علل و روش‌های درمان اسهال و استفراغ ویروسی

اسهال و استفراغ ویروسی چیست؟

اسهال و استفراغ ویروسی (گاستروانتریت ویروسی) نوعی عفونت روده‌ای است. عامل این نوع گاستروانتریت، ویروس‌ها هستند. این ویروس‌ها می‌توانند از فردی به فرد دیگر منتقل شوند.

اسهال و استفراغ ویروسی یک بیماری حاد است، به این معنی که به طور ناگهانی رخ می‌دهد و مدت کوتاهی طول می‌کشد. بیشتر موارد اسهال و استفراغ ویروسی کمتر از یک هفته طول می‌کشند و اکثر افراد خود به خود و بدون درمان دارویی بهبود می‌یابند. در برخی موارد، اسهال و استفراغ ویروسی ممکن است علائم شدیدی ایجاد کند یا منجر به کم‌آبی بدن شود.

علائم اسهال و استفراغ ویروسی چیست؟

علائم گاستروانتریت ویروسی عبارتند از:

• اسهال آبکی
• درد شکم یا دل‌پیچه
• حالت تهوع یا استفراغ
• گاهی تب

علائم زیر ممکن است نشان دهنده این باشد که فرد مبتلا به اسهال و استفراغ ویروسی شدید، کم‌آبی یا یک اختلال جدی‌تر است:

علائم اسهال و استفراغ ویروسی در بزرگسالان

بزرگسالان با هر یک از علائم زیر باید فورا به پزشک مراجعه کنند:

• تغییر در وضعیت ذهنی، مانند تحریک‌پذیری یا کمبود انرژی
• طول کشیدن اسهال بیش از 2 روز
• تب شدید
• استفراغ مکرر
• داشتن مدفوع شل شش مرتبه یا بیشتر در روز
• درد شدید شکم
• مدفوع سیاه یا حاوی خون یا چرک
• داشتن علائم کم آبی بدن

علائم اسهال و استفراغ ویروسی در کودکان و نوزادان

اگر نوزاد یا کودکی علائم اسهال و استفراغ ویروسی را داشته باشد، بهتر است با پزشک مشورت کنیم. اسهال به ویژه در نوزادان و شیرخواران می‌تواند خطرناک باشد و تنها در یک یا دو روز منجر به کم آبی شدید شود. کودک مبتلا به علائم کم‌آبی در صورت عدم درمان در خطر مرگ قرار دارد.

در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر در کودکان باید فوراً به پزشک مراجعه کنیم:

• تغییر در وضعیت ذهنی کودک، مانند تحریک‌پذیری یا بی‌حالی
• طول کشیدن اسهال بیش از یک روز
• وجود هر گونه تب در نوزادان
• تب بالا در کودکان بزرگتر
• مدفوع شل مکرر
• استفراغ مکرر
• درد شدید شکم
• علائم یا نشانه‌های کم‌آبی بدن
• مدفوع سیاه یا حاوی خون یا چرک

همچنین اگر کودک مبتلا به علائم اسهال و استفراغ ویروسی، نوزاد است، نارس به دنیا آمده یا سابقه بیماری‌های دیگری را دارد، باید فوراً از پزشک کمک بگیریم. همچنین اگر کودک قادر به نوشیدن مایعات کافی نیست یا اگر علائم کودک پس از نوشیدن مایعات بهبود نیافت، باید فوراً از پزشک کمک بگیریم.

بیشتر بخوانید: علت و درمان اسهال در کودکان

اسهال و استفراغ ویروسی چه عوارضی دارد؟

کم‌آبی شایع‌ترین عارضه گاستروانتریت ویروسی است. استفراغ یا اسهال باعث می‌شود، بدن مایعات و الکترولیت از دست بدهد. در صورت عدم جایگزینی مایعات و الکترولیت‌ها، ممکن است دچار کم آبی شویم و در نتیجه بدن مایعات و الکترولیت کافی برای عملکرد صحیح نداشته باشد.

کم‌آبی بدن به‌ویژه در کودکان، سالمندان و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، خطرناک است. بدون درمان، کم‌آبی می‌تواند منجر به مشکلات جدی مانند آسیب احشا، شوک، کما یا حتی مرگ شود.

کم آبی بدن از  شایع ترین عوارض اسهال و استفراغ ویروسی

علائم کم‌آبی، شایع‌ترین عارضه گاستروانتریت ویروسی( اسهال و استفراغ ویروسی) در بزرگسالان، شامل موارد زیر است:

• تشنگی شدید و خشکی دهان
• کاهش حجم ادرار
• احساس خستگی
• ادرار تیره‌رنگ
• چشم‌ها یا گونه‌های گودافتاده
• سبکی سر یا از حال رفتن

در صورت ابتلای نوزاد یا کودک خردسال به گاستروانتریت ویروسی، باید مراقب علائم کم آبی کودک باشیم:

• تشنگی
• کاهش حجم ادرار یا خشک بودن پوشک به مدت 3 ساعت یا بیشتر
• بی‌حالی
• خشکی دهان
• نداشتن اشک هنگام گریه کردن
• چشم‌ها یا گونه‌های گودافتاده

آیا ویروس‌ها تنها عامل اسهال و استفراغ ویروسی هستند؟

خیر. در حالی که ویروس‌ها باعث اسهال و استفراغ ویروسی می‌شوند، باکتری‌ها، انگل‌ها و مواد شیمیایی ممکن است باعث انواع دیگر گاستروانتریت شوند.

