کم کاری تیروئید یا تیروئید کم کار چیست؟ علت، علائم و درمان آن

کم‌کاری تیروئید چیست؟

هیپوتیروئیدی (Hypothyroidism) یا کم‌کاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید هورمون‌های کافی را برای رفع نیازهای بدن تولید نمی‌کند. تیروئید یک غده کوچک پروانه‌ای شکل در جلوی گردن است. هورمون‌های تیروئید نحوه استفاده بدن از انرژی را کنترل می‌کنند، بنابراین تقریباً بر تمام اجزای بدن، حتی نحوه ضربان‌سازی در قلب نیز تأثیر می‌گذارند. بدون هورمون تیروئید کافی، بسیاری از عملکردهای بدن کُند می‌شوند.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به کم‌کاری تیروئید هستند؟

زنان بسیار بیشتر از مردان در معرض ابتلا به کم‌کاری تیروئید هستند. این بیماری همچنین در افراد بالای 60 سال شایع‌تر است.

در موارد زیر احتمال ابتلا به کم‌کاری تیروئید بیشتر است:

• سابقه مشکل تیروئید مانند گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید)
• سابقه جراحی یا استفاده از ید رادیواکتیو برای درمان اختلالات تیروئید
• سابقه پرتودرمانی تیروئید، گردن یا قفسه سینه
• سابقه خانوادگی بیماری تیروئید
• بارداری طی 6 ماه گذشته
• سندرم ترنر: یک اختلال ژنتیکی که زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

همچنین در صورت ابتلا به اختلالات زیر، احتمال بروز کم‌کاری تیروئید بیشتر می‌شود:

• بیماری سلیاک: یک اختلال مزمن گوارشی و سیستم ایمنی است که باعث آسیب به روده کوچک می‌شود.
• سندرم شوگرن: اختلالی که باعث خشکی چشم و دهان می‌شود.
• کم خونی بدخیم (آنمی پرنیشیوز): وضعیتی که در اثر کمبود ویتامین B12 ایجاد می‌شود.
• دیابت نوع 1 یا نوع 2
• آرتریت روماتوئید: یک بیماری خود ایمنی که مفاصل را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• لوپوس: یک بیماری خودایمنی مزمن که می‌تواند باعث التهاب و درد در قسمت‌های مختلف بدن مانند پوست، مفاصل، کلیه‌ها و قلب شود.

بیماری خودایمنی اختلالی است که در آن سیستم ایمنی بدن، که معمولا با عفونت‌ها مبارزه می‌کند، به اشتباه به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کند.

بیشتر بخوانید: علائم سرطان معده و دلایل به وجود آمدن آن چیست؟

آیا کم‌کاری تیروئید در بارداری مشکل‌ساز است؟

در صورت عدم درمان، کم‌کاری تیروئید در دوران بارداری می‌تواند سلامت مادر و جنین را تحت تاثیر قرار دهد. با این حال، داروهای تیروئید می‌توانند به جلوگیری از بروز این مشکلات کمک کنند و مصرف آن‌ها در دوران بارداری بی‌خطر است. بسیاری از زنانی که تحت درمان با داروهای هورمون تیروئید هستند، در دوران بارداری به دوز بالاتری نیاز دارند. بنابراین اگر متوجه شویم که باردار هستیم، باید فوراً با پزشک خود تماس بگیریم.

عوارض کم‌کاری تیروئید چیست؟

کم‌کاری تیروئید می‌تواند منجر به افزایش سطح کلسترول شود. در صورتی که در نتایج آزمایش، کلسترول بالا گزارش شود، معمولا کم‌کاری تیروئید باید بررسی شود. به ندرت، کم‌کاری تیروئید شدیدِ درمان نشده ممکن است منجر به کمای میکس‌ادم شود. کمای میکس‌ادم فرم شدیدی از کم‌کاری تیروئید است که در آن عملکرد بدن تا حد تهدیدکننده حیات کُند می‌شود و نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد.

