‌های مشابه منتقل می‌شوند
• زندگی کردن یا داشتن رابطه جنسی با فرد مبتلا به هپاتیت B
• داشتن بیش از یک شریک جنسی یا سابقه ابتلا به بیماری‌های مقاربتی در 6 ماه گذشته
•  مصرف‌ مواد مخدر تزریقی
• تماس با خون، سوزن یا مایعات بدن در محل کار
• زندگی یا کار در مرکز مراقبت از افراد دچار ناتوانی یا معلولیت
• ابتلا به دیابت
• ابتلا به هپاتیت C
• زندگی در مناطقی از جهان که هپاتیت B شایع است یا سفر به این نواحی
• افراد تحت دیالیز
• زندگی یا کار در زندان
• افراد با سابقه انتقال خون یا پیوند عضو قبل از اواسط دهه 1980 میلادی

آیا لازم است که برای بررسی ابتلا به هپاتیت B غربالگری شویم؟

غربالگری به آزمایش بررسی وجود یک بیماری در افراد بدون علامت گفته می‌شود. پزشک برای غربالگری هپاتیت B آزمایش خون درخواست می‌کند. بسیاری از افرادی که هپاتیت B دارند بدون علامتند و نمی‌دانند که به این ویروس آلوده شده‌اند. به کمک آزمایش‌های غربالگری پزشک می‌تواند هپاتیت B را تشخیص دهد و درمان کند، این کار احتمال بروز مشکلات جدی سلامتی را کاهش می‌دهد.

پزشک ممکن است در موراد زیر غربالگری هپاتیت B را توصیه نماید:

• باردار بودن
• عدم دریافت واکسن هپاتیت B در بدو تولد
• ابتلا به HIV
• سابقه مصرف مواد مخدر تزریقی
• زندگی کردن یا داشتن رابطه جنسی با فرد مبتلا به هپاتیت B

پیشگیری از ابتلا به هپاتیت B

تزریق واکسن هپاتیت B باعث محافظت از ما در برابر ابتلا به هپاتیت B می‌شود.

طبق برنامه واکسیناسیون کشوری واکسن هپاتیت B در بدو تولد برای کلیه نوزادان تزریق می‌شود.

بزرگسالانی که در معرض ابتلا به هپاتیت B یا مبتلا به بیماری مزمن کبدی هستند نیز باید این واکسن را دریافت کنند. واکسن هپاتیت B برای زنان باردار بی‌خطر است.
واکسن هپاتیت B اغلب در سه دوز در مدت 6 ماه تزریق می‌شود. برای محافظت کامل باید هر سه دوز را تزریق کنیم. در برخی موارد، ممکن است با تشخیص پزشک تعداد یا زمان تزریق تغییر کند.

در صورت سفر به کشورهایی که هپاتیت B در آنجا رایج است و نداشتن سابقه تزریق واکسن هپاتیت B، بهتر است با پزشک خود مشورت و قبل از رفتن تمام دوزهای واکسن را تزریق کنیم.

رعایت نکات زیر می‌تواند شانس ابتلا به هپاتیت B را کاهش دهد:

• عدم استفاده از سوزن مشترک برای تزریق دارو یا مواد مخدر
• استفاده از دستکش در زمان تماس با خون یا زخم‌های دیگران
• اطمینان از ضدعفونی کردن وسایل تاتو یا سوراخ کننده گوش یا سایر قسمت‌های بدن
• پرهیز از به اشتراک گذاشتن وسایل شخصی مانند مسواک، تیغ یا ناخن‌گیر
• استفاده از کاندوم در حین رابطه جنسی

بیشتر بخوانید: ویروس HPV چیست و راه های درمان آن چگونه است؟

چگونه می‌توانیم از انتقال هپاتیت B به دیگران جلوگیری کنیم؟

اگر مبتلا به هپاتیت B باشیم، برای جلوگیری از انتقال عفونت، باید نکات گفته شده در بالا را رعایت کنیم. باید شریک جنسی ما آزمایش هپاتیت B را انجام دهد و اگر آلوده نباشد، واکسن هپاتیت B را دریافت کند.

باید با اطلاع دادن به پزشک، دندانپزشک و سایر ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی درباره بیماری خود، از دیگران در برابر ابتلا به این بیماری محافظت کنیم. همچنین باید از اهدای خون یا فرآورده‌های خونی، مایع منی، اعضا یا بافت خودداری کنیم.

پیشگیری از عفونت پس از تماس با ویروس

اگر احتمال می‌دهیم که با ویروس هپاتیت B تماس داشته‌ایم، باید فورا به پزشک مراجعه کنیم. معمولا پزشک تزریق واکسن هپاتیت B را برای پیشگیری از عفونت توصیه می‌کند. در برخی موارد، ممکن است پزشک دریافت ایمونوگلوبولین هپاتیت B (HBIG) را برای کمک به پیشگیری از عفونت تجویز کند. باید واکسن و در صورت نیاز HBIG را بلافاصله پس از تماس با ویروس، ترجیحاً ظرف 24 ساعت دریافت کنیم.

جلوگیری از عفونت هپاتیت B در نوزادان

اگر باردار و مبتلا به هپاتیت B باشیم، باید با پزشک خود در مورد روش‌های کاهش خطر انتقال بیماری به فرزند خود مشورت کنیم. ممکن است پزشک برای کاهش احتمال سرایت هپاتیت B به جنین دارو تجویز کند.

هنگامی که زمان زایمان فرا برسد، باید پزشک و افرادی که نوزاد را به دنیا می‌آورند، را از ابتلای خود به هپاتیت B آگاه نماییم. معمولا بلافاصله پس از تولد، واکسن هپاتیت B و ایمونوگلوبولین هپاتیت B (HBIG) برای نوزاد تزریق می‌شود. واکسن و HBIG احتمال ابتلای نوزاد به عفونت را تا حد زیادی کاهش می‌دهند.

منابع: The National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases

IR-0823-ABD-8545-AS