آیا آنفلوآنزا باعث اسهال و استفراغ ویروسی می‌شوند؟

ویروس آنفلوآنزا باعث عفونت سیستم تنفسی، و نه اسهال و استفراغ ویروسی، می‌شود.

اسهال و استفراغ ویروسی چگونه گسترش می‌یابد؟

اسهال و استفراغ ویروسی از طریق تماس با مدفوع یا استفراغ فرد آلوده از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کند.

اگر مبتلا به اسهال و استفراغ ویروسی باشیم، ویروس‌ها در مدفوع و استفراغ ما وجود دارند و در صورت عدم شستن کامل دست‌ها بعد از استفاده از دستشویی، ممکن است ویروس از طریق تکه‌های کوچک مدفوع یا استفراغ باقی‌مانده روی دست، پخش شود و از راه‌های زیر افراد دیگر را آلوده نماید:

• لمس سطوح یا اشیاء مورد استفاده توسط افراد دیگر
• آماده یا سرو کردن غذا و نوشیدنی برای افراد دیگر
• تماس یا دست دادن با شخص دیگر

افراد آلوده بدون علامت نیز می‌توانند ویروس را پخش کنند. برای مثال، نوروویروس ممکن است قبل از بروز علائم و تا 2 هفته پس از بهبودی در مدفوع وجود داشته باشد.

نوروویروس، یکی از عوامل ایجاد گاستروانتریت ویروسی، قدرت انتقال زیادی دارد، به این معنی که به راحتی از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کند. این ویروس می‌تواند ماه‌ها روی سطوح فعال باقی بماند.
گاستروانتریت ویروسی ممکن است در مهدکودک‌ها و مدارس، خانه‌های سالمندان، کشتی‌های تفریحی، رستوران‌ها و سایر مکان‌های پرتردد، گسترش یابد.

آب آلوده به مدفوع حاوی ویروس نیز می‌تواند سایر افراد را مبتلا نماید. افرادی که در آب‌های آلوده شنا می‌کنند نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.

بیشتر بخوانید: علت و درمان حالت تهوع و استفراغ چیست؟

چگونه پزشک اسهال و استفراغ ویروسی را تشخیص می‌دهد؟

پزشک اغلب گاستروانتریت ویروسی را بر اساس علائم ما تشخیص می‌دهد. اگر علائم خفیف باشد و فقط برای مدت کوتاهی طول بکشد، معمولاً نیازی به آزمایش نخواهیم داشت.

در برخی موارد، بررسی سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش مدفوع می‌تواند به تشخیص گاستروانتریت ویروسی کمک کند. ممکن است پزشک برای بررسی سایر مشکلات آزمایش‌های دیگری نیز درخواست نماید.

درمان اسهال و استفراغ ویروسی

در بیشتر موارد، افراد مبتلا به گاستروانتریت ویروسی خود به خود و بدون درمان دارویی بهبود می‌یابند. ما می‌توانیم گاستروانتریت ویروسی را با جایگزینی مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته، برای جلوگیری از کم آبی، درمان کنیم.

تحقیقات نشان می‌دهد که پیروی از یک رژیم غذایی خاص به درمان گاستروانتریت ویروسی کمک نمی‌کند. هنگامی که مبتلا به گاستروانتریت ویروسی هستیم، ممکن است بعد از خوردن غذا استفراغ کنیم یا برای مدت کوتاهی اشتهای خود را از دست بدهیم. هنگامی که اشتها برگشت، می‌توانیم به رژیم غذایی عادی خود بازگردیم، حتی اگر هنوز اسهال داشته باشیم.
اگر کودک علائم گاستروانتریت ویروسی مانند استفراغ یا اسهال را دارد، بهتر است با پزشک مشورت کنیم.

جایگزینی مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته

هنگامی که مبتلا به اسهال و استفراغ ویروسی هستیم، برای جلوگیری از کم‌آبی یا درمان کم‌آبی خفیف، باید مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته را جایگزین کنیم. اگر استفراغ مانع نوشیدن است، باید سعی کنیم کم کم و جرعه جرعه مایعات شفاف بنوشیم.

اکثر بزرگسالان مبتلا به گاستروانتریت ویروسی می‌توانند مایعات و الکترولیت‌ها را با مصرف آب، سوپ یا آبگوشت جایگزین نمایند. خوردن کراکر نمکی نیز می‌تواند به جایگزینی الکترولیت‌ها کمک کند.