علائم کم‌کاری تیروئید چیست؟

کم‌کاری تیروئید علائم زیادی دارد که می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. برخی از علائم رایج کم‌کاری تیروئید عبارتند از:

• خستگی
• افزایش وزن
• مشکل در تحمل سرما
• درد مفاصل و عضلات
• خشکی پوست یا خشک و نازک شدن موها
• قاعدگی‌های شدید یا نامنظم یا مشکلات باروری
• کند شدن ضربان قلب
• افسردگی

از آنجایی که کم‌کاری تیروئید سیر پیشرفت کندی دارد، ممکن است تا ماه‌ها یا حتی سال‌ها متوجه علائم بیماری نشویم.

بسیاری از این علائم، به ویژه خستگی و افزایش وزن، جز مشکلات رایج هستند و لزوماً به معنی ابتلا به مشکل تیروئید نیست.

علت کم‌کاری تیروئید

کم‌کاری تیروئید دلایل مختلفی دارد، از جمله:

• بیماری هاشیموتو: بیماری هاشیموتو یک اختلال خودایمنی است که می‌تواند باعث کم‌کاری تیروئید یا، به ندرت، پرکاری تیروئید شود.
• تیروئیدیت یا التهاب تیروئید
• کم کاری تیروئید مادرزادی
• جراحی و خارج کردن قسمتی یا تمام غده تیروئید
• پرتودرمانی تیروئید
• مصرف برخی از داروها

در موارد کمتر ممکن است کم‌کاری تیروئید به دلیل وجود ید زیاد یا خیلی کم در رژیم غذایی یا اختلالات غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس ایجاد شود.

غده هیپوفیز، غده ای به اندازه نخود در مغز است که تعادل هورمونی بدن را تنظیم می‌کند.

هیپوتالاموس ناحیه‌ای از مغز است که دمای بدن، گرسنگی و تشنگی را کنترل می‌کند.

بیماری هاشیموتو

هاشیموتو، یک بیماری خود ایمنی و شایعترین علت کم‌کاری تیروئید است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به بافت تیروئید حمله می‌کند، در نتیجه تیروئید آسیب‌دیده و ملتهب می‌شود و نمی‌تواند به اندازه کافی هورمون تیروئید بسازد.

تیروئیدیت

تیروئیدیت (التهاب تیروئید) باعث می‌شود که هورمون تیروئید ذخیره شده، از غده تیروئید نشت کند. در ابتدا، این نشت سطح هورمون‌های تیروئیدی را در خون افزایش می‌دهد و منجر به تیروتوکسیکوز می‌شود. تیروتوکسیکوز وضعیتی که در آن سطح هورمون تیروئید بسیار بالا است و ممکن است برای چندین ماه ادامه یابد. پس از آن، ممکن است تیروئید کم کار شود و با گذشت زمان، در صورت تداوم این وضعیت، جایگزینی هورمون تیروئید ضروری شود.

کم‌کاری تیروئید مادرزادی

غده تیروئید برخی از نوزادان، در زمان تولد، به طور کامل رشد نکرده یا به درستی کار نمی‌کند. در صورت عدم درمان، کم‌کاری تیروئید مادرزادی می‌تواند منجر به ناتوانی ذهنی و نارسایی رشد شود، به این معنا که کودک آنطور که انتظار می‌رود رشد نمی‌کند. تشخیص و درمان زودهنگام این اختلال می‌تواند از این مشکلات جلوگیری کند. به همین دلیل است که نوزادان برای کم‌کاری تیروئید آزمایش می‌شوند.

جراحی و برداشتن قسمتی یا تمام غده تیروئید

وقتی جراح بخشی از غده تیروئید را خارج کند، ممکن است قسمت باقی مانده مقادیر طبیعی هورمون تیروئید تولید کند. اما برخی از افرادی که تحت این جراحی قرار می‌گیرند ممکن است دچار کم‌کاری تیروئید شوند. خارج کردن کامل غده تیروئید همیشه منجر به کم‌کاری تیروئید می‌شود.
جراحان ممکن است بخشی یا تمام غده تیروئید را به عنوان درمان موارد زیر خارج کنند:

• پرکاری تیروئید
• گواتر بزرگ
• ندول‌های تیروئید: توده‌های غیر‌سرطانی در تیروئید هستند که می‌توانند باعث تولید بیش از حد هورمون تیروئید شوند.
• سرطان‌های تیروئید

پرتودرمانی تیروئید

استفاده از ید رادیواکتیو، یک درمان رایج برای پرکاری تیروئید است که باعث تخریب تدریجی سلول‌های تیروئید می‌شود. افرادی که تحت درمان با ید رادیواکتیو قرار گیرند، احتمالاً در نهایت به کم‌کاری تیروئید مبتلا خواهند شد. پرتودرمانی برای افراد مبتلا به سرطان ناحیه سر یا گردن نیز می‌تواند به تیروئید آسیب برساند.

