همه چیز درباره اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک

اختلال روان‌تنی یا سایکوسوماتیک، یک اختلال ذهنی است که باعث به وجود آمدن علائم و تظاهرات جسمی می‌شود و این علائم را نمی‌توان با بیماری‌های جسمی توجیه کرد. افراد دچار این اختلال ممکن است درباره علائم خود احساس نگرانی بیش از حد داشته یا زیاد به آن فکر کنند که باعث می‌شود در نهایت روی عملکرد طبیعی آن‌ها تاثیر بگذارد.

افراد مبتلا به اختلال روان‌تنی معمولا علائم آشکار اختلالات ذهنی را گزارش نمی‌کنند، بلکه تصور می‌کنند مشکلات آن‌ها ناشی از اختلالات و بیماری‌های جسمی است. ینابراین ممکن است بارها به پزشک مراجعه کرده و تحت آزمایشات گوناگون قرار گرفته و درمان‌های متعددی هم دریافت کنند اما همچنان به تشخیص قطعی بیماری خود نمی‌رسند که در نهایت می‌تواند باعث بروز احساس ناامیدی و خستگی در آن‌ها گردد.

اختلال سایکوسوماتیک یکی از انواع اختلالات روان‌پزشکی شایع بوده و حدود ۵ الی ٧ درصد جمعیت را درگیر کرده‌است. به دلایل نامعلوم خانم‌ها ١٠ برابر بیشتر از آقایان به این اختلال دچار می‌شوند.

انواع اختلالات روان‌تنی

مهم‌ترین انواع اختلالات سایکوسوماتیک شامل موارد زیر است:

• علائم اختلالات روانی همراه با بیماری جسمی

این نوع اختلال روان‌تنی شامل یک بیماری جسمی است که اغلب با مشکلات مربوط به سلامت روان همراه می‌شود. به عنوان مثال فیبرومیالژیا و سندروم روده تحریک‌پذیر در این دسته از اختلالات قرار می‌گیرند.

• به وجود آمدن علائم جسمی به دلیل اختلالات روانی

در این نوع اختلال روان‌تنی، فرد به دلیل ابتلا به اختلال روانی زمینه‌ای مثل افسردگی و اضطراب دچار علائم و دردهای جسمی می‌شود. این علائم جسمی می‌تواند به صورت تغییرات فیزیولوژیک مثل؛ فشارخون بالا، خستگی، کمبود انرژی و عدم تعادل هورمون‌ها باشد.

• اختلال اضطراب بیماری (هیپوکندریا یا Hypochondriasis)

افراد مبتلا به این نوع از اختلال روان‌تنی به شدت درمورد علائم خفیف خود یا علائم شایع مثل سردرد مضطرب هستند.

• اختلال تبدیلی

این نوع اختلال سایکوسوماتیک معمولا در اثر آسیب روحی یا جسمی ایجاد می‌شود وعلائم آن شامل افتادگی پلک‌ها، مشکلات بینایی، از دست دادن حس در قسمت های خاصی از بدن، ناتوانی در صحبت کردن و بیماری ناگهانی است.

• اختلال درد

این اختلال زمانی به وجود می‌آید که فرد درد را به صورت مزمن در قسمت های خاصی از بدن یا به مدت طولانی تجربه می‌کند. این درد ممکن است شدید باشد و چند هفته یا حتی سال‌ها ادامه داشته باشد.

• اختلال بدشکلی بدن

افراد مبتلا به این نوع اختلال روان‌تنی معمولا با نحوه نگرش به بدن‌شان مشکل دارند. آن‌ها ممکن است احساس کنند که بدن‌شان به نوعی دارای ایراد بوده و درباره آن وسواس داشته و خواستار تغییر ظاهر خود از طریق جراحی‌های زیبایی باشند.

دلایل ایجاد اختلال روان‌تنی یا سایکوسوماتیک

علت دقیق به وجود آمدن این اختلال هنوز معلوم نیست. بعضی تحقیقات نشان داده‌اند که مشکلات جسمی مرتبط با اختلالات ذهنی می‌تواند به دلیل افزایش فعالیت اعصابی باشند که به مغز و سایر قسمت‌های بدن سیگنال (پیام) منتقل می‌کنند؛ در نتیجه آدرنالین بیشتری وارد جریان خون شده و در نهایت منجر به بروز اضطراب می‌شود.