اگر کودک مبتلا به گاستروانتریت ویروسی باشد، برای جایگزینی مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته، می‌توانیم به او ORS بدهیم. ORS (محلول‌های آبرسان خوراکی) حاوی آب، قند و نمک (الکترولیت) هستند. در مورد استفاده از این محلول‌ها برای نوزادان و شیرخواران باید با پزشک مشورت کنیم. باید به شیرخواران طبق روال معمول شیر مادر یا شیر خشک بدهیم.

سالمندان، مبتلایان به ضعف سیستم ایمنی، و بزرگسالان مبتلا به اسهال شدید یا علائم کم‌آبی نیز باید از محلول‌های آبرسان خوراکی استفاده کنند.

در چه صورتی باید فوراً به دنبال درمان باشیم؟

اگر اسهال و استفراغ ویروسی منجر به کم‌آبی شود، می‌تواند خطرناک باشد. هرکسی که علائم کم‌آبی داشته باشد باید فورا به پزشک مراجعه کند. فرد دچار کم آبی شدید ممکن است نیاز به درمان در بیمارستان داشته باشد.

علائم زیر ممکن است نشان دهنده این باشد که فرد مبتلا به گاستروانتریت ویروسی شدید، کم‌آبی یا یک اختلال جدی‌تر است:

همچنین اگر افراد بزرگسال قادر به نوشیدن مایعات نباشند یا در صورت عدم بهبود علائم پس از نوشیدن مایعات، برای جلوگیری از کم‌آبی بدن، باید به پزشک مراجعه کنند.

افراد مسن، زنان باردار و بزرگسالانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا مبتلا به سایر بیماری‌ها هستند نیز در صورت داشتن علائم گاستروانتریت ویروسی باید فوراً به پزشک مراجعه کنند.

چگونه از اسهال و استفراغ ویروسی پیشگیری کنیم؟

برای جلوگیری از ابتلا یا گسترش عفونت‌هایی که باعث اسهال و استفراغ ویروسی می‌شوند، می‌توانیم چندین قدم برداریم. شتستن کامل دست‌ها با آب و صابون در موارد زیر در این زمینه بسیار مهم است:

• بعد از دستشویی
• بعد از تعویض پوشک
• قبل و بعد از دست زدن، تهیه یا خوردن غذا

همچنین می‌توانیم سطوحی را که ممکن است با مدفوع یا استفراغ آلوده در تماس بوده‌اند، مانند میز یا قسمت مخصوص تعویض پوشک، با مخلوطی از 5 تا 25 قاشق غذاخوری مایع سفیدکننده و نیم لیتر آب، تمیز کنیم. در صورت آلودگی لباس‌ها یا ملحفه‌ها به مدفوع یا استفراغ یک فرد بیمار، باید آنها را با مواد شوینده بشوییم. برای محافظت از خود در برابر عفونت، هنگام دست زدن به لباس‌های کثیف، دستکش پلاستیکی بپوشیم و سپس دست‌های خود را بشوییم.

در صورت ابتلا به گاستروانتریت ویروسی، باید در دوره بیماری و تا 2 روز پس از برطرف شدن علائم، از تهیه غذا برای دیگران خودداری کنیم.

علاوه بر این باید میوه‌ها و سبزیجات را قبل از استفاده به خوبی بشوییم و انواع گوشت را کاملا بپزیم.

در صورت ابتلا به اسهال و استفراغ ویروسی چه بخوریم؟

هنگامی که مبتلا به اسهال و استفراغ ویروسی هستیم، باید مایعات زیادی بنوشیم تا مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته را جایگزین کنیم.

در صورت ابتلای کودکان به گاستروانتریت ویروسی، باید به محض بازگشت اشتها، از غذاهای معمول برای تغذیه آنها استفاده کنیم. همچنین باید طبق روال معمول شیرخواران از شیر مادر یا شیر خشک تغذیه شوند.

در صورت ابتلا به اسهال و استفراغ ویروسی از خوردن چه خوراکی‌هایی باید اجتناب کنیم؟

تحقیقات نشان می‌دهد که محدود کردن رژیم غذایی کمکی به درمان گاستروانتریت ویروسی نمی‌کند. اکثر متخصصان نیز پیروی از رژیم غذایی محدود را هنگام ابتلا به گاستروانتریت ویروسی توصیه نمی‌کنند.

در برخی افراد، بعضی مواد غذایی ممکن است علائمی مانند اسهال را بدتر کنند، از جمله:

• نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه و چای و برخی نوشابه‌های گازدار.
• غذاهای چرب، مانند غذاهای سرخ شده، پیتزا و فست فودها.
• غذاها و نوشیدنی‌های حاوی مقادیر زیادی قندهای ساده مانند نوشیدنی‌های شیرین و برخی آب میوه‌ها.
• شیر و فرآورده‌های لبنی که حاوی قند لاکتوز هستند. برخی از افراد پس بهبودی از گاستروانتریت ویروسی تا یک ماه یا بیشتر، در هضم لاکتوز مشکل دارند.

منابع: National Institutes of Health

IR-0923-ABD-8710-AS