داروها

برخی داروها می‌توانند با تولید هورمون تیروئید تداخل داشته باشند و منجر به کم‌کاری تیروئید شوند:

• داروهای قلبی
• داروهایی که برای درمان اختلال دوقطبی کاربرد دارند
• داروهایی که برای درمان انواع سرطان به کار می‌روند

تشخیص کم‌کاری تیروئید

پزشک سابقه پزشکی را بررسی و ما را معاینه می‌کند. تشخیص کم‌کاری تیروئید تنها بر اساس علائم ممکن نیست، زیرا بسیاری از علامت‌های آن مشابه علائم سایر بیماری‌ها است. به همین دلیل است که پزشک برای بررسی عملکرد غده تیروئید آزمایش خون و گاهی تصویربرداری برای تأیید تشخیص و یافتن علت درخواست می‌نماید.

از آنجایی که کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث مشکلات باروری شود، زنانی که مشکل ناباروری دارند اغلب برای رد مشکلات غده تیروئید آزمایش می‌شوند.

درمان کم‌کاری تیروئید

کم‌کاری تیروئید با جایگزینی هورمون‌هایی که تیروئید دیگر قادر به ساخت آن‌ها نیست، درمان می‌شود. قرص لووتیروکسین، مشابه هورمونی است که غده تیروئید سالم می‌سازد. پزشک ممکن است مصرف دارو را صبح قبل از صرف صبحانه توصیه کند.

پزشک حدود 6 تا 8 هفته پس از شروع مصرف دارو، آزمایش خون درخواست نموده و در صورت نیاز دوز دارو را تنظیم می‌کند. هر بار که دوز تنظیم می‌شود، آزمایش خون مجدد ضرورت می‌یابد. پس از رسیدن به دوز مناسب، ارزیابی تیروئید با آزمایش خون هر 6 ماه و سپس یک بار در سال توصیه می‌شود.

کم‌کاری تیروئید معمولا به طور کامل با مصرف داروهای هورمون تیروئید کنترل می‌شود، البته تا زمانی که دوز توصیه شده را طبق دستورالعمل مصرف کنیم. هرگز نباید بدون مشورت با پزشک خود، مصرف دارو را قطع کنیم. مصرف بیش از حد این داروها بدون مشورت با پزشک می‌تواند باعث اختلالات جدی، مانند مشکلات قلبی یا پوکی استخوان، شود.

تغذیه و کم‌کاری تیروئید

غده تیروئید از ید برای ساخت هورمون‌های تیروئیدی استفاده می‌کند. با این حال، ابتلا به بیماری هاشیموتو یا سایر انواع اختلالات خودایمنی تیروئید، ممکن است باعث حساسیت به عوارض جانبی مضر ید شود. مصرف غذاهایی که مقادیر زیادی ید دارند یا مکمل‌های ید، بدون مشورت با پزشک، ممکن است باعث کم‌کاری تیروئید یا تشدید آن شود.

به همین دلیل مشورت با پزشک در موارد زیر اهمیت زیادی دارد:

• چه غذاهایی را محدود یا از آن‌ها اجتناب کنیم
• لزوم مصرف مکمل‌های حاوی ید
• مصرف بعضی از شربت‌های ضدسرفه، زیرا ممکن است حاوی ید باشند

در صورت باردار بودن، به ید بیشتری نیاز داریم؛ زیرا جنین ید مورد نیاز خود را از رژیم غذایی مادر دریافت می‌کند. باید با پزشک در مورد میزان ید مورد نیاز خود صحبت کنیم.

منابع: National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases

IR-0323-ABD-7955-AS