احتمال بروز این شرایط ممکن است توسط عوامل مختلفی افزایش پیدا کند، از جمله:

• ژنتیک
• اختلالات بیولوژیک (تغییر در سوخت و ساز قندها، تغییر در سطح اسیدآمینه‌های موجود در خون و…)
• وقایع استرس‌زا
• شرایط نامساعد خانواده (نبود والدین یا رفتار نامناسب والدین با کودک)

علائم اختلالات روان‌تنی

شایع‌ترین علائم جسمی این اختلال به شرح زیر است:

• سردرد
• افزایش فشارخون
• گردن درد
• اختلالات جنسی
• مشکلات گوارشی
• مشکلات پوستی
• اختلال خواب
• ریزش مو
• اختلال در قاعدگی

علاوه بر علائم جسمی افراد مبتلا به اختلال سایکوسوماتیک معمولا دارای موارد زیر هستند:

• احساس عصبانیت و تحریک‌پذیری، چون احساس می‌کنند نیازهای پزشکی آن‌ها برطرف نمی‌شود.
• احساس افسردگی و اضطراب
• مکرر به پزشک مراجعه کرده و هر بار پزشک معالج خود را تغییر می‌دهند.
• اختلال عملکرد در محل کار، مدرسه یا اجتماع

تشخیص بیماری روان‌تنی یا سایکوسوماتیک

پزشک برای تشخیص اختلال سایکوسوماتیک از موارد زیر شروع می‌کند:

• پرسیدن درباره سابقه مراجعه‌های مکرر به پزشک
• معاینه بالینی
• بررسی سوابق تست‌های آزمایشگاهی که نتایج منفی داشتند.

برای تشخیص قطعی اختلال روان‌تنی فرد باید دارای موارد زیر باشد:

• یک یا چند علامت اختلال جسمی یا روانی که باعث ناراحتی یا اختلال در زندگی روزمره می‌شود.
• سابقه داشتن این علائم حداقل به مدت شش ماه.
• افکار مداوم، نگرانی یا اضطراب در مورد علائم.

پزشک معالج ممکن است ابتدا آزمایش خون یا تصویربرداری از قسمت‌های مختلف بدن درخواست دهد تا بتواند بیماری جسمی را رد کند و در صورتی که به این باور برسد که علائم بیمار ناشی از اختلال سایکوسوماتیک است، معمولا به جای انجام آزمایشات بیشتر سعی می کنند از بیماران خود در برابر استرس و هزینه آزمایش‌ها و اقدامات غیر ضروری محافظت کنند.

راه‌های درمان مشکلات روان‌تنی یا سایکوسوماتیک

اولین اقدام برای درمان اختلال سایکوسوماتیک شامل مراجعه به روانپزشک و ویزیت مکرر توسط ایشان است. سایر مواردی که به بهبود بیمار کمک می‌کند شامل موارد زیر است:

• درمان شناختی-رفتاری
• استفاده از داروهایی مثل ضدافسردگی‌ها
• درمان مبتنی بر آگاهی ذهن

نحوه پیشگیری از بروز اختلال روان‌تنی

راه‌کارهای موثر در کاهش و مدیریت استرس ممکن است به پیشگیری یا کاهش علائم جسمانی کمک کند. این اقدامات به شرح زیر هستند:

• واقع‌بین بودن درباره آن‌چه می‌توانیم کنترل کنیم و آن‌چه قادر به کنترل آن نیستیم.
• ورزش کردن به طور مرتب
• داشتن خواب کافی
• نوشتن خاطرات روزانه برای آگاهی از احساسات افکارمان
• خوددرای از نوشیدن الکل و مصرف سیگار
• داشتن رژیم غذایی سالم
• انجام تمرینات کششی
• حمایت از جانب نزدیکان

IR-0825-ABD-9916-AS

منابع:    uptodate   ,  britannica  , my.clevelandclinic , news-medical , birlafertility